Skip to main content

Δεύτερη ευκαιρία για τη βιομηχανική κληρονομιά της Θεσσαλονίκης 16 χρόνια μετά

Συνέδριο ΤΕΕ/ΤΚΜ για επανένταξη και αξιοποίηση εγκαταλειμμένων βιομηχανικών κτηρίων - Τα έξι εμβληματικά κτήρια που από το 2006 ακόμη περιμένουν...

Μια από τις κομβικές εκδηλώσεις για τη Θεσσαλονίκη, το πανελλήνιο συνέδριο αρχιτεκτονικής, με τίτλο «Τα Κάστρα της Βιομηχανίας – Επανένταξη και Αξιοποίηση», προετοιμάζεται να διοργανώσει το Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας.

Το συνέδριο αφορά στη σημασία και την αξιοποίηση της βιομηχανικής κληρονομιάς, που στη Θεσσαλονίκη παρά τη σπουδαιότητα και τον πλούτο της παραμένει σε κατάσταση εγκατάλειψης και διαρκούς φθοράς. Αν και έγιναν πολλές προσπάθειες στο παρελθόν, αν και ο επιστημονικός και τεχνικός κόσμος της περιοχής, όπως και η Αυτοδιοίκηση, έθεσαν κατ' επανάληψη και επί πολλά χρόνια το ζήτημα των «κουφαριών» ιστορικών βιομηχανικών συγκροτημάτων, εντούτοις στην ουσία ελάχιστα έγιναν προς την αξιοποίηση, επαναχρησιμοποίηση και επανένταξη των εμβληματικών, ιστορικών και διατηρητέων κτηρίων, όπου κάποτε χτυπούσε η καρδιά της βιομηχανικής παραγωγής της πόλης και της χώρας, στην καθημερινότητα των πολιτών.

Αποτέλεσμα είναι να χάνεται η βιομηχανική κληρονομιά, παρότι το διεθνές παράδειγμα αξιοποίησης και επαναχρησιμοποίησης δείχνει ότι μπορούν αυτά τα απομεινάρια μιας άλλης εποχής να αποτελέσουν πόλους ανάπτυξης και για το μέλλον.

«Πρέπει επιτέλους να πάρουν ζωή αυτοί οι εμβληματικοί χώροι. Θεωρήσαμε πάρα πολύ σημαντικό να ασχοληθούμε εκ νέου και ενδελεχώς με αυτό το μείζον ζήτημα, όχι μόνο για τη Θεσσαλονίκη, αλλά για όλη τη χώρα. Η Ελλάδα έχει τεράστιο απόθεμα εγκαταλειμμένων βιομηχανικών κτηρίων. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Νάουσας. Στόχος μας είναι να αναδείξουμε αυτά τα σπουδαία κτήρια και ως προς την πολιτιστική αξία τους, αλλά και ως προς τη δυνατότητα να πάρουν καθένα μια χρήση, ώστε να μην αποτελούν απλώς 'τρύπες' στον αστικό ιστό. Θέλουμε με επιστημονικό τρόπο να ανακινήσουμε το θέμα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και να στρέψουμε το ενδιαφέρον όλων όσοι εμπλέκονται στα ζητήματα της διατήρησης και αξιοποίησης. Μπορούν αυτά τα κτήρια να προσφέρουν και στο μέλλον πολλά στην πόλη. Έχει αποδειχθεί με τα παραδείγματα αξιοποίησης στο παρελθόν του Μύλου, του ΦΙΞ κτλ. Δεν είναι μόνον οι χρήσεις της αναψυχής και της διασκέδασης προοπτική γι' αυτά τα κτήρια. Εφόσον διατηρηθούν και ανακαινιστούν, μπορούν να λειτουργήσουν με πάρα πολλές χρήσεις, ως επαγγελματικοί χώροι, ως κέντρα καινοτομίας και πολλά άλλα, τα οποία θέλουμε να αναδείξουμε στο συνέδριο. Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούμε να τα αφήνουμε να παραμένουν κουφάρια. Είναι έγκλημα. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης πρέπει να τα αναδείξουμε, να γνωρίσει την αξία τους ο κόσμος και να δούμε την αξιοποίησή τους, με σεβασμό στο παρελθόν και την ιστορία τους», επισήμανε στη Voria.gr ο πρόεδρος του ΤΕΕ/ΤΚΜ, Γιώργος Τσακούμης.

16 χρόνια πριν...

Το συνέδριο θα πραγματοποιηθεί τον Απρίλιο του 2022, 16 χρόνια μετά τον Απρίλιο του 2006, όταν με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Πολιτιστικής Κληρονομιάς, που τότε ήταν αφιερωμένη στη βιομηχανική κληρονομιά, το ΤΕΕ/ΤΚΜ έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για το ενδεχόμενο να χαθεί ή ίσως ακόμη χειρότερα να κακοποιηθεί η βιομηχανική αρχιτεκτονική κληρονομιά της Θεσσαλονίκης. Προειδοποιώντας τότε ότι «είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία της Θεσσαλονίκης να προβάλει και να αξιοποιήσει το σημαντικό αυτό απόθεμα, που στην πλειοψηφία των περιπτώσεων παραμένει αναξιοποίητο, όπως συμβαίνει με το πρώην Ζυθοποιείο Φιξ, τα Κεραμεία Αλλατίνι, το Βυρσοδεψείο Νούσια και άλλα. Τα περισσότερα από τα ιστορικά βιομηχανικά συγκροτήματα στέκουν σήμερα εγκαταλελειμμένα και υποβαθμισμένα και είναι ευτύχημα που έχουν χαρακτηριστεί ως διατηρητέα μνημεία και χάριν αυτού έχουν γλιτώσει τη μαζική κατεδάφιση».

Είχαν προηγηθεί και ακολούθησαν πολυετείς προσπάθειες για να μη χαθεί αυτό το σπουδαίο απόθεμα για την πόλη, χωρίς τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Από τότε (16 χρόνια πριν) εκπονήθηκαν μελέτες, έγιναν συνέδρια, ασκήθηκαν πιέσεις, υλοποιήθηκαν ευρωπαϊκά προγράμματα, αλλά τα βιομηχανικά κελύφη ακόμη περιμένουν τις αναγκαίες παρεμβάσεις και αντιστέκονται πεισματικά στο χρόνο, αν και μοιραία υφίστανται τη φθορά του.

«Το Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, αναγνωρίζοντας τη σημασία της βιομηχανικής κληρονομιάς, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του αστικού πολιτισμικού τοπίου, ανακοινώνει την διοργάνωση Πανελλήνιου Συνεδρίου αρχιτεκτονικής με τίτλο 'Τα Κάστρα της Βιομηχανίας - Επανένταξη και Αξιοποίηση', που θα διεξαχθεί τον Απρίλιο του 2022 στη Θεσσαλονίκη και καλεί τους ενδιαφερόμενους επιστήμονες να υποβάλουν ανακοινώσεις και να παρακολουθήσουν τις εργασίες του Συνεδρίου», επισημαίνεται στην πρώτη ανακοίνωση του ΤΕΕ/ΤΚΜ.

Όπως αναφέρει το Επιμελητήριο, «σε αρκετές πόλεις μεγάλα ανενεργά βιομηχανικά συγκροτήματα έχουν ενταχθεί στη ζωή της πόλης μέσω της επανάχρησης. Πολλά όμως παραμένουν ανενεργά έχοντας υποστεί μεγάλες φθορές και κινδυνεύοντας από ανεπανόρθωτες βλάβες. Το συνέδριο θα έχει στόχο να διερευνήσει θέματα που αφορούν στην καταγραφή, τεκμηρίωση και διαχείριση σημαντικών ανενεργών βιομηχανικών συγκροτημάτων και κτιρίων που σήμερα αποτελούν στοιχεία μνήμης. Ακόμα, επιδιώκει να αναδείξει το συσχετισμό με ζητήματα βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας και να αναζητήσει συνέργειες, τρόπους και μεθόδους που θα επαναφέρουν αυτά τα συγκροτήματα στην καθημερινή μας ζωή. Η διοργάνωση του συνεδρίου επιθυμεί, παράλληλα με την προβολή ζητημάτων αποκατάστασης και επανάχρησης του υλοποιημένου ή προγραμματιζόμενου έργου που αφορά σε ανενεργά βιομηχανικά κτίρια, να ενθαρρύνει το επιστημονικό έργο που μέσα από την έρευνα και τις προτάσεις του μπορεί να φωτίσει τον συσχετισμό του θέματος με ζητήματα εκπαίδευσης καθώς και με το κοινωνικό πεδίο μέσω πρωτοβουλιών και δράσεων κοινωνικής ευαισθητοποίησης».

Τα έξι παραδείγματα

Χωρίς να είναι τα μόνα στην πόλη, τα παραδείγματα εγκατάλειψης της βιομηχανικής κληρονομιάς στη Θεσσαλονίκη είναι «χτυπητά». Πρόκειται για έξι βιομηχανικά συγκροτήματα, μεγάλης αξίας, που θεωρούνται μεγάλης αξίας και χρήζουν αποκατάστασης και αξιοποίησης.

Όπως τα έχει περιγράψει το ΤΕΕ/ΤΚΜ από το 2006:

1.Συγκρότημα του ζυθοποιείου ΚΑΡΟΛΟΣ ΦΙΞ: Το συγκρότημα του ζυθοποιείου ΚΑΡΟΛΟΣ ΦΙΞ αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα διατηρούμενα μνημεία βιομηχανικής κληρονομιάς στην Ελλάδα. Το 1892 οι Αλλατίνη, Μισραχή και Φερνάντεζ αναλαμβάνουν τη λειτουργία του οινοπνευματοποιείου το οποίο στη συνέχεια μετατρέπουν και επεκτείνουν σε ζυθοποιείο. Το νέο συγκρότημα άρχισε να λειτουργεί το 1893 με τέσσερις επιμέρους κύριες μονάδες: Βυνοποιείο, Ζυθοποιείο, Παγοποιείο και εμφιαλωτήριο. Έκτοτε το εξαιρετικής σημασίας ιστορικό βιομηχανικό συγκρότημα, το οποίο αποτελεί ιδιωτική ιδιοκτησία, αναμένει ένα σοβαρό σχέδιο αποκατάστασης και απόδοσης νέων συμβατών χρήσεων.

2.Αλευρόμυλος Χατζηγιαννάκη Αλτιναλμάζη «Μύλος»: Το Μάρτιο του 2006, η απόφαση του χαρακτηρισμού του συγκροτήματος του Μύλου από το Υπουργείο Πολιτισμού, περιλάμβανε ως διατηρητέα μόνο τα τέσσερα από δέκα σημαντικά κτήρια που υπάρχουν σε αυτό (σε αντίθεση με τις τοπικές υπηρεσίες του ΥΠΠΟ). Πιθανόν τα τέσσερα αυτά κτήρια να είναι τα σημαντικότερα, όμως διατηρώντας μόνο αυτά, μετά την ανοικοδόμηση της υπόλοιπης ιδιοκτησίας δε θα μπορέσει να διατηρηθεί η εικόνα του ιστορικού βιομηχανικού συνόλου.

3.Βυρσοδεψείο Yιών Νούσια και Σία: Σε τμήμα των βοηθητικών κτιρίων του συγκροτήματος φιλοξενούνται χρήσεις αναψυχής. Το κεντρικό τμήμα του βυρσοδεψείου έχει υποστεί σημαντικές βλάβες ως συνέπεια των σεισμών με επίκεντρο την Κοζάνη το 1995 και αποκαταστάθηκε τμηματικά με τρόπο που δεν έχει σεβαστεί τον ιστορικό χαρακτήρα του κτηρίου ενώ έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα νεότερες προσθήκες που αλλοιώνουν καθοριστικά την εξαιρετικά σημαντική όψη του κτιρίου προς το νότο.

4.Κεραμοποιείο Allatini: Το κεραμοποιείο Allatini ιδρύθηκε το 1880 και κτίστηκε κοντά στον χείμαρρο του Κυβερνείου. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 οι παραγωγικές εγκαταστάσεις της εταιρείας υπό νέα κυριότητα και διεύθυνση μεταφέρθηκαν εκτός Θεσσαλονίκης και το συγκρότημα λειτουργεί τμηματικά ως χώρος πώλησης προϊόντων της εταιρίας. Συγχρόνως μελετάται η ένταξη του χώρου στο σχέδιο της πόλης με χρήσεις διάφορες από βιομηχανικές.

5.Βιομηχανικό συγκρότημα των Μύλων Allatini: Στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα το διατηρητέο συγκρότημα των Μύλων Allatini, είχε κτιστεί το 1854 ο πρώτος ατμοκίνητος αλευρόμυλος της Θεσσαλονίκης γαλλικής ιδιοκτησίας. Ο Μύλος θα περιέλθει το 1882 στη ιδιοκτησία του οίκου Allatini. Οι Μύλοι Allatini λειτούργησαν συνεχώς ως τα μέσα της δεκαετίας του 1990 συμπληρώνοντας 140 χρόνια συνεχούς ζωής, που για την ιστορία της ελληνικής βιομηχανίας αποτελεί επίτευγμα. Μετά τη διακοπή της λειτουργίας τους, την απομάκρυνση του μηχανολογικού τους εξοπλισμού, και την καθαίρεση συνοδευτικών μη διατηρητέων κτηρίων, εκπονήθηκε μελέτη αποκατάστασης των διατηρητέων κτιρίων με ένταξη νέων χρήσεων και νέας δόμησης κτηρίων κατοικιών, γραφείων και χώρων πολιτισμού. Όλα όμως παραμένουν «παγωμένα».

6.ΥΦΑΝΕΤ: Το κτηριακό συγκρότημα του κλωστοϋφαντουργείου μάλλινων υφασμάτων της ΥΦΑΝΕΤ αναπτύχθηκε σταδιακά μετά το 1921 στη θέση του εργοστασίου της Εταιρείας Φεσίων (1910) στην ανατολική Θεσσαλονίκη. Από τότε έως σήμερα, παρά τα φιλόδοξα σχέδια αξιοποίησης του μνημείου από τον Οργανισμό Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Θεσσαλονίκη ΄97 ως Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, η ΥΦΑΝΕΤ παραμένει ακόμη σε αναμονή νέων σχεδίων αποκατάστασης και ανάδειξής της.

Η εικόνα αυτή ελάχιστα έχει αλλάξει. Το Δεκέμβριο του 2019, η Voria.gr είχε αναδείξει γι' ακόμη μια φορά την ανάγκη να μη χαθούν αυτά τα πολύτιμα για την Ιστορία της πόλης δείγματα της βιομηχανικής ακμής της περιοχής, διότι μπορούν να παίξουν ακόμη σημαντικό ρόλο στη ζωή της πόλης και να προσφέρουν.

«ΦΙΞ, μύλοι Αλλατίνι, ΥΦΑΝΕΤ, καπναποθήκες, βυρσοδεψεία, αποθηκευτικοί χώροι στη δυτική Θεσσαλονίκη, παγοποιεία, ηλεκτρική εταιρία, σιδηροδρομικά κτήρια, κτήρια του λιμανιού, ψυγεία, σφαγεία, τα κεραμοποιεία Αλλατίνι κ.ά. περιμένουν την αξιοποίησή τους...» γράφαμε τότε.