Έντονη ανησυχία και προβληματισμό στην κοινωνία έχουν προκαλέσει τα συνεχόμενα περιστατικά αυτοκτονιών αλλά και απόπειρας αυτοκτονιών το τελευταίο διάστημα στη Θεσσαλονίκη.
Μέσα στον Μάϊο καταγράφηκαν τουλάχιστον πέντε περιστατικά αυτοχειρίας, ενώ μέσα στον τρέχοντα μήνα τουλάχιστον τρία, καθώς και μια σοβαρή απόπειρα, με μια 24χρονή κοπέλα να επιχειρεί να βάλει τέλος στη ζωή της κόβοντας τον λαιμό της με μαχαίρι, σε σημείο που να φανεί η τραχεία της.
Ωστόσο σύμφωνα με ειδικούς ψυχικής υγείας, στους οποίους απευθύνθηκε για το ζήτημα η Voria.gr, αλλά και τα δεδομένα που άντλησε, δεν προκύπτει ότι είναι κάτι που συμβαίνει για πρώτη φόρα στα χρονικά, καθώς μόλις το 2020, εν μέσω πανδημίας τον αντίστοιχο μήνα Μάϊο, είχαν καταγραφεί ανάλογοι αριθμοί.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας «ΚΛΙΜΑΚΑ» για την πόλη της Θεσσαλονίκης αλλά και την Περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας, εκτός από μια μικρή μείωση που καταγράφηκε τα έτη 2019 και 2020, από το 2021 έως και σήμερα καταγράφεται αυξητική τάση των αυτοκτονιών, στα ίδια επίπεδα με τις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι πανελλαδικά μέχρι τον Απρίλιο του 2022 έχουν καταγραφεί 200 θάνατοι. Ολοκληρωμένη εικόνα θα υπάρχει με την ολοκλήρωση του έτους.
«Κάνοντας χρήση των στοιχείων του Παρατηρητηρίου, μέχρι αυτή τη στιγμή δεν παρατηρείται κάποια αισθητή αύξηση στις αυτοκτονίες που λαμβάνουν χώρα στη Θεσσαλονίκη σε σύγκριση με τα υπόλοιπα έτη. Παρότι τον Μάιο του τρέχοντος έτους καταγράφηκε μια σειρά αυτοκτονιών δεν πρόκειται για κάτι που δεν έχει επαναληφθεί στο παρελθόν, αφού το 2020 είχαν καταγραφεί παρόμοιοι αριθμοί», επισημαίνει στη Voria.gr ο Κυριάκος Κατσαδώρος Ψυχίατρος, Επιστημονικός Διευθυντής της «ΚΛΙΜΑΚΑΣ», Εθνικός Αντιπρόσωπος για την Ελλάδα στη Διεθνή Ένωση για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας.
Αναφορικά με το προφίλ των αυτόχειρων οι άντρες είναι εκείνοι που σημειώνουν τους υψηλότερους δείκτες αυτοκτονίας, με την περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας να μην αποτελεί εξαίρεση. Πρόκειται για άντρες κυρίως παραγωγικών ηλικιών και υπερήλικους.
Σε πανελλαδικό επίπεδο το 2019, πριν την έλευση της πανδημίας, σύμφωνα με τα στοιχεία από την Ελληνική Στατιστική Αρχή που αναλύθηκαν από την «ΚΛΙΜΑΚΑ», ο αριθμός των αυτοκτονιών ανήλθε στις 530.
Για το 2020, σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτει το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών, καταγράφηκε μείωση του συνολικού αριθμού των αυτοκτονιών, όπως και στις περισσότερες χώρες κατά την έναρξη της πανδημίας, ενώ κατά το έτος 2021 παρατηρείται εκ νέου αυξητική τάση ύψους 8%.
Η παγίδα
Ο Κυριάκος Κατσαδώρος επισημαίνει πως οι αριθμοί δεν αποτελούν παρά την κορυφή του παγόβουνου και ότι σε καμία περίπτωση δεν αντικατοπτρίζουν τη συνολική διάσταση του προβλήματος.
«Η δυσκολία να εξακριβωθεί η ύπαρξη πρότερης πρόθεσης για αυτοκτονία σε περιπτώσεις θανάτων όπως π.χ. τροχαίο ατύχημα, δηλητηρίαση (αλκοόλ, φαρμακευτικές και μη ουσίες), πνιγμός (χωρίς να είναι δυνατό να καθοριστεί η υποκείμενη αιτία αυτού), σε συνδυασμό με το στίγμα που περιβάλλει την αυτοκτονία και τις πολιτισμικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες που είναι ιδιαίτερα έντονες στην χώρα μας, δυσχεραίνουν τις διαδικασίες καταγραφής αυτοκτονιών και τις καθιστούν αφερέγγυες. Συχνά οι αυτοκτονίες μπορεί να καταγράφονται με διαφορετική κωδικοποίηση, ως "θάνατοι ακαθορίστου προθέσεως", ως "άγνωστα αίτια θνησιμότητας" ή/ και ως "βίαιοι θάνατοι" υποδηλώνοντας πως οι θάνατοι που οφείλονται σε αυτοκτονία είναι πολύ περισσότεροι από τους επίσημα καταγεγραμμένους» επισημαίνει ο κ. Κατσαδώρος.
Ο ίδιος μάλιστα υπογραμμίζει ότι είναι αξιοπρόσεκτο το γεγονός πως στους θανάτους των οποίων η αιτία έχει καταγραφεί ως οφειλόμενη σε «ατύχημα», «πτώση», «πνιγμό», «τυχαία έκθεση σε φωτιά» ή ως γεγονός «ακαθορίστου προθέσεως» κ.ά. σημειώνεται μία ευδιάκριτη ανοδική πορεία στον συνολικό αριθμό των περιστατικών που λαμβάνουν τις συγκεκριμένες κωδικοποιήσεις από το 2016 και έπειτα κάτι που όπως λέει εγείρει προβληματισμούς, σχετικά με τον αριθμό που αντιστοιχεί σε περιστατικά αυτοκτονιών. «Το ποσοστό της υποκαταγραφής στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι ξεπερνά κατά πολύ τον ευρωπαϊκό μέσο όρο αγγίζοντας έως και το 20%» αναφέρει.
Ο ρόλος της πανδημίας του κορωνοϊού
Κατά τον επιστημονικό Διευθυντή της «ΚΛΙΜΑΚΑΣ» οποιαδήποτε αναφορά σε άμεση σύνδεση ενός παράγοντα όπως πχ η πανδημία ή τα οικονομικά προβλήματα με την αυτοχειρία θα μπορούσε να θεωρηθεί εσφαλμένη και να απλοποιήσει υπερβολικά ένα τέτοιο ζήτημα.
Σημειώνει δε ότι δεν παρατηρήθηκε κάποια ιδιαίτερη διαφοροποίηση στον συνολικό αριθμό αυτοκτονιών που καταγράφηκαν το πρώτο έτος της πανδημίας στην Ελλάδα, όπως συνέβη και παγκοσμίως.
«Παρ' όλα αυτά, η αυτοκτονία παραμένει μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας. Είναι σχεδόν δεδομένο τόσο επιστημονικά όσο και εμπειρικά από την κλινική μας εμπειρία, ότι οι μακροχρόνιες επιπτώσεις της πανδημίας θα έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση των ψυχικών διαταραχών και της επιδείνωσης των ήδη υπαρχόντων παραγόντων κινδύνου για αυτοκτονία, όπως η επιβάρυνση της ψυχικής κατάστασης των ήδη ευάλωτων πληθυσμών. Οι διεθνείς πρακτικές καθώς και τα σχετικά ερευνητικά αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι η αυτοκτονία δεν αποτελεί ένα μοιραίο γεγονός και το 95% των αυτοκτονιών μπορεί να προληφθεί», λέει.
Μείζον ζήτημα η πρόληψη
Οι ειδικοί για την ψυχική υγεία επισημαίνουν την την άμεση ανάγκη κατάρτισης μιας εθνικής στρατηγικής για την πρόληψη της αυτοκτονίας, καθώς η χώρα όπως λένε η χώρα υστερεί σε αυτό το επίπεδο σε σχέση με τη διεθνή κοινότητα.
«Θεωρούμε ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για ολοκλήρωση και επιτυχία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης εάν δεν υπάρχει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης για την πρόληψη της αυτοκτονίας. Θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι η προληπτική προσέγγιση της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών μέσω συντονισμένων, διεπιστημονικών παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα της κοινωνικής σφαίρας (ο περιορισμός κατάχρησης αλκοόλ, ο περιορισμός και η αναθεώρηση των κριτηρίων οπλοκατοχής καθώς και μέτρα που περιορίζουν την πρόσβαση σε σημεία υψηλής επικινδυνότητας της χώρας μας, όπως π.χ. μέρη όπως ο Ισθμός της Κορίνθου ή σταθμοί μετρό, ηλεκτρικού και τρένου, η ένταξη της διαδικασίας ψυχολογικής αυτοψίας) καθώς και στους τομείς της υγείας (ανάγκη δημιουργίας πρωτοκόλλων καταγραφής και προληπτικών διαδικασιών στο κομμάτι των αυτοτραυματισμών και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών όσων εξέρχονται από μονάδες υγείας) και της εκπαίδευσης θα μπορέσει να επιφέρει άμεσα και εμφανή αποτελέσματα, συμβάλλοντας στην αποτροπή άδικων πρόωρων θανάτων αλλά και πένθους για το τόσα άτομα που μένουν πίσω, να θρηνούν έναν/μία αυτόχειρα. Είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι για κάθε μία αυτοκτονία μένουν πίσω τουλάχιστον 10-15 άτομα που πενθούν, βιώνοντας όχι μόνο το συναισθηματικό φορτίο του πένθους αλλά και τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες του στίγματος της αυτοκτονίας, ενώ 135 άτομα θεωρείται ότι επηρεάζονται άμεσα από κάθε αυτοκτονία» αναφέρει ο κ. Κατσαδώρος.
Η αυτοκτονία προκύπτει μόνο από κλινική κατάθλιψη
Η ψυχολόγος Υγείας στην Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Ευχάρις Παναγοπούλου επισημαίνει στη Voria.gr ότι κατά την άποψή της πρόκειται για μια πλασματική αύξηση των αυτοκτονικών περιστατικών όπως ακριβώς και με τους θανάτους των μωρών και παιδιών, που παρατηρήθηκαν το τελευταίο διάστημα. «Δεν έχουμε στοιχεία αυτή τη στιγμή για να πούμε ότι έχουμε παραπάνω αυτοκτονίες. Ξέρουμε ότι κάποιες απόπειρες απλά δημοσιεύονται περισσότερο», λέει.
Η ψυχολόγος Υγείας τονίζει χαρακτηριστικά: «Η αυτοκτονία προκύπτει μόνο από κλινική κατάθλιψη κανένας άνθρωπος δεν αυτοκτονεί αν δεν έχει κλινική κατάθλιψη, αν δεν είναι ουσιαστικά ψυχικά άρρωστος, αυτό είναι πολύ ξεκάθαρο. Ο άνθρωπος που θα αυτοκτονήσει θα διαλέξει τρόπους και μέσα που δεν είναι αναστρέψιμα. Ο άνθρωπος που θα κάνει απόπειρα δεν πάσχει από κλινική κατάθλιψη και το κάνει για παράδειγμα από απελπισία ή για να κερδίσει την προσοχή και το κάνει με τρόπους οι οποίοι μπορούν να αναστραφούν».
Για το θέμα των αυτοκτονιών η κ. Παναγοπούλου αναφέρει ότι δεν παίζει ρόλο η δημοσίευση, ωστόσο για το θέμα της απόπειρας λέει ότι η συνεχής προβολή δημιουργεί μια εικόνα και ένα κλίμα και για αυτό στην Ολλανδία, η οποία είχε αυξημένα ποσοστά αυτοκτονιών, είχαν απαγορευτεί να αναφέρονται.
Αναφορικά με τον αν αυτοκτονίες μπορεί να σχετίζονται με τις επιπτώσεις της πανδημίας, η κ. Παναγοπούλου είναι ξεκάθαρη: «Η αφορμή μπορεί να είναι το ότι σήμερα βρέχει. Το σημαντικό δεν είναι η αφορμή αλλά το ψυχοπαθολογικό υπόστρωμα στην κλινική κατάθλιψη και την αυτοκτονία».
Η επιστήμονας του ΑΠΘ επισημαίνει με τη σειρά της το μείζον ζήτημα της υποκαταγραφής: «Στην Ελλάδα πάντα υπήρχε το θέμα της υποαναφοράς του αριθμού των αυτοκτονιών καθώς δεν δηλώνονται ως αυτοκτονίες για θρησκευτικούς λόγους. Προσωπικά θεωρώ ότι οι περισσότερες δεν δηλώνονται».