Το πρωί της 16ης Μαρτίου 1988 κίτρινος καπνός εξαπλώθηκε στους δρόμους της μικρής ιρακινής πόλης Χαλάμπτζα στα σύνορα με το Ιράν. Τελικά αποδείχθηκε ότι ήταν δηλητηριώδη αέρια –πιθανόν σαρίν και το λεγόμενο αέριο μουστάρδας. Πάνω από 5.000 άτομα έχασαν τη ζωή τους και 10.000 τραυματίστηκαν, σύμφωνα με στοιχεία ενός συλλόγου που εκπροσωπεί τα θύματα. Επρόκειτο για μια από τις πιο κτηνώδεις επιθέσεις με χημικά μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα, 30 χρόνια μετά, γερμανικές εταιρείες έρχονται αντιμέτωπες με αυτό το ζοφερό παρελθόν.
Μια μέρα πριν από την επίθεση κούρδοι αντάρτες και μονάδες του ιρανικού στρατού είχαν καταλάβει την πόλη. Ο ιρακινός ηγέτης Σαντάμ Χουσεΐν αντέδρασε με μια ανελέητη επίθεση στην Χαλάμπτζα με στόχο τον παραδειγματισμό. Για λογαριασμό εννέα συγγενών των θυμάτων αλλά και των οικογενειών τους ο γνωστός δικηγόρος Γκάβι Μαϊρόν, που εργάζεται σε ένα αμερικανικό δικηγορικό γραφείο, προσέφυγε σε πολιτικό δικαστήριο της Χαλάμπτζα, κατηγορώντας σειρά ευρωπαϊκών και γερμανικών εταιρειών, όπως και φυσικά πρόσωπα για εγκλήματα πολέμου κατά της ανθρωπότητας και συνομωσία για την τέλεση γενοκτονίας. Οι προσφεύγοντες ζητούν συνολικές αποζημιώσεις ύψους άνω των 4 δις δολαρίων.
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι γερμανικές εταιρείες είχαν στήσει υπόγεια εργοστάσια στο Ιράκ, τα οποία ονόμαζαν 'μπούνκερ' προκειμένου να παράγουν 'παρασιτοκτόνα'», επισημαίνει ο Μαϊρόν, υπογραμμίζοντας ότι «οι ίδιοι είχαν αποκαλύψει σε έγγραφά τους ότι τα 'παρασιτοκτόνα' προορίζονταν για να σκοτώσουν 'Ισραηλινούς και Πέρσες'». Από τον Οκτώβριο του 1980 στελέχη των κατηγορούμενων εταιρειών φέρονται σύμφωνα με το κατηγορητήριο να είχαν συχνές επαφές με αξιωματούχους του καθεστώτος Χουσεΐν με αντικείμενο την κατασκευή εργοστασίων παραγωγής χημικών όπλων στο Ιράκ, αλλά και τον σχεδιασμό παραγωγής νευροτοξικών αερίων.
Αμελητέες ποινές στη Γερμανία
Οι γερμανικές εταιρείες που βρίσκονται σήμερα αντιμέτωπες με τις βαριές κατηγορίες είναι η Karl Kolb GmbH από την Έσση, η Haberger Bau από τη Ρηνανία-Παλατινάτο και ο τουριστικός κολοσσός Tui με έδρα το Ανόβερο. Η σύνδεση της εταιρείας που είναι γνωστή για τα τουριστικά πακέτα διακοπών που προσφέρει σε όλον τον κόσμο με τη συγκεκριμένη υπόθεση εξηγείται από το γεγονός ότι είναι νόμιμη διάδοχος της παλιά βιομηχανίας άνθρακα Preussag. Σήμερα δεν έχει μείνει σχεδόν κανέναν ίχνος από το βιομηχανικό παρελθόν του ομίλου.
Στα κεντρικά της Tui υποδέχθηκαν με ψυχραιμία το κατηγορητήριο, απαντώντας γραπτώς ότι «οι απαιτήσεις στερούνται κάθε πραγματικής και νομικής βάσης» και επισημαίνοντας ότι «η νομική διαλεύκανση της υπόθεση ολοκληρώθηκε ήδη στα χρόνια μεταξύ 1987 και 1996», χωρίς να στοιχειοθετηθούν κατηγορίες κατά της Preussag σε σχέση με τα τραγικά γεγονότα στο Ιράκ.
Πάντως οι δραστηριότητες γερμανικών εταιρειών στο Ιράκ είχαν βρεθεί και παλαιότερα στο στόχαστρο της δικαιοσύνης. Έκθεση της Κέντρου Simon Wiesenthal στο Λος Άντζελες καταμέτρησε το 1990 συνολικά 22 γερμανικές εταιρείες που φέρονται να βοήθησαν στο στήσιμο του ιρακινού προγράμματος χημικών όπλων. Έκθεση των Ηνωμένων Εθνών το 1995 για το συγκεκριμένο πρόγραμμα του ιρανικού καθεστώτος αναφέρεται σε 248 σημεία σε αποστολές υλικών από τη Γερμανία προς το Ιράκ: υαλοσωλήνες, δοχεία, πυκνωτές και πολλά ακόμη. Στη Γερμανία είχε συσταθεί ειδική επιτροπή του Ινστιτούτου Τελωνειακών Εγκλημάτων της Κολωνίας (ZKI), διενεργήθηκαν έρευνες σε ακίνητα και διεξήχθη σειρά από δίκες, μεταξύ άλλων για παράβαση του νόμου περί εξωτερικού εμπορίου. Στο τέλος όλων των ερευνών επιβλήθηκαν μόνο τρεις σύντομες ποινές φυλάκισης με αναστολή.
Η Χαλάμπτζα δεν ξεχνά το μακελειό
Μόνο ένας ολλανδός επιχειρηματίας καταδικάστηκε το 2007 σε 17 χρόνια κάθειρξη για συνέργεια σε εγκλήματα πολέμου. Στο Ιράκ καταδικάστηκε το 2010 ο ξάδελφος του Σαντάμ Χουσεΐν Αλί Χασάν αλ Ματζίντ ως κύριος υπεύθυνος για τη χημική επίθεση και εκτελέστηκε.
Παρά το πλήθος αποδεικτικών στοιχείων που έχει συγκεντρώσει ο δικηγόρος των εναγόντων, διεθνείς ειδικοί σε υποθέσεις που αφορούν χημικά όπλα θεωρούν εξαιρετικά δύσκολο να αποδειχθεί νομικά μια με δόλο εμπλοκή των εταιρειών στην οικοδόμηση του ιρακινού προγράμματος χημικών όπλων.
Σε κάθε περίπτωση οι κάτοικοι της Χαλάμπτζα δεν ξεχνούν την 16η Μαρτίου 1988. Ακόμη υπάρχουν άνθρωποι που υποφέρουν από τις όψιμες επιπτώσεις της επίθεσης, τονίζει η οργάνωση Halabja Victims Society, που εκπροσωπεί τα θύματα, ζητά αποζημίωση και καλεί τις ξένες εταιρείες να αναλάβουν τις ευθύνες τους.
Ζίμον Κρέμερ, Κρίστοφ Τσάιερ (dpa) / Άρης Καλτιριμτζής
Πηγή: Deutsche Welle