Η Θεσσαλονίκη παραμένει ανοχύρωτη πόλη στις πλημμύρες. Αυτό είναι δεδομένο και πιστεύω για όλους πια αδιαμφισβήτητο. Οι λόγοι είναι πάρα πολλοί. Μόνο τα τελευταία 20 χρόνια έχουν γραφεί εκατομμύρια λέξεις για την αντιπλημμυρική της θωράκιση του πολεοδομικού συγκροτήματος μόνο, για να μην υπολογίσω πόσα ακόμη ειπώθηκαν για τις περιοχές του υπόλοιπου νομού, οι οποίες ευτυχώς έχουν πια αποκτήσει ένα καλύτερο επίπεδο προστασίας. Τουλάχιστον οι πιο επικίνδυνες να εμφανιστεί πλημμυρικό φαινόμενο.
Αρχικώς να σημειώσω ότι όσα έργα και να γίνουν είτε σε επίπεδο αντιπλημμυρικών, είτε σε επίπεδο αποχετευτικών, δεν πρόκειται ποτέ να δαμάσουν τη φύση και τη δύναμη του νερού. Οι πολίτες πρέπει να ξέρουν ότι κάθε έργο υποδομής έχει μια φέρουσα ικανότητα. Δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει κάθε κατάσταση, να σηκώσει κάθε βάρος. Έχει ένα όριο. Και σε περιπτώσεις έκτακτων καιρικών φαινομένων, που πλέον με την κλιματική αλλαγή που έχει συντελεστεί έχουν γίνει πολύ πιο συχνά σε σχέση με το παρελθόν, η δυναμικότητα κάθε έργου είναι περιορισμένη. Από εκεί και μετά και πλημμύρες θα γίνουν και καταστροφές νομοτελειακά.
Η πρόσφατη νεροποντή που «έπνιξε» τη Θεσσαλονίκη ήταν ένα από αυτά τα ισχυρά, έντονα, ακραία, σπάνια (χαρακτηρισμοί ελεύθερα) φαινόμενα. Γι' αυτό και θα ήθελα να μη γράφω αυτό το κείμενο σήμερα. Διότι έχει αξία να προλαμβάνεις, να προειδοποιείς κι όχι να κάνεις τον τιμητή μετά μια καταστροφή. Και δυστυχώς τις τελευταίες μέρες όλοι σπεύσαμε να γίνουμε τιμητές των πάντων, να κατηγορήσουμε, να αποδώσουμε ευθύνες.
Δεν είμαι αυτής της λογικής. Πολύ περισσότερο στο συγκεκριμένο ζήτημα, διότι γνωρίζω επί δεκαετίες ότι κάτι τέτοιο (και ακόμη χειρότερο) μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή. Όποιος δεν περίμενε ή δεν περιμένει και στο επόμενο διάστημα η Θεσσαλονίκη να πλημμυρίζει είτε δεν ενδιαφέρεται για την πόλη του, είτε δεν θέλει να καταλάβει την πραγματικότητα όπως είναι.
Καμιά πόλη δεν θα είναι ποτέ εκατό τοις εκατό προστατευμένη απέναντι στα φυσικά φαινόμενα. Ούτε στην πυρκαγιά, ούτε στην πλημμύρα, ούτε στο σεισμό κτλ. Όσοι επιχειρούν αδόκιμες συγκρίσεις με μεγαλουπόλεις του εξωτερικού τους καλώ να παρακολουθούν πιο προσεχτικά την επικαιρότητα. Οι σούπερ πόλεις που θα ήθελαν πολύ να ζουν σε αυτές και καίγονται και πλημμυρίζουν και καταρρέουν. Τι μπορεί να γίνει; Να υπάρξει η καλύτερη δυνατή προετοιμασία. Να γίνουν όλες οι απαραίτητες υποδομές, που θα προσφέρουν τη μέγιστη δυνατή προστασία και να περιορίσουν τις ζημιές στο ελάχιστο δυνατό.
Γι' αυτό λοιπόν έχουν προειδοποιήσει και έχουν παλέψει πολλοί άνθρωποι σ' αυτή την πόλη. Δε χρειάζεται να είναι κάποιος ιδιαίτερα διορατικός για να καταλάβει ότι είναι αναγκαίο και επείγον να ολοκληρωθούν μια σειρά από παρεμβάσεις, ώστε να λειτουργήσει μια ασπίδα προστασίας της πόλης από τις πλημμύρες. Προφανώς και δεν μιλάω απλώς για την πλημμύρα των προηγούμενων ημερών. Οι επιπτώσεις της θα μπορούσαν να έχουν περιοριστεί εάν λειτουργούσαν καλύτερα οι αρμόδιοι για την καθαριότητα και συντήρηση των φρεατίων και των αγωγών των ομβρίων υδάτων. Αυτό απλώς. Απαιτείται τακτικός καθαρισμός και διατήρησή τους σε καλή κατάσταση. Αυτό δεν έγινε και δεν γίνεται σχεδόν ποτέ στη Θεσσαλονίκη με την απαιτούμενη περιοδικότητα. Και οι ευθύνες είναι το τελευταίο που με ενδιαφέρει. Με ενδιαφέρει να μπουν σοβαροί κανόνες, που δε θα επιτρέπουν να είναι φραγμένα στο εξής τα φρεάτια, που δεν θα έχουν την ευθύνη δυο φορείς και τρεις και πέντε (στην περίπτωσή μας ο δήμος Θεσσαλονίκης και η ΕΥΑΘ), αλλά ένας και που θα δίνεται ένας δημόσιος απολογισμός των καθαρισμών όλου του δικτύου των ομβρίων σε ετήσια βάση, για να υπάρχει και ο απαιτούμενος έλεγχος.
Φεύγοντας όμως από τα... προχτεσινά θα πρέπει να πάμε και στην ουσία της αντιπλημμυρικής θωράκισης της πόλης. Πρέπει κάποια στιγμή να αναγνωρίσουν όλοι τα εγκλήματα που έγιναν σε αυτή την πόλη, με τα μπαζώματα και τις καταπατήσεις ρεμάτων και χειμάρρων, να πάρουν γενναίες αποφάσεις για τα αυθαίρετα στις κοίτες τους, να σχεδιάσουν εκ νέου τη λειτουργία τους και επιτέλους να αλλάξουν λογική στη διευθέτηση των ρεμάτων, στις αναπλάσεις, βάζοντας άλλες προτεραιότητες κι όχι την ικανότητα να κάνει κάποιος ποδήλατο στις όχθες, αλλά την ικανότητά τους να απορροφήσουν τις απαιτούμενες ποσότητες νερού, να πολλαπλασιάσουν το πράσινο και τη βιοποικιλότητα. Βιώσιμη ανάπτυξη θέλετε να το πείτε; Οικολογική διαχείριση; Όπως θέλετε. Η ουσία είναι μία. Ότι δεν μπορεί μόνο ο τεχνικός κόσμος, με τσιμενταρίσματα να πετύχει και αντιπλημμυρική θωράκιση. Χρειάζεται και ο περιβαλλοντικός κόσμος να βάλει το λιθαράκι του. Αλλιώς οι αποτυχίες και οι αστοχίες θα συνεχιστούν, με τις επιπτώσεις να είναι ακόμη χειρότερες από τις σημερινές.
Τα εγκλήματα είναι γνωστά και δεδομένα. Όπως γνωστές, δεδομένες και μελετημένες είναι και οι παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν. Δυστυχώς, όταν υπήρχαν τα χρήματα για να γίνουν όλα αυτά τα μεγάλα έργα (τα αντιπλημμυρικά είναι δαπανηρές και χρονοβόρες παρεμβάσεις), οι επιλογές που έγιναν από την τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά ακόμη κι από την κεντρική διοίκηση δεν ήταν οι κατάλληλες. Βλέπετε, ένα αντιπλημμυρικό έργο δεν είναι φαντεζί, δεν αξιολογείται δεόντως από τους πολίτες. Επειδή κι εμείς είμαστε περισσότερο της βιτρίνας, παρά της ουσίας. Να δώσω ένα παράδειγμα (και δυο και δέκα). Κανείς δεν αξιολογεί και δεν ενθουσιάζεται από την περιφερειακή τάφρο της Θεσσαλονίκης. Για την ακρίβεια πολλοί δεν γνωρίζουν καν την ύπαρξή της. Ενώ όλοι γνωρίζουν, αξιολογούν, χαίρονται και ενθουσιάζονται από τη νέα παραλία. Για να αναγνωρίσει η πόλη και οι κάτοικοί της την αξία του περιαστικού δάσους σε οικολογικό επίπεδο χρειάστηκε να καεί. Ακόμη και για να αναγνωρίσουμε την αξία του Θερμαϊκού στην καθημερινότητά μας χρειάζεται είτε να βρομάει, είτε να γεμίζει σκουπίδια.
Αν δεν καταλάβουμε ότι όλοι ζούμε και διαμορφώνουμε από κοινού τις συνθήκες της καθημερινότητάς μας, δε θα δώσουμε το έναυσμα σε όσους έχουν αποφασιστικές αρμοδιότητες να κάνουν αυτό που πρέπει αντί εκείνου που ευχαριστεί τις μάζες.
Τις τελευταίες μέρες οι περισσότεροι βρήκαν την ευκαιρία να μηδενίσουν τα έργα που έχουν γίνει στη Θεσσαλονίκη για την αντιπλημμυρική θωράκισή της. Για πολλοστή φορά θα πρέπει να δούμε όλη την εικόνα και δυστυχώς αποφεύγουμε να τη δούμε και καταφεύγουμε σε εύκολες κριτικές.
Εκείνοι που ασκούν διοίκηση δεν έχουν τα 100 και πλέον εκατομμύρια ευρώ για να υλοποιήσουν όλες τις απαιτούμενες παρεμβάσεις. Είναι δεδομένο. Άρα βάζουν προτεραιότητες. Αυτές μπήκαν εδώ και πολλά χρόνια και είναι σε εξέλιξη. Προφανώς πολλές καθυστερούν, πολλές δεν έχουν προχωρήσει καν. Τόσο περίεργο είναι αυτό; Στην Ελλάδα; Αλήθεια τώρα το πιστεύει κάποιος αυτό; Τα μόνα έργα που έγιναν στο «π και φ» στην Ελλάδα ήταν τα ολυμπιακά επειδή δομήθηκε ολόκληρη νομοθεσία προκειμένου να γίνει εφικτό κάτι τέτοιο. Τα υπόλοιπα έργα αντιμετωπίζουν στο σύνολό τους τεράστια γραφειοκρατία και όλες τις παθογένειες υλοποίησης. Με κυρίαρχο πρόβλημά τους τη χρηματοδότηση.
Δε θέλω να δικαιολογήσω όσους έχουν την ευθύνη της υλοποίησης των έργων. Άλλωστε διαχρονικά ήταν τόσοι πολλοί που δε θα έμεναν και πολλοί εκτός του κάδρου των ευθυνών...
Τα μείζονα αντιπλημμυρικά έργα που έγιναν στη Θεσσαλονίκη τα τελευταία χρόνια ήταν το ρέμα της Πολίχνης, το ρέμα στην εθνική οδό Θεσσαλονίκης – Ν. Μηχανιώνας, το Ελαιόρεμα, ο χείμαρρος του Δενδροποτάμου (όχι μέχρι τις εκβολές), η περιφερειακή τάφρος, ο Ξηροπόταμος, το ρέμα Ευκαρπίας και Πυλαίας, τα αντιπλημμυρικά στο Καλοχώρι και τη ΒΙΠΕ, ρέματα στο δήμο Θερμαϊκού, μια σειρά αγωγών εντός πολεοδομικού συγκροτήματος, καθαρισμοί, αντιπλημμυρικά στο δήμο Βόλβης, στο Μελισσουργό και μια σειρά από άλλες περιοχές του νομού που υπέστησαν πλημμύρες ή που ήταν επείγουσα (περισσότερο από άλλες) η θωράκισή τους διότι κινδύνευαν ακόμη και ανθρώπινες ζωές. Σε αυτά προσθέστε και τις παρεμβάσεις σε αναχώματα και παράκτιες ή παρόχθιες περιοχές, για να μην πλημμυρίσουν οι παραποτάμιες και παραθαλάσσιες περιοχές.
Σε εξέλιξη είναι επίσης μια σειρά από παρεμβάσεις, τις οποίες δεν χρειάζεται να αναφέρω για να μην κουράσω.
Οι εκκρεμότητες είναι ακόμη περισσότερες και χωρίς επαρκή χρηματοδότηση θα παραμείνουν εκκρεμότητες.
Τι πρέπει να γίνει το ξέρουμε εδώ και δεκαετίες. Τι μπορεί να γίνει είναι το ερώτημα. Σήμερα, δέκα και πλέον χρόνια, μετά την τελευταία ουσιαστική ενασχόληση του πολιτικού, αυτοδιοικητικού και τεχνικού – επιστημονικού – οικολογικού προσωπικού της περιοχής μας (τις διαπιστωτικού χαρακτήρα ασχολίες τις εξαιρώ...), θεωρώ ότι απαιτείται να γίνει μια προτεραιοποίηση των απαιτούμενων έργων. Να γίνει μια ουσιαστική αξιολόγηση των έργων και των μελετών τους και να βρεθούν (είτε από υπάρχοντα κονδύλια, είτε με διεκδίκηση) οι πόροι, ώστε να προχωρήσουν οι πιο επείγουσες παρεμβάσεις στις περιοχές εκείνες που οι επιπτώσεις μιας ενδεχόμενης πλημμύρας θα είναι οι μεγαλύτερες. Δηλαδή να επιδιώξουμε το λιγότερο κακό. Αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές...
Άφησα τελευταία την κεντρική εξουσία. Επειδή εκεί είναι η σημαντικότερη πηγή δυσλειτουργιών. Η κάθε κυβέρνηση οφείλει να σοβαρευτεί επιτέλους και να σταματήσει να παίζει πολιτικά παιχνίδια με την αντιπλημμυρική προστασία της Θεσσαλονίκης και κάθε Θεσσαλονίκης. Δεν το κάνει μέχρι σήμερα. Αν ήθελε θα το έκανε. Θα ξεκαθάριζε τις αρμοδιότητες, θα τις έδινε, μαζί με τους αναλογούντες πόρους σε έναν τοπικό φορέα και θα έλυνε το μεγάλο πρόβλημα. Θα απαριθμούσα μια σειρά από αρμόδιους και φορείς που έχουν ευθύνη σε παραμέτρους της αντιπλημμυρικής προστασίας, αλλά δεν το κάνω γιατί θα στοχοποιηθούν πρόσωπα. Και στην περίπτωση αυτή δεν είναι τα πρόσωπα – επικεφαλής των φορέων που πρέπει να μπουν στο στόχαστρο, αλλά εκείνοι που μεθοδευμένα επιδιώκουν αλλότρια ή ίδια οφέλη από τον κατακερματισμό και τη διασπορά των αρμοδιοτήτων.
Θα θυμίσω ότι μόλις πριν τρεις μήνες κυβέρνηση, περιφέρεια και ΕΥΑΘ προσπάθησαν να δουν τι γίνεται με τις αρμοδιότητες που έμειναν ορφανές (και συνεπώς τα έργα) από την αλήστου μνήμης Ειδική Υπηρεσία Δημοσίων Έργων (ΕΥΔΕ) Ύδρευσης Αποχέτευσης, που είχε αναλάβει τα αντιπλημμυρικά εντός πολεοδομικού συγκροτήματος. Η υπηρεσία αυτή ήταν του υπουργείου, καταργήθηκε (για να μην υπάρχει προφανής υπεύθυνος μάλλον...) και τα έργα πέρασαν στην περιφέρεια και την ΕΥΑΘ με όχι ξεκάθαρο τρόπο και χωρίς τα προβλεπόμενα κονδύλια. Έτσι, έμειναν «ορφανά» έργα, όπως η παρέμβαση στο ρέμα Δενδροποτάμου, έργα στα ρέματα του πολεοδομικού συγκροτήματος κτλ. Και τώρα ψάχνονται πώς και ποιος θα τα υλοποιήσει. Οι εκκρεμότητες αυτές που αφήνει –όχι μόνο στα αντιπλημμυρικά- η κεντρική εξουσία διαρκώς στην πόλη και τους τοπικούς φορείς έχουν δραματικές επιπτώσεις κι ας μην το καταλαβαίνει ο κόσμος.
Ένας αρμόδιος, ένας υπεύθυνος, ένας που αποφασίζει. Αλλιώς τα έργα δε θα γίνονται, η Θεσσαλονίκη θα πλημμυρίζει κι ο ένας θα πετάει το μπαλάκι στον άλλον με την πόλη να μετρά τις πληγές της, να παραμένει τριτοκοσμική στις υποδομές της και τους πολίτες να θρηνούν πάνω από συντρίμμια και καταστροφές.