Σε δέκα ημέρες ξεκινάει η φετινή Agrotica, που πραγματοποιείται κάθε δύο χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με τα δεδομένα της ΔΕΘ – Helexpo η φετινή αγροτική έκθεση θα είναι πολύ μεγάλη, ενώ αναμένεται οι επισκέπτες της να μετρηθούν σε δεκάδες χιλιάδες. Επειδή, λοιπόν, οι κλαδικές εκθέσεις έχουν την πορεία των προσδοκιών του κλάδου στον οποίο είναι αφιερωμένες, γίνεται κατανοητό ότι ο πρωτογενής τομέας της ελληνικής οικονομίες έχει στην παρούσα συγκυρία μεγάλες προοπτικές.
Τουλάχιστον αυτή είναι η προσδοκία, που μόνο ο χρόνος θα δείξει αν είναι βάσιμη και σε ποιο βαθμό. Άλλωστε επί δεκαετίες η Ελλάδα ήταν μια κατά βάσιν αγροτική χώρα, κάτι που άλλαξε άρδην τα τελευταία 50 χρόνια για πολλούς και διάφορους λόγους. Τώρα, μετά την καταστροφή της τελευταίας δεκαετίας, η ύπαιθρος βρίσκεται ξανά στο οικονομικό επίκεντρο. Όλοι, πλέον, γνωρίζουν καλά ότι ο αγροτικός τομέας και ο τουρισμός είναι οι δύο βασικοί κλάδοι ανάπτυξης της πραγματικής οικονομίας στην επόμενη ημέρα για τη χώρα.
Οι προεκτάσεις τους είναι οριζόντιες και στην ουσία «καλύπτουν» ένα πολύ μεγάλο φάσμα δραστηριοτήτων, κάτι που αυξάνει την προστιθέμενη αξία τους για την οικονομία και την κοινωνία. Η αγροτική παραγωγή αποτελεί τη βάση του αγροδιατροφικού κλάδου, που με τη σειρά του στηρίζεται στον τουρισμό και ταυτόχρονα στηρίζει τον τουρισμό. Επίσης, κοινή συνισταμένη των δύο δραστηριοτήτων είναι το περιβάλλον, καθώς αγροτικός τομέας και τουρισμός συναντώνται στην «πράσινη» οικονομική δραστηριότητα και επιχειρηματικότητα. Οι δύο τομείς βαδίζουν παράλληλα και στην εξωστρέφεια, διότι ο μεν τουρισμός είναι έμμεση εξαγωγή –ξένα λεφτά εισέρχονται στη χώρα-, τα δε τρόφιμα και ποτά της χώρας, αλλά και τα νωπά γεωργικά προϊόντα, πρωταγωνιστούν στις ελληνικές εξαγωγές.
Για την περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας –και της Βορείου Ελλάδος γενικότερα- ο πρωτογενής τομέας είναι ακόμη πιο κρίσιμος για την οικονομική ανάπτυξη. Είναι θεμελιώδης, καθώς ο τουρισμός –με εξαίρεση τη Χαλκιδική- είναι ακόμη υποβαθμισμένος, εάν συγκριθεί με το τι συμβαίνει στο νότο της χώρας και στα νησιά. Οι κάμποι της Θεσσαλονίκης, του Κιλκίς και των Σερρών είναι ευλογημένοι. Γι’ αυτό στην περιοχή έχει αναπτυχθεί εδώ και δεκαετίες ο δευτερογενής τομέας που συνδέεται με τη μεταποίηση της αγροτικής παραγωγής, ο κλάδος της αγροδιατροφής, τα «τρόφιμα και ποτά», που λέγαμε παλαιότερα. Μια δραστηριότητα εξωστρεφής, που αντέχει σε σημαντικό βαθμό στα χρόνια της ύφεσης και στην οποία οφείλεται σημαντικό ποσοστό του κοινωνικού πλούτου και της απασχόλησης στην ευρύτερη περιοχή.
Εκείνο που είναι βέβαιο ότι θα αναδειχθεί στη φετινή Agrotica -έτσι δείχνουν τόσο οι συμμετοχές, όσο και η θεματολογία των παράλληλων εκδηλώσεων- είναι ότι η αγροτική οικονομία αλλάζει. Ότι η αγροτική παραγωγή βρίσκεται σε ένα μεταβατικό στάδιο, καθώς δεν αρκεί, πλέον, η εκμηχάνιση, απαιτείται και η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών. Ότι η συνεργασία είναι απολύτως απαραίτητη, καθώς ο κατακερματισμός των καλλιεργειών δεν εγγυάται τίποτε στον κάθε αγρότη ξεχωριστά, διότι τόσο στην παραγωγή, όσο και στις πωλήσεις το μέγεθος μετράει. Ότι η επιχειρηματικότητα συνιστά απαραίτητο παράγοντα, ώστε η αγροτική δραστηριότητα να είναι επικερδής, παρά τα έξοδα, τις φορολογίες και τις εισφορές. Να αξίζει τον κόπο, όπως έλεγαν οι παλαιότεροι. Ότι η κοινοτική στήριξη μετά το 2020 – 2021 εκλογικεύεται, παύει να είναι οριζόντια και… σοσιαλιστικού τύπου. Παύει να είναι… τυφλή, παρατηρεί τις εξελίξεις και απαιτεί δημιουργική συμμετοχή από τους παραγωγούς.
Νέες απαιτήσεις
Όλα αυτά και ότι τα συνοδεύει στην ουσία αλλάζουν το επάγγελμα του αγρότη. Ο παραδοσιακός γεωργός και ο παραδοσιακός κτηνοτρόφος, που άλλαξαν απλώς κάποια πράγματα τις τελευταίες δεκαετίες στον τρόπο της ενασχόλησης τους με τη γη και τα ζώα, δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις. Και αυτό είναι το πιο δύσκολο κομμάτι της εξίσωσης.
Διότι τα επιστημονικά δεδομένα υπάρχουν. Οι φορείς της τεχνογνωσίας ζουν ανάμεσά μας. Τα μηχανήματα διατίθενται. Οι χρηματοδοτήσεις θα βρεθούν. Αλλά ενώ ισχύουν όλα αυτά, λείπει το βασικότερο. Ο τρόπος για να οργανώσεις δημιουργικά ανθρώπους στην Ελλάδα αναπροσανατολίζοντας τη νοοτροπία τους δεν έχει ακόμη βρεθεί ή μάλλον δεν έχει ακόμη εφευρεθεί. Είκοσι περίπου χρόνια από την έλευση της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα η Ελλάδα εξακολουθεί να εξάγει σε σημαντικό βαθμό τα αγροτικά της προϊόντα χύμα, χωρίς καμία επεξεργασία, δηλαδή με τη μικρότερη δυνατή υπεραξία. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν συνεταιρισμοί, που είτε είναι απλώς σφραγίδες, είτε λειτουργούν με ανορθολογική οικονομική διαχείριση αναζητώντας σωτηρία στο πολιτικό σύστημα και στο δημόσιο χρήμα. Ακόμη και σήμερα πολλοί παραγωγοί συμβουλεύονται μόνο τον… εαυτό τους για να σπείρουν, να ποτίσουν, να λιπάνουν. Λες και δεν υπάρχουν, πλέον, ακριβή δεδομένα ή άνθρωποι για τις κατάλληλες υποδείξεις. Ή προτιμούν να πηγαίνουν μεμονωμένα στις λαϊκές, όπου συχνά το χρήμα είναι… γκρίζο, παρά να οργανωθούν σε ομάδες και να «στήσουν» μια δουλειά με επιχειρηματικούς όρους και μακροπρόθεσμη προοπτική.
Όλα αυτά –δυστυχώς- δεν μπορεί να τα καλύψει η Agrotica και καμία άλλη εκθεσιακή διοργάνωση. Μερικά ερεθίσματα ίσως δώσει, στους περισσότερο ξύπνιους, στους πιο ευαίσθητους. Είναι θέματα που απαιτούν σχεδιασμό από την πολιτεία και συστηματική εφαρμογή των αποφάσεων. Το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων –παλαιότερα υπουργείο Γεωργίας- δεν φημίζεται για την παρεμβατική και προωθητική του δύναμη. Άλλωστε η αγροτική συμμετοχή στο εθνικό εισόδημα και η ερημοποίηση της υπαίθρου έγιναν ενώ η χώρα διέθετε αυτό το υπουργείο, αυτούς τους συνεταιρισμούς, αυτούς τους αγροτοσυνδικαλιστές. Είναι, επομένως, αμφίβολο εάν η εκπαίδευση και η αλλαγή νοοτροπίας που απαιτείται στο χώρο της εγχώριας αγροτικής οικονομίας μπορούν να συντελεστούν από την πολιτεία και τους μηχανισμούς της. Η πολιτεία μόνο κατευθύνσεις μπορεί να χαράξει στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να θέσει προτεραιότητες. Εάν θέλουμε αποτελέσματα χρειάζεται η αξιοποίηση του ιδιωτικού τομέα –εταιριών υψηλής τεχνολογίας, μελετητών, γεωπόνων, συλλογικών εκφράσεων όπως οι Σύνδεσμοι και τα Επιμελητήρια- στον οποίο οφείλουμε να δείξουμε εμπιστοσύνη. Από κοντά και οι τράπεζες, οι οποίες αναγνωρίζουν τη δυναμική και είναι βέβαιον ότι θα βάλουν χρηματοδοτική πλάτη.
Η γεωργία και η κτηνοτροφία μπορούν να αποτελέσουν συγκριτικό πλεονέκτημα για τη χώρα, αρκεί να εκσυγχρονιστούν με σοβαρότητα, κάτι που σημαίνει ότι αν ξεκινήσουμε σήμερα σε λίγα χρόνια –σίγουρα όχι σε λίγους μήνες- η εικόνα θα είναι πολύ καλύτερη. Αν δεν ξεκινήσουμε σήμερα, σε λίγα χρόνια η εικόνα θα είναι ίδια και χειρότερη, κάτι που στην πράξη σημαίνει πολύ χειρότερη, αφού και οι τελευταίοι νέοι θα έχουν εγκαταλείψει μια για πάντα τα χωριά τους.