Επιστημονικές απαντήσεις στους προβληματισμούς, τους φόβους, αλλά και στις θεωρίες συνωμοσίας που αποτελούν τροχοπέδη στο πρόγραμμα εμβολιασμού και στο χτίσιμο του τείχους ανοσίας ενάντια στην πανδημία του κορωνοϊού, έδωσαν κορυφαίοι επιστήμονες στον χώρο της υγείας στην ενημερωτική εκδήλωση με τίτλο «Γιατί πρέπει να εμβολιαστούμε ΟΛΟΙ», που διοργάνωσε το τμήμα Ιατρικής του ΑΠΘ.
Δέκα διακεκριμένοι επιστήμονες που έχουν μελετήσει τον κορωνοϊό και τα εμβόλια και παρακολουθούν τα επιστημονικά δεδομένα που δημοσιεύονται στη διεθνή βιβλιογραφία απάντησαν στα 19 πιο συνηθισμένα ερωτήματα πολιτών, που είτε διστάζουν να κλείσουν ραντεβού, είτε αρνούνται την αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού.
Η Voria.gr παρουσιάζει τα όσα είπαν οι:
- Ηλίας Μόσιαλος, καθηγητής Πολιτικής Υγείας LSE
- Θόδωρος Δαρδαβέσης, καθηγητής Υγιεινής και Κοινωνικής Ιατρικής, κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Υγείας του ΑΠΘ
- Σίμος Μεταλλίδης, καθηγητής Παθολογίας- Λοιμωξιολογίας του ΑΠΘ, υπεύθυνος του κέντρου αναφοράς για τον κορωνοϊό στο ΑΧΕΠΑ
- Κωνσταντίνος Νάτσης, καθηγητής Ανατομικής, πρόεδρος επιτροπής υγείας ΑΠΘ
- Άννα Παππά – Κονιδάρη, καθηγήτρια Μικροβιολογίας, Διευθύντρια στο Εργαστήριο Μικροβιολογίας του Τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ και μέλος της επιτροπής εμπειρογνωμόνων
- Θόδωρος Κοντακιώτης, αναπληρωτής καθηγητής Πνευμονολογίας ΑΠΘ
- Λεμονιά Σκούρα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιατρικής Βιοπαθολογίας - Μικροβιολογίας ΑΠΘ
- Γιώργος Παπαζήσης, αναπληρωτής καθηγητής Φαρμακολογίας του ΑΠΘ
- Στέφανος Τριαρίδης, καθηγητής Ωτορινολαρυγγολογίας του ΑΠΘ, αναπληρωτής πρόεδρος Ιατρικής ΑΠΘ
- Εμμανουήλ Ροηλίδης, καθηγητής Παιδιατρικής-Λοιμωξιολογίας του ΑΠΘ, μέλος της επιτροπής εμπειρογνωμόνων
1 Είμαι αθλητής και έχω καλό ανοσοποιητικό σύστημα. Δεν έχω αρρωστήσει εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Γιατί πρέπει να κάνω το εμβόλιο, αφού έχω χαμηλό κίνδυνο να νοσήσω;
Άννα Παππά – Κονιδάρη: Ένα άτομο νέο, με καλό ανοσοποιητικό σύστημα που είναι και αθλητής έχει πολύ λίγες πιθανότητες κανονικά να νοσήσει. Ωστόσο ο ιός δεν κάνει διακρίσεις ειδικά το μεταλλαγμένο στέλεχος Δέλτα προσβάλλει και τα νέα άτομα, τους εφήβους, τα παιδιά, επομένως πρέπει να εμβολιαστούν και αυτά τα άτομα, γιατί με αυτόν τον τρόπο βοηθούν και τον εαυτό τους, γιατί μπορεί να νοσήσουν και να καταλήξουν και σε διασωλήνωση, αλλά συγχρόνως είναι μία πράξη κοινωνικής αλληλεγγύης γιατί μπορεί να έρθουν σε επαφή με ευπαθείς ομάδες και να μεταδώσουν νόσο.
2 Έχω ήδη νοσήσει. Γιατί να κάνω το εμβόλιο; Πόσο καιρό μετά;
Θόδωρος Κοντακιώτης: Δεν υπάρχει επίσημη σταθερή 100% άποψη για το αν πρέπει να εμβολιάζονται αυτοί που νόσησαν, όμως η άποψη που επικρατεί αυτή τη στιγμή στη βιβλιογραφία είναι ότι μάλλον θα πρέπει να εμβολιαστούν στους έξι μήνες. Θα πρέπει πολύ γρήγορα να
ληφθεί απόφαση από τον ΕΜΑ και από τους άλλους συναφείς οργανισμούς και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για την αναμνηστική ανοσοποίηση, την τρίτη δόση του εμβολίου για να αισθανόμαστε πιο άνετα και να έχουμε καλύτερη ανοσολογική απάντηση.
3 Τι είναι τα εμβόλια mRNA; Αν κάνω το εμβόλιο, το mRNA που θα εισέλθει στον οργανισμό μου θα αλλάξει το DNA μου; Μπορεί να χρησιμοποιηθούν οι δόσεις του εμβολίου για σταδιακή αλλαγή του DNA μας;
Λεμονιά Σκούρα: Το mRNA είναι ένα μόριο, αυτό το αγγελιοφόρο RNA, που περιέχει μία πληροφορία, μία οδηγία να σχηματιστεί αυτή η πρωτεΐνη S, η πρωτεΐνη ακίδα. Σε καμία περίπτωση αυτό το mRNA δεν μπορεί να εισέλθει στον πυρήνα, όπου φυλάσσεται το DNA. Άρα το DNA δεν μπορεί να αλλάξει. Οι δύο δόσεις γίνονται, γιατί με τη δεύτερη δόση επιτυγχάνεται μεγάλη συγκέντρωση εξουδετερωτικών αντισωμάτων. Άρα σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να γίνει αλλαγή του DNA, ούτε με την πρώτη ούτε με τη δεύτερη δόση.
4 Μπορεί κάποιος να μεταδώσει τον ιό αφού εμβολιαστεί; Χρειάζεται να παίρνω μέτρα προφύλαξης;
Κωνσταντίνος Νάτσης: Όλα τα εμβόλια, όπως και το εμβόλιο του κορωνοϊού, είναι αποτελεσματικά στην πρόληψη των περισσότερων λοιμώξεων. Ωστόσο, δεν είναι 100% αποτελεσματικά. Τα πλήρως εμβολιασμένα άτομα είναι πιθανό μετά την επαφή τους με τον ιό και ιδιαιτέρως με τις νέες μεταλλάξεις να εμφανίσουν λοίμωξη με ηπιότερη συμπτωματολογία σε σχέση με τα μη εμβολιασμένα άτομα. Οι εμβολιασμένοι μπορούν να μεταδώσουν τον ιό, γι’ αυτό είναι απαραίτητα τα μέτρα με χρήση μάσκας και τήρηση των αποστάσεων. Πάντως ο κίνδυνος μόλυνσης παραμένει πολύ υψηλότερος για τους μη εμβολιασμένους.
5 Μετά τον εμβολιασμό υπάρχει κίνδυνος να νοσήσω. Αν ναι, τότε γιατί να εμβολιαστώ;
Θόδωρος Δαρδαβέσης: Ναι, ένας που έχει εμβολιαστεί μπορεί να νοσήσει, διότι το εμβόλιο δεν παρέχει 100% προστασία. Όμως αυτός που έχει εμβολιαστεί, θα περάσει τη νόσηση πάρα πολύ ήπια κι αυτό είναι το μείζον.
6 Τι πρέπει να κάνω αν είμαι εμβολιασμένος κι βρεθώ σε κοντινή επαφή με άτομο θετικό στον ιό;
Άννα Παπά – Κονιδάρη: Αυτό είναι το καλό του εμβολιασμού. Δεν χρειάζεται να κάνει κάτι συγκεκριμένο. Είναι εμβολιασμένος, οπότε δεν έχει φόβο. Πρέπει όμως να τηρούμε τα μέτρα ακόμα κι όταν είμαστε εμβολιασμένοι, ειδικά όταν υπάρχει πολύς κόσμος. Από εκεί και πέρα ίσως το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, επειδή μπορεί να μπει σε άτομα που είναι περισσότερο ευπαθή, να κάνει κάποιο τεστ, για να είμαστε 1000% σίγουροι ότι είναι αρνητικό στη λοίμωξη.
7 Προφυλάσσουν τα εμβόλια από τα μεταλλαγμένα στελέχη του κορωνοϊού; Τι ισχύει με τις μεταλλάξεις Δ και Μ που έρχεται; Μήπως οι εμβολιασμένοι είναι πιο πιθανό να κολλήσουν κάποιο μεταλλαγμένο στέλεχος;
Γιώργος Παπαζήσης: Παρά επικράτηση της μετάλλαξης Δέλτα διεθνώς, όλες οι μελέτες –υπάρχουν πέντε μεγάλες μελέτες- δείχνουν ότι υπάρχει τουλάχιστον 75% αποτελεσματικότητα. Κάποιες μελέτες μάλιστα δείχνουν ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό που αγγίζει το 90%. Η μετάλλαξη Μ, η οποία έχει κάποιο διάστημα που έχει διαπιστωθεί, αυτή τη στιγμή για τον ΠΟΥ αποτελεί μετάλλαξη ενδιαφέροντος και όχι μετάλλαξη ανησυχίας. Αυτό σημαίνει ότι βρίσκεται υπό παρακολούθηση για το επόμενο διάστημα. Αυτή τη στιγμή δεν πρέπει να μας αποπροσανατολίσει, άρα προχωρούμε κανονικά με διαθέσιμα εμβόλια. Στο δεύτερο σκέλος όλα τα δεδομένα είναι ξεκάθαρα ότι το ποσοστό των εμβολιασμένων που κολλάει και τις καινούργιες μεταλλάξεις είναι πολύ μικρότερο σε σχέση με ανεμβολίαστους. Ναι, υπάρχει πιθανότητα να κολλήσει ο εμβολιασμένος, αλλά πολύ μικρότερη σε σχέση με τον ανεμβολίαστο και βέβαια να έχει ήπια νόσηση χωρίς νοσηλείες.
8 Πιστεύω ότι υπάρχει ιός. Πώς να εμπιστευτώ ένα εμβόλιο που δεν είναι δοκιμασμένο και εγκρίθηκε μέσα σε λίγους μήνες;
Στέφανος Τριαρίδης: Υπάρχουν πολλοί που απορούν με ταχύτητα. Η αλήθεια είναι ότι στην εφαρμογή του νέου εμβολίου επιτύχαμε μεγάλες ταχύτητες λόγω συνεργατικότητας και λόγω κονδυλίων που όλα τα κράτη διέθεσαν, ώστε να επιταχυνθεί, αλλά και λόγω μίας αλλαγής ότι η έγκριση σε διάφορες φάσεις έγινε στην ουσία ταυτόχρονα λόγω της πίεσης χρόνου. Συνεπώς οι κανόνες ασφαλείας και ελέγχου έχουν τηρηθεί απλώς επιταχύνθηκαν οι διαδικασίες που συνήθως θέλουν χρόνια για να τελεσφορήσουν. Άρα, ένα εύλογο ερώτημα είναι χωρίς βάση. Έχουν τηρηθεί όλες οι προδιαγραφές από όλους τους διεθνείς οργανισμούς, έχουν πάρει έγκριση και μάλιστα τώρα αυτή η έγκριση διευρύνεται. Αρχικά δεν είχε συμπεριλάβει παιδιά, εγκύους και άτομα με ανοσοκαταστολή, ακριβώς γιατί δεν είχαν ελεγχθεί αυτά. Τώρα, όσο έχουμε καινούργια επιδημιολογικά δεδομένα ασφάλειας, μπορούμε να είμαστε και πιο αποτελεσματικοί σε αυτές τις ειδικές κατηγορίες. Μιλάμε για μία τεκμηριωμένη προσέγγιση της εφαρμογής ενός δυνατού όπλου στην πρόληψη του κορωνοϊού.
9 Έχω ένα χρόνιο νόσημα. Φοβάμαι να εμβολιαστώ, γιατί δεν θέλω να επιβαρύνω τον οργανισμό μου. Ποια άτομα δεν πρέπει να κάνουν εμβόλιο;
Σίμος Μεταλλίδης: Είναι λογικές αυτές οι απορίες του κόσμου. Δεν υπάρχει καμία αντένδειξη στον εμβολιασμό. Η μοναδική αντένδειξη είναι να κάνει κάποιος αλλεργική αντίδραση στην πρώτη δόση. Άρα πρακτικά όλοι οι άνθρωποι μπορούν να εμβολιαστούν. Από τις πρώτες συγκριτικές μελέτες των εμβολίων συμμετείχαν πολλοί ασθενείς με υποκείμενα νοσήματα και δεν φάνηκε το εμβόλιο να προκαλεί έξαρση κάποιου από αυτά. Το σημαντικό είναι ότι ακριβώς αυτά τα χρόνια νοσήματα είναι παράγοντες κινδύνου για σοβαρή νόσηση και νοσηλεία στο νοσοκομείο. Άρα το όφελος είναι ξεκάθαρο και γι’ αυτό αυτές οι ομάδες είχαν προτεραιότητα στον εμβολιασμό.
10 Γιατί να εμβολιάσω τα παιδιά μου (έφηβοι 12 – 17 ετών), αφού η νόσος στην ηλικία αυτή είναι ήπια; Μήπως αυτό γίνεται μόνο για να προστατευτούν οι ανεμβολίαστοι ενήλικες;
Εμμανουήλ Ροηλίδης: Σαφώς να εμβολιαστούν και όχι μόνο για να προστατευτούν οι ενήλικες και οι ευάλωτες ομάδες που είναι στο περιβάλλον τους. Μπορεί να είναι ελαφρύτερη η νόσηση στα παιδιά, αλλά όχι πάντα. Είχαμε κάποιες εκατοντάδες εφήβους που νοσηλεύτηκαν και μάλιστα κάποιοι από αυτούς μπήκαν και σε ΜΕΘ, ενώ μικρός αριθμός απεβίωσε. Εφόσον μάλιστα βλέπουμε αύξηση των κρουσμάτων στα παιδιά τους τελευταίους μήνες, σαφέστατα το γενικό ποσοστό της νόσησης θα αυξηθεί τους επόμενους μήνες, οπότε είναι πολύ σημαντικό να είναι εμβολιασμένα τα παιδιά. Και βέβαια, ανοίγουν τα σχολεία ο εμβολιασμός, οπότε και η μετάδοση θα είναι αρκετά μεγαλύτερη, οπότε πρέπει να είναι προστατευμένα τα παιδιά. Ατομική προστασία των παιδιών και βέβαια κοινωνική προστασία των υπόλοιπων ευάλωτων ομάδων.
11 Για ποιον λόγο πρέπει να είναι υποχρεωτικός ο εμβολιασμός σε υγειονομικούς;
Στέφανος Τριαρίδης: Όταν είσαι στην πρώτη γραμμή και φροντίζεις για τον συνάνθρωπό σου, χρειάζεται να είσαι καλυμμένος και ως καθήκον στην οικογένειά σου και ως καθήκον προς τους ανθρώπους, τους οποίους φροντίζεις. Η έννοια του να θωρακιστεί η πρώτη γραμμή διεπαφής του κορωνοϊού με την κοινωνία είναι καθήκον προς την κοινωνία. Άρα υπάρχει αναγκαιότητα για καθολικότητα εμβολιασμού σε όλους τους υγειονομικούς και μάλιστα υπάρχει αίτημα και για την τρίτη δόση, γιατί μετά το εξάμηνο χρειάζεται ενίσχυση στην ανοσιακή απάντηση του οργανισμού. Συνεπώς ο υποχρεωτικός εμβολιασμός έρχεται να καλύψει αυτήν την αναγκαιότητα για καθολικό εμβολιασμό των υγειονομικών για να μπορέσουμε ως πρώτη γραμμή φροντίδας να ανταποκριθούμε και να μην έχουμε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα ένα αποδεκατισμένο σύστημα υγείας στα πρόθυρα της κατάρρευσης, όπως το βιώσαμε το φθινόπωρο του 2020, όπου χωρίς την πολυτέλεια του εμβολιασμού και μόνο μόνο με τα μέτρα πρόληψης και ατομικής προστασίας μπορέσαμε οριακά να ανταποκριθούμε.
Ηλίας Μόσιαλος: Η υποχρεωτικότητα στους υγειονομικούς δεν έγινε με την έναρξη εμβολιασμών. Ανακοινώθηκε πολλούς μήνες μετά, αφού πλέον είχαν συγκεντρωθεί πολύ επαρκή στοιχεία για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Επειδή υπάρχουν και γιατροί και υγειονομικοί που δεν είναι υπέρ των εμβολιασμών, μερικοί εκ των οποίων συμμετέχουν και στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Κανείς από αυτούς που εγείρουν ενστάσεις είτε στην Ελλάδα, είτε διεθνώς, δεν έχει καταθέσει επίσημα αυτές ενστάσεις σε κάποιο υπουργείο Υγείας οποιασδήποτε χώρας ή σε ρυθμιστική αρχή. Η χώρα έχει επίσημους θεσμούς. Όταν έχουν διαφωνίες, μπορούν να καταθέτουν υπομνήματα στην επιστημονική κοινότητα, έτσι ώστε να γίνεται ο διάλογος με τον ενδεδειγμένο ιατρικό τρόπο.
12 Υπάρχουν άλλες κατηγορίες επαγγελμάτων που θα συνιστούσατε υποχρεωτικό εμβολιασμό; Τι θα γίνει με τους καθηγητές και τους μαθητές στα σχολεία;
Θόδωρος Δαρδαβέσης: Εάν υπήρχε υψηλό επίπεδο συμπεριφοράς υγείας στον γενικό πληθυσμό, δεν θα υπήρχε λόγος να γίνεται η συζήτηση. Εφόσον η ομάδα των ειδικών συζητούσε, αντάλλασσε απόψεις με το εξωτερικό, διάβαζε τη βιβλιογραφία, προβληματιζόταν και κατέληγε σε μία υπόδειξη, αυτή η υπόδειξη σε έναν λαό που έχει συμπεριφορά υγείας, θα γινόταν άμεσα αποδεκτή. Περάσαμε μία περίοδο περιοριστικών μέτρων και κρίσης. Μία περίοδο όπου είχαμε μία υποτροπή στην πορεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Εμείς οι πανεπιστημιακοί ως δάσκαλοι το βιώσαμε έντονα και τα παιδιά επίσης. Η ζωντανή παρουσία στην εκπαίδευση είναι πάρα πολύ σημαντική. Προς το παρόν δεν υπάρχει υποχρέωση εμβολιασμού των εκπαιδευτικών. Θεωρώ όμως ότι σύντομα θα ανταποκριθούν οι περισσότεροι και θα υπάρξει η δέουσα κάλυψη. Αν όμως υπάρξει ολιγωρία σε αυτήν την κατεύθυνση, ίσως η επιτροπή να δώσει την οδηγία του υποχρεωτικού εμβολιασμού και στους εκπαιδευτικούς. Το μείζον είναι η επιστροφή στην κανονικότητα με ασφάλεια.
13 Μπορούν να εμβολιαστούν παιδιά με αλλεργίες;
Εμμανουήλ Ροηλίδης: Εδώ ισχύει ό,τι ισχύει για όλους. Οι απλές αλλεργίες, αυτές που βλέπουμε πολύ συχνά, δεν έχουν καμία απολύτως αντένδειξη για τον εμβολιασμό. Οι μόνες αντενδείξεις είναι όταν υπάρχει αλλεργία στα συστατικά του εμβολίου, κάτι που δεν είναι συνηθισμένο ή έχουν κάνει κάποια αλλεργία στην πρώτη δόση, κάτι που βέβαια ισχύει και για τους ενήλικες.
14 Ποιες είναι οι συχνότερες ανεπιθύμητες ενέργειες απ’ τον εμβολιασμό σε εφήβους και ενήλικες και σε ποιο ποσοστό εμφανίζονται; Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που έπαθαν μόνιμες βλάβες ή πέθαναν από τον εμβολιασμό;
Σίμος Μεταλλίδης: Ελάχιστες είναι οι σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες, κυρίως με τα εμβόλια της AstraZeneca και αυτή τη σπάνια παρενέργεια με τις θρομβώσεις. Τα mRNA εμβόλια φαίνονται πολύ πιο ασφαλή. Μία μικρή καινούργια επιπλοκή που καταγράφηκε στα mRNA εμβόλια αφορά κάποια περιστατικά περικαρδίτιδας, όμως είναι πολύ μεγαλύτερο το ποσοστό κινδύνου να κάνει περικαρδίτιδα ή μυοκαρδίτιδα αν νοσήσεις φυσικά. Όλες αυτές οι περιπτώσεις ήταν αυτοπεριοριζόμενες, χωρίς να καταλήγουν σε μόνιμες βλάβες ή θανάτους. Άρα, οι κύριες παρενέργειες είναι αυτές οι τοπικές ήπιες παρενέργειες στο σημείο της ένεσης, ένα μικρό πυρετικό κύμα. Αυτό είναι συνηθισμένο και μπορεί να αφορά όλα τα εμβόλια. Άρα πρακτικά δεν μπορούν να αποτελούν φραγμό στο να εμβολιαστεί κάποιος.
15 Το εμβόλιο mRNA μπορεί να προκαλέσει βλάβη στην καρδιά και στους πνεύμονες; Πόσο επικίνδυνο είναι;
Θόδωρος Κοντακιώτης: Βεβαίως μπορεί, μην τρομάζετε. Αλλά αν ανοίξεις κουτάκι της ασπιρίνης έχει πολύ περισσότερες παρενέργειες. Και όλα τα φάρμακα έχουν μέσα άπειρες παρενέργειες. Να τα κόψουμε; Στοιχεία από τον Αύγουστο του 2021 λένε για πάνω από 1.000 περιστατικά μυοκαρδίτιδες και περικαρδίτιδες. Αλλά αν κανείς δει όλο το paper θα δει ότι αυτές οι παρενέργειες είναι ελάχιστες στα 5,5 δισ. εμβόλια. Και οι περισσότερες, μάλιστα, ήταν αυτοανατάξιμες, δηλαδή δεν χρειάστηκαν καμία αγωγή. Αν προκαλεί -προσωπικά πιστεύω ότι δεν προκαλεί- είναι πολύ μικρό ποσοστό που μπροστά στο τεράστιο όφελος του εμβολίου είναι ελάχιστες. Είναι από τα λίγα φάρμακα που έχει τόσο λίγες παρενέργειες.
16 Ποια εμβόλια εναντίον του κορωνοϊού έχουν εγκριθεί για τα παιδιά; Τα παιδιά έως 12 ετών γιατί δεν κάνουν εμβόλιο;
Εμμανουήλ Ροηλίδης: Τα εμβόλια που είναι για τα παιδιά είναι τα mRNA που έχουν δοκιμαστεί κι έχουν εγκριθεί. Για κάτω των 12 ετών δεν υπάρχουν μελέτες.
17 Η μεγάλη κάλυψη του πληθυσμού με τον εμβολιασμό χτίζει τείχος ανοσίας ή δημιουργεί ανθεκτικά στελέχη του κορωνοϊού;
Ηλίας Μόσιαλος: Αν ο ιός κυκλοφορεί ανεξέλεγκτος ειδικά σε ανοσοκατασταλμένους πληθυσμούς, η πιθανότητα να έχουμε περισσότερες παραλλαγές αυξάνει. Γι’ αυτό επιμένουμε ειδικά για τους ανοσοκατασταλμένους να κάνουν τα εμβόλια. Αν αυτό, δε, συμβεί σε χώρες πολυπληθείς, μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος, τότε τα προβλήματα μπορεί να είναι ακόμα περισσότερα. Το ζήτημα της ανοσίας της κοινότητας, δεν το αναμένουμε πλέον όσον αφορά στην αποτροπή της λοίμωξης, γιατί πλέον ξέρουμε ότι δεν αποτρέπεται πλήρως με τα εμβόλια η μετάδοση με την παραλλαγή Δέλτα. Αλλά αν εννοούμε τείχος ανοσίας με την έννοια ότι αποτρέπεται η σοβαρή λοίμωξη, τότε όσο το δυνατόν περισσότεροι εμβολιαστούν, τόσο μικρότερη θα είναι η πίεση στο σύστημα υγείας.
18 Είναι ασφαλή τα εμβόλια σε εγκύους και σε γυναίκες που θηλάζουν; Επηρεάζουν τον κύκλο της γυναίκας και τη γονιμότητα;
Εμμανουήλ Ροηλίδης: Στην αρχή στις μελέτες δεν είχαν συμπεριληφθεί έγκυε γυναίκες ή θηλάζουσες. Όμως με την εξέλιξη των εμβολιασμών έχουν εμβολιαστεί πάνω από 150.000 έγκυες και δεν υπάρχει κανένα απολύτως πρόβλημα στο έμβρυο και στο νεογνό. Είναι επίσης γνωστό ότι στην εγκυμοσύνη η νόσος είναι πολύ πιο δύσκολη, οπότε είναι απαραίτητο να εμβολιαστούν. Για τον θηλασμό ισχύει το ίδιο. Ο ιός δεν περνάει στο μητρικό γάλα. Επίσης, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι μπορεί να επηρεάσει τη γονιμότητα ανδρών και γυναικών
19 Το εμβόλιο εμπεριέχει ξένες ουσίες ή microchips;
Κωνσταντίνος Νάτσης: Είναι μύθος ότι το εμβόλιο περιέχει τεχνολογία παρακολούθησης, όπως το microchip. Τα εμβόλια μπορεί να είναι εμβόλια νουκλεϊνικού οξέως, τα mRNA, εμβόλια που είναι βασισμένα σε πρωτεΐνη και τα εμβόλια ιικού φορέα. Είδαμε ότι το mRNA δεν αποσυντίθεται και δεν ενσωματώνεται στο ανθρώπινο DNA. Τα εμβόλια περιέχουν λιπίδια, ζάχαρα, άλατα και διαλύεται με νερό και αλάτι προτού εισαχθεί στο ανθρώπινο αίμα. Είναι αδικαιολόγητα αυτά τα πράγματα