Η μεγάλη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2004, με την είσοδο δέκα νέων κρατών –οκτώ από την Κεντρική Ευρώπη, που μέχρι το 1990 ανήκαν στο Ανατολικό μπλοκ (Τσεχία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία, Σλοβενία), αλλά και την Κύπρο και την Μάλτα- ήταν το μεγάλο γεγονός του πρώτου μισού της δεκαετίας του 2000. Μια διεύρυνση με σοβαρές επιπτώσεις για την Ελλάδα, όπως –για παράδειγμα- η μείωση των κοινοτικών κονδυλίων που αντιστοιχούσαν στη χώρα μας, αφού η «πίτα» έπρεπε, πλέον, να μοιράζεται σε περισσότερα κομμάτια. Στον αντίποδα η Ελλάδα κέρδισε την είσοδο της Κύπρου στην ΕΕ, παρά το γεγονός ότι το Κυπριακό δεν είχε λυθεί και το 40% του νησιού βρισκόταν υπό κατοχή και επιχειρούσε να καταγραφεί ως αυτόνομη κρατική οντότητα.
Όπως επισημαίνεται στο λεύκωμα για τα 100 χρόνια του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος ο Σύνδεσμος επισήμανε έγκαιρα ότι η µεγάλη διεύρυνση της ΕΕ συνοδεύτηκε από σηµαντικές αρνητικές επιπτώσεις στη Βορειοελλαδική οικονοµία: µελλοντική µείωση των κοινοτικών πόρων, αποδυνάµωση του αγροτικού τοµέα, αντίστοιχη εξασθένιση του µεταποιητικού ιστού, αρνητικές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα των ελληνικών εξαγωγών, το ήµισυ των οποίων προερχόταν από τη Βόρειο Ελλάδα. Οι προτάσεις του ΣΒΒΕ για την αντιµετώπιση των αρνητικών αυτών επιπτώσεων αφορούσαν το συντονισµό εθνικών µέσων και κοινοτικών προγραµµάτων για την ενίσχυση των παραµεθόριων περιοχών, πλήρη ενεργοποίηση του προγράµµατος διασυνοριακής συνεργασίας (Interreg), καθώς και σχεδιασµός ολοκληρωµένου εθνικού προγράµµατος για την ενδυνάµωση των εξαγωγών. Φυσικά, απαραίτητη ήταν η αναµόρφωση του αναπτυξιακού νόµου. Ωστόσο, οι πολύ σηµαντικές αυτές επισηµάνσεις και προτάσεις δεν ελήφθησαν υπόψη, όπως συνήθως συμβαίνει τις τελευταίες δεκαετίες στα ζητήματα που αφορούν το βορειοελλαδικό τόξο.
Έλλειμμα ανταγωνιστικότητας
Στο μεταξύ ο ΣΒΒΕ είχε γίνει θεσμικός εταίρος του International Institute for Management Development (IMD), αφού αποτελεί τον ελληνικό βραχίονα στη σύνταξη των Ετήσιων Εκθέσεων Ανταγωνιστικότητας. Σύµφωνα το IMD την πενταετία 1998 – 2002 η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονοµίας είχε καταγράψει σημαντική υποχώρηση. Οι εξαγωγικές επιδόσεις της χώρας ήταν απογοητευτικές, οι ξένες επενδύσεις πολύ χαµηλές, ενώ οι υποδοµές για ανάπτυξη της έρευνας και της εφαρµοσµένης τεχνολογίας ήταν ανεπαρκείς. Όσο για τις ανισότητες στην περιφερειακή ανάπτυξη, η συµµετοχή στο ΑΕΠ των τεσσάρων Περιφερειών του «Βορειοελλαδικού Τόξου» υποχώρησε το 2003 έναντι του 2002 του ΑΕΠ της Αττικής. Επίσης, ο ΣΒΒΕ επισήµανε ότι αν και ο ετήσιος ρυθµός ανάπτυξης της χώρας ξεπερνούσε το 3,5%, στη δεκαετία 1991-2000 το ποσοστό των απασχολουµένων στον συνολικό πληθυσµό αυξήθηκε µόνον κατά δύο ποσοστιαίες µονάδες (και έγινε 55,4%, µε µέσο όρο στην Ε.Ε. 65%). Οι σχετικές µελέτες υπολόγιζαν ότι το ήµισυ της ανεργίας ήταν διαρθρωτικού τύπου, δηλαδή αναντιστοιχία δεξιοτήτων των ανέργων µε τις ανάγκες της αγοράς. Το µοντέλο που πρότεινε ο ΣΒΒΕ για την ασκούµενη αναπτυξιακή πολιτική, περιλαµβάνεται συνοπτικά στην ακόλουθη φράση: «…θα πρέπει να σχεδιαστεί µια ολοκληρωµένη µεταβολή στην άσκηση της αναπτυξιακής πολιτικής, η οποία θα αναδείξει το ρόλο των περιφερειών και των φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης, ως συνεργαζόµενες µονάδες µε κύριο στόχο τη χάραξη και την υλοποίηση της ενδοπεριφερειακής στρατηγικής. Η κεντρική κυβέρνηση οφείλει να περιοριστεί στο ρόλο του συντονιστή, υλοποιώντας έργα εθνικής εµβέλειας και υποδοµής µε τη συνεργασία του ιδιωτικού τοµέα (…) Σε µία Ευρωπαϊκή Ένωση των Περιφερειών είναι προφανές ότι η χώρα µας δεν µπορεί να οδηγηθεί στην πολυπόθητη πραγµατική σύγκλιση [µε τις άλλες χώρες της Ε.Ε.], εάν πρώτα δεν διασφαλίσει την περιφερειακή σύγκλιση».
Αγωνία για το Γ΄ΚΠΣ
Το 2003 είχε ήδη παρέλθει το ήµισυ της χρονικής περιόδου εφαρµογής του Γ΄ ΚΠΣ και η πρόοδος των προγραµµάτων ήταν αργή. Οι ρυθµοί απορρόφησης των περισσότερων τοµεακών και περιφερειακών προγραµµάτων ήταν χαµηλοί, µε εξαίρεση περιπτώσεις που είχαν δροµολογηθεί από το Β΄ ΚΠΣ και δεν είχαν απώλειες χρόνου στα προκαταρκτικά στάδια. Ο ΣΒΒΕ κατέθεσε σειρά προτάσεων για την αναθεώρηση του Γ΄ ΚΠΣ και την κατανοµή του «αποθεµατικού επίδοσης», διαδικασίας που επιβράβευε τα επιτυχηµένα προγράµµατα. Το πνεύµα των προτάσεών του ήταν ότι έπρεπε να δοθεί βάρος στην περιφερειακή σύγκλιση και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. ∆ηλαδή, να προτιµηθεί η χρηµατοδότηση έργων υποδοµής στην Περιφέρεια και έργων µε ιδιωτική συµµετοχή, διότι έτσι επιτυγχανόταν µεγαλύτερη µόχλευση κεφαλαίων.
Την ίδια περίοδο ο Σύνδεσμος παρενέβη µε προτάσεις στο νόμο για τα «Κίνητρα ιδιωτικών επενδύσεων για την οικονοµική ανάπτυξη και την περιφερειακή σύγκλιση». Πολλές από τις θέσεις του ΣΒΒΕ υιοθετήθηκαν στον νέο Αναπτυξιακό Νόµο, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορούσε τη διάκριση παλαιών και νέων επιχειρήσεων, τη µείωση της ίδιας συµµετοχής και τις σχετικές µε την εφαρµογή του νόµου διατάξεις, όπως η διεύρυνση των επιλέξιµων δαπανών και η δυνατότητα χορήγησης προκαταβολών. Ωστόσο, ο νέος Νόµος παρέκαµψε ένα άλλο παλαιό αίτηµα του ΣΒΒΕ και των παραγωγικών τάξεων της Βορείου Ελλάδος, εξοµοιώνοντας σε όρους παροχής αναπτυξιακών κινήτρων –για µία ακόµη φορά- την Αττική µε την υπόλοιπη Ελλάδα.
Ιδιαίτερη έµφαση έδωσε ο ΣΒΒΕ στην εξεταζόµενη περίοδο στις αγκυλώσεις της αγοράς εργασίας, οι οποίες επιβάρυναν το µισθολογικό κόστος της εργασίας, εις βάρος της απασχόλησης στη βιοµηχανία. Η απλοποίηση της υπερωριακής εργασίας, η διευθέτηση του χρόνου εργασίας στη βάση του µέσου όρου 40ωρης εβδοµαδιαίας απασχόλησης, σε ετήσια βάση, η διευκόλυνση της κινητικότητας στην αγορά εργασίας, η αξιοποίηση των αλλοδαπών εργαζοµένων και η συνεχιζόµενη εκπαίδευση και κατάρτιση, ήταν τα κύρια σηµεία των παρεµβάσεων του ΣΒΒΕ.
Ζώνη Καινοτομίας
Το Σεπτέμβριο του 2004 ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής εξήγγειλε τη δημιουργία στη Θεσσαλονίκη Ζώνης καινοτομίας, σχέδιο το οποίο είχε προβάλλει πολύ τα προηγούμενα χρόνια ο ΣΒΒΕ. Στόχος του ήταν η χωροθέτηση µίας καθορισµένης περιοχής για να δραστηριοποιηθούν καινοτόµες επιχειρήσεις, ερευνητικά κέντρα, φορείς εκπαίδευσης. Οι «Πόλοι Καινοτοµίας» (τρεις ή τέσσερις για όλη τη χώρα) ήταν προγράµµατα τεχνολογικής ανάπτυξης συγκεκριµένων περιοχών. Τα προγράµµατα αυτά συνένωναν πρωτοβουλίες για την µεταφορά τεχνολογίας και την ανάπτυξη της καινοτοµίας για να τις κατευθύνουν στην υποστήριξη της καινοτοµικής δραστηριότητας είτε συγκεκριµένου κλάδου, είτε οµάδας επιχειρήσεων µιας συγκεκριµένης περιοχής. Τέτοιες πρωτοβουλίες ήταν η µεταφορά τεχνολογίας σε επιχειρήσεις, η ανάπτυξη βιοµηχανίας υψηλής τεχνολογίας και η εκτέλεση έργων µε τεχνολογική προοπτική.