του Γιώργου Ρακκά*
«Ο κόσμος είναι η Ελλάδα που διαστέλλεται, η Ελλάδα είναι ο κόσμος που συστέλλεται» (Βίκτωρ Ουγκώ)
Κατά την τρέχουσα εβδομάδα, πολλά εμβληματικά κτήρια και μνημεία σε χώρες όλου του κόσμου θα φέρουν διάφορα ελληνικά σύμβολα: Η όπερα του Σίδνεϋ θα φωτιστεί με τα ελληνικά χρώματα, το ίδιο και οι καταρράκτες του Νιαγάρα, το Δημαρχείο του Σαν Φρανσίσκο, ακόμα, στην Βοστώνη, την Βαρσοβία, στη Ρίγα της Λετονίας, το Δουβλίνο, το Ελσίνκι, το Μόναχο κ.ά· το εμβληματικό για τις Βρυξέλλες άγαλμα του Manneken Pis, θα ντυθεί τσολιαδάκι. Όλος ο κόσμος το αναγνωρίζει: Η βδομάδα αυτή είναι εβδομάδα αφιερωμένη στην Ελευθερία, γιατί στην Πέμπτη της ημέρα θα γιορτάσουμε τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Ο θετικός αυτός αντίκτυπος για τη χώρα μας θα φάνταζε αδιανόητος μέσα στην προηγούμενη δεκαετία, όπου η Ελλάδα υπήρξε ο αρνητικός πρωταγωνιστής για την χρεοκοπία της. Κι όμως, σήμερα, η ανταπόκριση του κόσμου στην ελληνική επέτειο είναι συγκλονιστική.
Αυτό το γεγονός θα πρέπει να μας διδάξει για το αποτύπωμα, τη βαρύτητα του 1821, το γεγονός ότι η Επανάσταση που υπήρξε κινητήρας της συλλογικής μας ελευθερίας, συνεχίζει να παράγει ακόμα θετικά αποτελέσματα για την Ελλάδα. Σπανίως ένα επαναστατικό γεγονός συναντάει τόσο καθολική αποδοχή· κι όμως επειδή το 1821 εκπέμπει ελληνικές αξίες, που ταυτόχρονα οικουμενικές, έχει αυτήν την ιδιαιτερότητα. Ο Διονύσιος Σολωμός θα γράψει για το Μεσολόγγι στα σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων:
«Κάμε ώστε ο μικρός Κύκλος, μέσα εις τον οποίον κινιέται η πολιορκημένη πόλη, να ξεσκεπάζει εις την ατμόσφαιρα του τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ελλάδας, για την υλική θέση, οπού αξίζει τόσο για εκείνους οπού θέλουν να τη βαστάξουν, όσο για εκείνους οπού θέλουν να την αρπάξουν, - και για την ηθική θέση, τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ανθρωπότητας».
Αυτή ακριβώς είναι η μοναδικότητα του 1821. Και το αξιοθαύμαστο γι’ αυτήν γεγονός είναι ότι έχει τον τρόπο της να διδάξει «δρόμους» στη σύγχρονη Ελλάδα ακόμα και σήμερα. Το 1821 δεν ξέσπασε ως αιφνιδιασμός. Ήταν η εκβολή ενός κύματος αναγέννησης που προηγήθηκε, σε όλη την έκταση του 17ου αιώνα: Ξεχωρίζει η έμφαση στην Παιδεία –«δέκα σχολεῖα ἑλληνικά ἐποίησα, διακόσια διά κοινά γράμματα...»– γράφει ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός· ακόμα, η παραγωγική αναγέννηση της ορεινής Ελλάδας: Στην Κεντρική Μακεδονία και την Θεσσαλία ή την Ήπειρο, στα Αμπελάκια, τον Τύρναβο, την Νάουσα, το «κοινόν των Μαντεμοχωρίων», το Πήλιο, τα Ζαγοροχώρια της Ηπείρου, τοποθετούνται μερικά από τα σημαντικότερα κέντρα, με τις εξαγωγές τους να κατακλύζουν για ένα διάστημα την ευρωπαϊκή αγορά· η αναγέννηση αυτή ήταν επίσης και θρίαμβος του «επελαύνοντα Βαλκάνιου ορθόδοξου εμπόρου» όπως εύστοχα θα τον αποκαλέσει ο ιστορικός Τραϊαν Στογιάνοβιτς, καθώς και της ελληνικής ναυτοσύνης στα Βαλκάνια, την Ανατολική Ευρώπη και την Νοτιο-Ανατολική Μεσόγειο. Δεν μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί ενώ στην Ελλάδα αντιστοιχεί το 0,16% του παγκόσμιου πληθυσμού, οι Έλληνες κατέχουν το 20,6% της παγκόσμιας χωρητικότητας της ναυτιλίας, εάν δεν λάβουμε υπόψη μας αυτό το ιστορικό υπόβαθρο ελληνικής αναγέννησης.
Αυτός ο δρόμος διδάσκει και για το μέλλον, καθώς φέρει μέσα του ένα ελληνικό μοντέλο ανάπτυξης – είναι, θα έλεγε κανείς, ο Όμηρος μαζί με τον πολυμήχανο Οδυσσέα. Επικέντρωση στην παιδεία και τον πολιτισμό, ανάδειξη της παραγωγικής αρετής (ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα οι Έλληνες διαπρέπουν ατομικά παγκοσμίως στα πεδία της έρευνας και της καινοτομίας), έμφαση στο φρόνημα, την αρετή και την φιλοπατρία. Η επένδυση στα θετικά συλλογικά μας γνωρίσματα είναι... άχαστη και θα επιτρέψει στη χώρα να ανακρούσει την πτωτική της πορεία ως προς την αποδυνάμωση της εθνικής κυριαρχίας –που συνάκολουθα έφερε την γιγάντωση της νέο-οθωμανικής απειλής για εμάς– της κοινωνικής συνοχής, της δημογραφικής αλλά και της πνευματικής-πολιτειακής κατάπτωσης.
Υπάρχει βέβαια και το κακό σενάριο. Να επιμείνουμε στην σκοτεινή όψη του συλλογικού μας εαυτού –παρούσα και το 1821: Τύφλωση από το στενό συμφέρον, ιδιωτεία και αλληλοσπαραγμός. Το ζήτημα, όμως, είναι ότι το έχουμε παρακάνει προς αυτήν την κατεύθυνση και ο ελληνισμός έχει πλέον κουραστεί από τον ίδιον του, κακό εαυτό. Καιρός, λοιπόν, να ξαναθυμηθούμε τον Κωστή Παλαμά και να ξαναβρούμε τα φτερά τα πρωτινά μας, τα μεγάλα!
*Ο Γιώργος Ρακκάς είναι πολιτικός επιστήμονας, δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης