Πριν από είκοσι χρόνια η Θεσσαλονίκη ήταν Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Ο τότε Οργανισμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, πέρα από τις όποιες παθογένειες, είχε αφήσει στην πόλη μια μεγάλη παρακαταθήκη μελετών, ιδεών και σχεδίων, για σχεδόν το σύνολο των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της. Αν κάποιος ανατρέξει σε εκείνες τις ιδέες (ακόμη τότε μπορούσαμε σ' αυτή την πόλη να ελπίζουμε και να ονειρευόμαστε...) και κάνει τη σύγκριση με την κατάσταση της πόλης το 2017, μπορεί να βγάλει γόνιμα συμπεράσματα, όχι για το χτες και το σήμερα, αλλά πιθανώς και για την επόμενη εικοσαετία...
Τα κυρίαρχα θέματα πόλης στην ατζέντα του 1997 είναι σχεδόν τα ίδια με τα σημερινά. Ουσιαστικά είναι σαν να μην πέρασε μια μέρα... Λίγα πράγματα έχουν αλλάξει από τότε. Και σε επίπεδο συμβολικών και εμβληματικών έργων, τα μόνα που άλλαξαν είναι το νέο δημαρχείο, η νέα παραλία και μια δυο άλλες σημειακές παρεμβάσεις, όπως η αξιοποίηση των αποθηκών του πρώτου προβλήτα του λιμανιού, η βελτίωση κάποιων αξόνων και η ανακαίνιση των σταθμών του ΟΣΕ και του αεροδρομίου. Και το μόνο που αναμένεται να αλλάξει στο εξής είναι η είσοδος του μετρό στην καθημερινότητά μας για την επόμενη εικοσαετία και το πολύ μιας θαλάσσιας συγκοινωνίας κι ενός τραμ. Άντε να βάλουμε κι ένα δεύτερο εβραϊκό μουσείο, εκτός από το εντυπωσιακό της Αγίου Μηνά, που επίσης περιλαμβανόταν στα έργα της Πολιτιστικής για να το δούμε να ολοκληρώνεται το 2001.
Στα χέρια μου έχω μια έκδοση του «Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης Θεσσαλονίκη 1997» για τα «200 έργα πολιτισμού για τη Θεσσαλονίκη του 21ου αιώνα», όπου εκτός από τη διαχρονική εικόνα της Μελίνας Μερκούρη, η διαχρονικότητα μεταδόθηκε και στο περιεχόμενο...
Ο τίτλος της έκδοσης δεν αντιπροσωπεύει πλήρως το περιεχόμενο. Πρόκειται για τη στρατηγική χώρου στη Θεσσαλονίκη, η οποία χωρίζεται σε επτά κεφάλαια:
1. Η επέκταση του μητροπολιτικού χώρου.
2. Οι πύλες της πόλης.
3. Μείζονες αστικές αναπλάσεις.
4. Η ιστορική φυσιογνωμία της πόλης.
5. Κτήρια πολιτιστικής υποδομής.
6. Πανελλήνιοι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί.
7. Η Θεσσαλονίκη ευρωπαϊκή υπόθεση.
Δεν μπαίνω στη διαδικασία να περιγράψω το τεύχος, απλώς να επισημάνω παρεμβάσεις που ήταν στην ατζέντα του 1997 ως αναγκαίες για τη Θεσσαλονίκη, ώστε να κατανοήσει καθένας πόσες πολλές από αυτές συνεχίζουν να αποτελούν διεκδικήσεις και στόχους ακόμη και σήμερα.
Στο λιμάνι, μπορεί η πρώτη προβλήτα να άνοιξε στους Θεσσαλονικείς, όμως παραμένει ακόμη και σήμερα ζητούμενο τι θα γίνει με τον διατηρητέο επιβατικό σταθμό, το τελωνείο, για το οποίο τόσα και τόσα έχουν γραφεί κι ακόμη παραμένει εκεί περιμένοντας...
Το πρώην στρατόπεδο Κόδρα στην Καλαμαριά επίσης από το 1997 είναι στην ατζέντα της αξιοποίησης, όπως και μια σειρά από τους λεγόμενους κύριους οδικούς άξονες εισόδου στην πόλη, η περιοχή του σιδηροδρομικού σταθμού (δεν ολοκληρώθηκαν οι παρεμβάσεις), ο νέος επιβατικός σταθμός του αεροδρομίου «Μακεδονία» (έγιναν σημαντικές αλλαγές, αλλά νέο επιβατικό σταθμό δεν αποκτήσαμε) κτλ.
Στις αστικές αναπλάσεις η αγορά Βλάλη, η Βατικιώτη και ο υπόλοιπος χώρος απέκτησε στέγαστρα, αλλά η ανάπλαση της περιοχής δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, όπως ακόμη είναι ζητούμενο η ολοκληρωμένη παρέμβαση στην αγορά Μοδιάνο και στην εφαπτόμενη Νέα Αγορά, οι δομικές παρεμβάσεις στην Κασσάνδρου, ο εξωραϊσμός των όψεων των πολυκατοικιών στην Εγνατία (δεν έγιναν σε όλα τα κτήρια που προβλέπονταν), η ολοκλήρωση του ανατολικού πολιτιστικού άξονα και του δυτικού, κεντρικού και ανατολικού αρχαιολογικού περιπάτου, οι αναπλάσεις στο συνοικισμό του Δενδροποτάμου που έμειναν... μισές και σημειακές αναπλάσεις, που προχώρησαν μέχρις ενός σημείου μόνο. Ακόμη και μελέτες που υλοποιήθηκαν δεν είχαν την απαιτούμενη συνέχεια ή ολοκληρώθηκαν με... εκπτώσεις στο τελικό αποτέλεσμα.
Οι αρχαιολογικές ανασκαφές σε πολλά σημεία ακόμη συνεχίζονται, τα δε μνημεία που αποκαλύπτονται δεν έχουν αναδειχθεί στο σύνολό τους και ορισμένα δεν είναι καν επισκέψιμα. Το ίδιο ισχύει και για μια σειρά από τα νεότερα μνημεία, μεταξύ των οποίων το «Μέλισσα», η ΥΦΑΝΕΤ κ.ά. Σημαντικές παρεμβάσεις έγιναν στην Άνω Πόλη αυτά τα 20 χρόνια, αλλά κι αυτές σε διάφορες περιοχές έμειναν ημιτελείς.
Δεν είναι κακό να συζητάμε και να σχεδιάζουμε ακόμη για τα ίδια μέρη, όμως είναι κακό να διαπιστώνουμε ότι έργα που είχαν προβλεφθεί να γίνουν το 1997 να αποτελούν είκοσι χρόνια μετά ζητούμενο. Να σκεφτεί κάποιος ότι από την ατζέντα της πόλης των τελευταίων τριών δεκαετιών, μόνον η υποθαλάσσια εξαιρέθηκε. Όλα τα άλλα έργα επαναλαμβάνονται διαρκώς ως στόχοι και διεκδικήσεις. Ακόμη χειρότερη είναι η αδυναμία παραγωγής νέων ιδεών, νέων διεκδικήσεων, νέων στόχων...
Λογικό αν κάποιος σκεφτεί ότι η σκοπιμότητα και αναγκαιότητα των έργων που αποτελούσαν «τη Θεσσαλονίκη του 21ου αιώνα» έχει αναγνωριστεί από όλους. Αυτό που αδυνατούμε να αναγνωρίσουμε δημοσίως είναι η ανικανότητά μας να υλοποιήσουμε εμπρόθεσμα τις απαιτούμενες παρεμβάσεις ή να τολμήσουμε να αφήσουμε εκτός ατζέντας κάποιες διεκδικήσεις. Μόνο με την υποθαλάσσια έγινε αυτό, αναγνωρίστηκε ως ήττα της πόλης και απέμειναν ορισμένοι πιο... επίμονοι να διεκδικούν μια μίνι εκδοχή της στο τέλος, αρνούμενοι να αποδεχτούν το οριστικό τέλος.
Θα ήταν χρήσιμο να καταρτίσει η Θεσσαλονίκη την ατζέντα του 2017, ώστε να δούμε τι καταφέραμε το 2037. Αν τελικά συμφωνήσουμε όλοι σε μία ατζέντα. Διότι ένας παράγοντας της αποτυχίας μας είναι η αδυναμία ενιαίου σχεδιασμού και συναίνεσης σε κοινούς στόχους. Όσο συνεχίζουν κάποιοι να βάζουν την υστεροφημία τους και την προσωπική τους επιτυχία πάνω από το συμφέρον της πόλης, τόσες περισσότερες πλακέτες του τύπου «το έργο θεμελιώθηκε, ολοκληρώθηκε... κτλ. επί υπουργίας, δημαρχίας... κτλ. τάδε» θα γεμίζουμε και τόσο πιο βαριά θα είναι η ταφόπλακα που θα σκεπάζει την εξέλιξη αυτής της πόλης.