Τα ίχνη της ελληνικής παρουσίας στη Μικρά Ασία κατέγραψε το ερευνητικό έργο «Πολιτισμικό και οικιστικό απόθεμα των ελληνικών κοινοτήτων της Μικράς Ασίας» που παρουσιάστηκε σε ειδική εκδήλωση στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών.
Το έργο ξεκίνησε το 2010 και βρίσκεται στη φάση της ολοκλήρωσής του. Συνολικά καταγράφηκαν και αποτυπώθηκαν έντεκα οικισμοί στη γεωγραφική ενότητα Προποντίδας (Μαρμαράς, Αφθόνη, Πραστειό, Εντιντσίκ, Μουδανιά, Τρίγλια) και στη γεωγραφική ενότητα Ερυθραίας (Κρήνη, Σκάλα Βουρλών Αλάτσατα, Βουρλά, Λυθρί).
Καταγράφηκαν κατοικίες, χάνια, ελαιοτριβεία, αλλά και δημόσια κτίρια, όπως χώροι εκπαίδευσης, δημαρχεία, καφενεία, ιεροί ναοί και κρήνες, που συνιστούν τα υλικά κατάλοιπα της ελληνικής παρουσίας.
Στην έρευνα αποτυπώθηκαν, η δημογραφική εικόνα των παραπάνω ελληνικών κοινοτήτων, η αστική ζωή και η κοινωνική οργάνωση, η αρχιτεκτονική όψη, η εκπαιδευτική παρουσία και η οικονομική συμβολή, ιδιαίτερα το εμπόριο.
Επίσης, αποτυπώθηκαν οι μεγάλοι ευεργέτες στους τομείς της πολιτικής και επιχειρηματικής-οικονομικής ζωής, οι θρησκευτικοί άντρες και οι λειτουργοί της παιδείας.
Όπως ανέφερε, μιλώντας στην εκδήλωση, η επιστημονικά υπεύθυνη και συντονίστρια του ερευνητικού έργου, αναπληρώτρια καθηγήτρια του τμήματος Βαλκανικών, Ανατολικών και Σλαβικών Σπουδών του πανεπιστημίου Μακεδονίας, Ελένη Γαβρά, μέσα από βιβλιογραφική έρευνα εντοπίστηκαν και επιλέχθηκαν οικισμοί για τους οποίους τεκμηριωνόταν ιστορικά η ύπαρξη ελληνικών κοινοτήτων και πιο συγκεκριμένα ελληνικού πολιτισμικού και οικιστικού αποθέματος.
Ακολούθησε η επιτόπια έρευνα και η καταγραφή των κτιρίων, κάποια από τα οποία βρίσκονταν σε καλή κατάσταση, ενώ άλλα ήταν παρακμασμένα και άλλα ερείπια.
Τα κτίρια καταγράφηκαν ένα προς ένα με παράλληλη φωτογράφηση. Όπου κρινόταν απαραίτητο, έγιναν επιμέρους σκίτσα όψεων, κατόψεων, προοπτικών και λεπτομερειών.
Σε πολλά από τα κτίρια φωτογραφήθηκε και αποτυπώθηκε σε μορφή σκαριφήματος ο εσωτερικός τους χώρος. Ακολούθησαν συζητήσεις με τωρινούς ιδιοκτήτες, απ’ όπου προέκυψαν σημαντικές πληροφορίες για την ηλικία, τη χρήση, αλλά και τα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά των κτιρίων.
Σε όλα αυτά τα κτίρια αποτυπώθηκαν οι χωρικές τους σχέσεις με τα υπόλοιπα κτίσματα, σε επίπεδο γειτονιάς.
Η κ. Γαβρά υπογράμμισε, ότι για κάποιους από τους οικισμούς, επαναλήφθηκε η επιτόπια έρευνα με την παρουσία και την ουσιαστική συνδρομή προσφυγικών συλλόγων από την Ελλάδα. Τα μέλη τους που κατάγονται από τις περιοχές ενδιαφέροντος, συνέβαλαν ώστε να επιτευχθεί η εξακρίβωση ρωμέικων κτισμάτων, αλλά και η ταυτοποίηση των εντοπισμένων ιδιοκτησιών. Ακολούθησε η επεξεργασία και αξιολόγηση υλικού. Μεταξύ άλλων, συντάχθηκαν καρτέλες ταυτότητας των για μια πλειάδα χαρακτηριστικών κτιρίων του κάθε οικισμού. Περιέχουν πληροφορίες για τη χρήση γης του οικήματος, το ιδιοκτησιακό καθεστώς, τον κατασκευαστή, όπως επίσης και ιστορικά, αρχιτεκτονικά, πολεοδομικά στοιχεία, με παρουσία φωτογραφικού υλικού.
Επιμέρους αποτελέσματα από την έρευνα, έχουν δημοσιευθεί σε επιστημονικά διεθνή συνέδρια και έντυπα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Τουρκία, Ρουμανία, Σλοβακία, ΗΠΑ).
Η κ. Γαβρά επισήμανε ότι η έρευνα περιορίστηκε χωρικά και ευχήθηκε να υπάρξει συνέχεια από την υφιστάμενη ή άλλη ερευνητική ομάδα.
Την έρευνα διενήργησε διεπιστημονική ομάδα αποτελούμενη από ιστορικούς, αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες και πολεοδόμους, από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Η έρευνα υποστηρίχθηκε σε διάφορες φάσεις της, από επιστήμονες, ερευνητές και συλλέκτες από την Ελλάδα και την Τουρκία.
Το ερευνητικό έργο τελεί υπό την ευλογία και υποστήριξη του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου και το στηρίζει με χορηγία του το υπουργείο Εσωτερικών (Μακεδονίας-Θράκης). Την οικονομική και διοικητική διαχείριση του έργου έχει αναλάβει η Εταιρεία Αξιοποίησης και Διαχείρισης της Περιουσίας του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
Χαιρετισμό στην εκδήλωση απηύθυναν η υφυπουργός Εσωτερικών (Μακεδονίας-Θράκης) Μαρία Κόλλια Τσαρουχά, ο μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου Ανδρέας Νανάκης, ως εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριάρχη, ο διευθύνων σύμβουλος της Εταιρείας Αξιοποίησης και Διαχείρισης της Περιουσίας του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεοφάνης Καραγιώργος και ο πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Βασίλης Πάππας.