Να εξηγηθεί κατ’ αρχάς, ότι δεν είναι όλοι οι Τσάμηδες Αλβανοί, γι’ αυτό και θα πρέπει να χρησιμοποιείται ο όρος Αλβανοτσάμηδες, προς διάκριση των Ελλήνων που κατάγονται από την Θεσπρωτία, πολλοί δε εξ αυτών φέρουν και το επώνυμο Τσάμης.
Ως γνωστόν, η ονομασία Τσάμης, δόθηκε στους κατοικούντες παρά τον ποταμό Θύαμι, όπου η ντοπιολαλιά τον μετέτρεψε σε Τσάμη. Δεν πρόκειται επομένως για κάποια ιδιαίτερη ράτσα.
Οι Αλβανοτσάμηδες δημιουργούν έντονο πρόβλημα, κυρίως από την εποχή που το άφθονο χρήμα της Τουρκίας δημιούργησε πολλούς τουρκόφρονες στην Αλβανία, ερωτευμένους με την τουρκική λίρα.
Είναι γνωστό επίσης, ότι κατά τη συμφωνία της ανταλλαγής πληθυσμών, ένα εξάμηνο πριν από την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης, επί τη βάσει του θρησκεύματος, οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες, πάντοτε στο πλευρό των εχθρών της Ελλάδος -Οθωμανών, Ιταλών, Γερμανών και Αλβανών- με ακαθόριστη εθνική συνείδηση, λόγω άλλωστε ότι πρόκειται περί ελληνικής καταγωγής πληθυσμού, βιαίως εξισλαμισθέντος κατά τον 17ο αιώνα, τους προσεταιρίστηκε η Αλβανία, και περιέργως εξαιρέθησαν από την ανταλλαγή, επί κυβερνήσεως του δικτάτορα Θεόδωρου Πάγκαλου.
Πολλές απόπειρες έγιναν για να εξηγηθεί ο λόγος που ο δικτάτορας Θεόδωρος Πάγκαλος τους κράτησε στην Ελλάδα, με την εξήγηση που έδωσε ότι ήθελε την εξομάλυνση των σχέσεων των δύο πλευρών, γιατί έτσι πίστευε ότι θα αναπτυσσόταν οικονομικά η Ήπειρος (!). Πήρε λοιπόν την απόφαση να εξαιρεθούν οι Τσάμηδες από την ανταλλαγή (Φεβρουάριος 1926), τη στιγμή που το πρόβλημα της απομάκρυνσής τους λυνόταν με ευνοϊκό για την Ελλάδα τρόπο [δεν τους αναγνώριζε η Τουρκία ως Τούρκους, και δέχθηκε μόνο 5.000 εξ αυτών].
Βεβαίως το αποτέλεσμα αυτών των ολέθριων χειρισμών ήταν απολύτως αρνητικό: Η μεν Αλβανία δεν έγινε φίλη της Ελλάδος, αλλά προτίμησε να γίνει προτεκτοράτο της Ιταλίας του Μουσολίνι. Για δε τον Ελληνισμό της Βορείου Ηπείρου άρχισε μία μακρά περίοδος καταπιέσεως, η οποία κορυφώθηκε με το κομμουνιστικό καθεστώς των Χότζα και Αλία.
Και δεν ήταν μόνον η Αλβανία, που κατεδίωξε τους Βορειοηπειρώτες, αλλά και ο ίδιος ο Πάγκαλος. Στις 11 Φεβρουαρίου 1926 το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών αποφάσισε και επίσημα τη διάλυση των βορειοηπειρωτικών συλλόγων, την παράδοση των αρχείων τους στις κατά τόπους Νομαρχίες και την απόδοση της περιουσίας τους στην Εθνική Τράπεζα! [Τα ίδια φοβούνται ότι θα υποστούν και τώρα οι Βορειοηπειρώτες με υπογραφή του Ν. Κοτζιά].
Ακόμη, ο Πάγκαλος σκόπευε να αμνηστεύσει τους μουσουλμάνους της Τσαμουριάς, που είχαν τιμωρηθεί λόγω της προπαγανδιστικής τους δράσης στην ελληνική επικράτεια και ποιος ξέρει τι άλλα είχε κατά νου να πράξει υπέρ των Αλβανών, αλλ’ ευτυχώς συνασπίστηκαν όλα τα καταργηθέντα κόμματα, παρά τις ιδεολογικές τους διαφορές [Παπαναστασίου, Καφαντάρης, Ι. Μεταξάς] και επέτυχαν την ανατροπή του θέτοντας τέλος στην επιβλαβή για την Ελλάδα πολιτική του δικτάτορα
Ίσως, κατανοηθούν οι λόγοι της στάσης του Θεόδωρου Πάγκαλου, από την δημοσιευθείσα επιστολή του προς τον τότε πρωθυπουργό της Αλβανίας:
«Από της εποχής του Εσάτ πασά και του Αχμέτ Ζώγου ο εγκαρδιώτερος φίλος της Αλβανίας είμαι εγώ.
» Από της βρεφικής ηλικίας μου ωμίλουν την αλβανικήν, διότι η μακαρίτισσα μάμη μου, που με ανέθρεψε, δεν εγνώριζε την ελληνικήν. (Ήτο θυγάτηρ του πλουσιωτέρου προύχοντος της Μεγαρίδος Αντωνίου Βιρβίλη, εις την οικίαν του οποίου εν Σαλαμίνι εξέπνευσεν ο στενός φίλος του αείμνηστος στρατάρχης της Ρούμελης Καραϊσκάκης).
» Έχω συνεπώς εις τας φλέβας μου αίμα κατά το ήμισυ αλβανικόν και είμαι υπερήφανος δια τούτο. Ο ναύαρχος Κουντουριώτης, οι τρεις Νικολαΐδαι (πάππος, πατήρ και έγγονος), ο αείμνηστος στρατηγός Κοντούλης, ο ναύαρχος Σακελλαρίου, ο ήρως του υποβρυχίου "Λ. Κατσώνης" Β. Λάσκος και πλείστοι άλλοι εκλεκτοί Έλληνες είναι όλοι αλβανικής καταγωγής...».
Η ανωτέρω επιστολή, όπου ο μοιραίος δικτάτορας πρωθυπουργός της Ελλάδας υπέγραψε, ονοματίζοντας τους ελληνικής καταγωγής Αρβανίτες ως Αλβανούς, θα είναι ασφαλώς ένα από τα "τεκμήρια" που θα χρησιμοποιήσουν οι Αλβανοί σε βάρος μας, όταν -με την υποστήριξη της εδώ Πέμπτης Φάλαγγας- θα επιχειρήσουν να αποδείξουν ότι οι Αρβανίτες της Ελλάδος είναι Αλβανοί.