Του Μιλτιάδη Σαρηγιαννίδη*
Με τη Συμφωνία Οριοθέτησης Θαλάσσιων Ζωνών που υπογράφηκε σήμερα μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, η οριοθετική γραμμή της συμφωνίας του 1977 για την υφαλοκρηπίδα επεκτάθηκε και στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), διαμορφώνοντας έτσι μια συμφωνία ενιαίων θαλάσσιων ορίων. Συνεπώς, στο Ιόνιο Πέλαγος έχει διαμορφωθεί μια οριοθετημένη και συμπαγής δέσμη κυριαρχικών δικαιωμάτων που αφορούν στην έρευνα και την εκμετάλλευση των θαλάσσιων πόρων και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος στο υπέδαφος, το βυθό και τα υπερκείμενα ύδατα. Πλέον, η Ελλάδα έχει οριοθετήσει με την Ιταλία τις ζώνες θαλάσσιας δικαιοδοσίας, και μάλιστα σε περιόδους όξυνσης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αν και οι δύο συμφωνίες απέχουν μεταξύ τους 43 χρόνια.
Στο σημείο αυτό πρέπει να παρατηρήσουμε, πως η ελληνο-ιταλική συμφωνία τον Μάιο του 1977 οδήγησε, ως αντίδραση, σε αντίστοιχη συμφωνία οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας στον Εύξεινο Πόντο ανάμεσα στην Τουρκία και την ΕΣΣΔ, σχεδόν έναν χρόνο αργότερα (Ιούνιος 1978). Μάλιστα, την εποχή εκείνη δεν είχε υπογραφεί ακόμα η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982) και το νομικό κείμενο αναφοράς ήταν η Σύμβαση τη Γενεύης για την Υφαλοκρηπίδα (1958), την οποία δεν είχε υπογράψει η Τουρκία. Αντίθετα, η σημερινή συμφωνία αποτελεί αντίδραση στο πρόσφατο μνημόνιο για την οριοθέτηση των ζωνών θαλάσσιας δικαιοδοσίας που σύναψαν η de facto λιβυκή κυβέρνηση του Φαγέζ Αλ-Σάραζ και το καθεστώς της Άγκυρας. Οφείλουμε να επισημάνουμε σχετικά, ότι αυτή η αντίδραση πρέπει να έχει διπλωματική συνέχεια και ένταση· είναι σημαντικό να επιβάλλουμε τους κανόνες του διεθνούς δικαίου με τη σύμπραξη των γειτονικών μας κρατών (αρχικά με την Αίγυπτο και την Κύπρο) και έτσι να αποδυναμώσουμε κάθε προσπάθεια νομιμοποίησης των αναθεωρητικών πολιτικών της Τουρκίας που συμπυκνώνονται στο αφήγημα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Ουσιαστικά, όσο περισσότερο συμβάλλουμε στην εφαρμογή των κανόνων του διεθνούς δικαίου, τόσο θα αναδεικνύουμε την τουρκική παραβατικότητα σε διεθνές επίπεδο και θα αποθαρρύνουμε την Άγκυρα να μεταφέρει τις προκλήσεις της σε σοβαρή επιχειρησιακή κλίμακα.
Η οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ιταλία είναι από μόνη της σημαντική, διότι επιλύει μια χρονίζουσα εκκρεμότητα ανάμεσα σε δύο χώρες που διατηρούν ένα πολύ καλό επίπεδο στις διμερείς σχέσεις τους. Υπό αυτή την έννοια συμβάλλει στην άρση της διπλωματικής διστακτικότητας και προσφέρει την προοπτική ενός πιο αποτελεσματικού άξονα διμερούς συνεργασίας ανάμεσα στην Αθήνα και τη Ρώμη. Όμως η σημερινή συμφωνία είναι ακόμη πιο σημαντική για τις προεκτάσεις που παρέχει στην ελληνική διπλωματία.
Ο αντίκτυπος
Πρώτον, ασκεί πίεση στην Αλβανία, προκειμένου να προχωρήσει και αυτή σε αντίστοιχη συμφωνία ενιαίων θαλάσσιων ορίων (δηλαδή για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ) με την Ελλάδα, αλλά και σε οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ιταλία, αφού με την τελευταία έχει ήδη οριοθετήσει την υφαλοκρηπίδα το 1992. Η εν λόγω διπλωματική πίεση συνδέεται με τις ελληνο-ιταλικές θέσεις αναφορικά με την προοπτική ένταξης της Αλβανίας στην ΕΕ. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να αναβιώσει η ελληνο-αλβανική συμφωνία του 2009 για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη, ότι ο σημερινός Πρωθυπουργός της Αλβανίας ήταν εκείνος που οδήγησε ως αξιωματική αντιπολίτευση τη συμφωνία στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας και την αδρανοποίησή της.
Δεύτερον, η σημερινή συμφωνία περνά κυρίως πολιτικά μηνύματα τόσο προς τη de facto κυβέρνηση της Τρίπολης όσο και την Άγκυρα, γιατί υποδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο δύο κράτη πρέπει να επιλύουν τις διαφορές τους. Επίσης, με την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Ιταλία, σύμφωνα με τις διαρροές του ελληνικού ΥΠΕΞ, εφαρμόζονται οι βασικές αρχές του δικαίου των θαλάσσιων οριοθετήσεων, τις οποίες αμφισβητεί η Τουρκία στις μεταξύ μας σχέσεις, πρόσφατα δε, με τη σύμπραξη της de facto κυβέρνησης της Τρίπολης. Με άλλα λόγια, αναγνωρίζεται ότι τα νησιά διαθέτουν όλες τις θαλάσσιες ζώνες, δηλαδή και υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, εφαρμόζεται η αρχή της μέσης γραμμής/ίσης απόστασης καθώς πρόκειται για τη βασική μέθοδο οριοθέτησης, αναγνωρίζεται η επήρεια των νησιών και σε χωριστό έγγραφο προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή διατυπώνεται το νόμιμο δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων μας στα 12 ναυτικά μίλια. Συνολικά, η ελληνο-ιταλική συμφωνία κεφαλαιοποιεί τις διατάξεις του Δικαίου της Θάλασσας και αποδομεί την προσπάθεια της Τουρκίας να διαμορφώσει νομικά τετελεσμένα με ένα μνημόνιο γεωπολιτικής θρασύτητας και γεωγραφικής ανορθογραφίας.
Σε μια περίοδο γεωπολιτικών εντάσεων στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή και θεσμικών αναταράξεων στον ευρωπαϊκό χώρο, η Αθήνα και η Ρώμη έπραξαν το αυτονόητο. Λειτούργησαν ως υπόδειγμα για τα υπόλοιπα κράτη της περιοχής εφαρμόζοντας την αρχή της καλής γειτονίας και το διεθνές δίκαιο, σε αντίθεση με τις πολιτικές του γνωστού επίμονου ταραξία. Πλέον, οι επόμενες πρωτοβουλίες της ελληνικής διπλωματίας οδηγούν στις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου.
*Ο Μιλτιάδης Σαρηγιαννίδης είναι Επίκουρος Καθηγητής Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ