Ο Νίκος Στάμου από την Αιανή Κοζάνης, ένα ψηλό παλικάρι μόλις 26 χρόνων έφυγε στις 3 Σεπτεμβρίου του 1997 για την Οδησσό της Ουκρανίας. Είχε πιάσει δουλειά σε μεγάλη κατασκευαστική εταιρεία ελληνικών συμφερόντων, ως τεχνίτης στις σιδηροκατασκευές. Αποχαιρέτησε τους γονείς του, φίλησε την κοπέλα του με την αγαπημένη τους φράση "για πάντα μαζί" και της έδωσε ραντεβού για την παραμονή των Χριστουγέννων, οπότε και θα γινόταν οι αρραβώνες τους.
Στο πατρικό του οι ετοιμασίες είχαν ξεκινήσει από νωρίς. Πριν μπει ο χειμώνας η μάνα του άσπρισε μέσα κι έξω. Ρούχα και κοσμήματα αγοράστηκαν έγκαιρα κι όσο πλησίαζε ο καιρός η προσμονή των γονιών του, αλλά και της κοπέλας, μεγάλωνε.
Ήταν η πρώτη φορά που ο Νίκος αθέτησε την υπόσχεση που είχε δώσει. Στις 17 Δεκεμβρίου του 1997, ημέρα Τετάρτη, λίγο μετά το μεσημέρι, επιβιβάστηκε στο αεροσκάφος τύπου Γιάκοβλεφ των ουκρανικών αερογραμμών και με ανείπωτη χαρά έδεσε τη ζώνη του, στο όνειρο για το ταξίδι της επιστροφής. Στην Αιανή δεν έφτασε ποτέ.
Η ψυχή του πέταξε, όπως και των άλλων 71 επιβατών και μελών του πληρώματος, στη μοιραία πτήση, που συνετρίβη στα 1.200 μέτρα στα Πιέρια Όρη, στη θέση Ντίτσιος, σε μια από τις μεγαλύτερες αεροπορικές τραγωδίες που συγκλόνισαν ποτέ τη χώρα.
"Λένε πως ο χρόνος μετριάζει τον πόνο. Δεν είναι αλήθεια. Όσο πλησιάζουν οι μέρες της θλιβερής επετείου οι μνήμες επανέρχονται. Ξανά και ξανά. Ζούμε την ίδια αγωνία για την τύχη τους, τον ίδιο πόνο για την απώλειά τους", λέει στη Voria.gr, ο πατέρας του Νίκου, Χάρης.
Ο Χάρης Στάμου έδωσε έναν πολύχρονο αγώνα για να βρει τι έφταιξε και το YAK-42, ενώ έφτασε πάνω από το αεροδρόμιο "Μακεδονία" της Θεσσαλονίκης, το βράδυ της Τετάρτης 17 Δεκεμβρίου 1997, δεν κατάφερε να εντοπίσει τον διάδρομο προσγείωσης, έκανε αναστροφή και πήρε λάθος πορεία, με αποτέλεσμα να τσακιστεί στις χιονισμένες πλαγιές των Πιερίων.
"Μια σειρά από ελλείψεις και παραλείψεις οδήγησαν στον θάνατο 72 ψυχές. Η σημαντικότερη έλλειψη ήταν το ραντάρ, που παρέμενε αχρησιμοποίητο στις αποθήκες του αεροδρομίου από το 1995. Όσο για τις παραλείψεις, η έρευνα έδειξε πως ο Ουκρανός πιλότος, παρότι ήταν έμπειρος και είχε στο ενεργητικό του σχεδόν 8.000 ώρες πτήσης, πετούσε για πρώτη φορά προς την Ελλάδα σε μια διαδρομή που δεν γνώριζε κι επιπλέον είχε πρόβλημα συνεννόησης με τον Πύργο Ελέγχου, έτσι γρήγορα έχασε τον προσανατολισμό του", σημειώνει.
Για την πτήση από το Κίεβο στη Θεσσαλονίκη, με ενδιάμεση στάση στην Οδησσό, είχε ναυλωθεί ένα Boeing 737, το οποίο όμως παρουσίασε πρόβλημα και η εταιρεία Aerosvit μίσθωσε το YAK-42. Στους -25°C που επικρατούσαν στο Κίεβο και στην Οδησσό, το Γιάκοβλεφ δεν θα έπρεπε να απογειωθεί για να κάνει ένα τόσο μεγάλο ταξίδι.
Η συντριβή του στα Πιέρια Όρη συνέχισε την τραγική παράδοση δυστυχημάτων, καθώς από το 1992 και ως τότε, είχαν καταπέσει 9 παρόμοιου τύπου αεροσκάφη, οδηγώντας στον θάνατο 261 ανθρώπους. Και η μακάβρια λίστα δεν σταμάτησε εκεί. Τον Σεπτέμβριο του 2011 ένα Yak-42D, συνετρίβη στις όχθες του ποταμού Βόλγα, κοντά στην πόλη Γιάροσλαβ, στη δυτική Ρωσία και 43 επιβάτες -μεταξύ αυτών και η ομάδα χόκεϊ στον πάγο Λοκομοτίβ- βρήκαν φρικτό θάνατο. Το αεροσκάφος είχε προορισμό το Μινσκ της Λευκορωσίας όπου η ομάδα χόκεϊ, με παίκτες και προπονητές από 10 χώρες, θα έγινε αγώνα με τη Διναμό Μινσκ.
Όλα τα στοιχεία που συγκέντρωσε για την πτώση του Γιάκοβλεφ ο κ. Στάμου, τα δημοσίευσε σε ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε το 2007 και φέρει το όνομα του γιου του "Νίκος Στάμου", ενώ δεν συμβιβάστηκε εξωδικαστικά με τις ουκρανικές αερογραμμές -όπως έκαναν οι περισσότεροι συγγενείς των θυμάτων- και πήρε το σύνολο της αποζημίωσης που ζητούσε, ενώ το 2017, 20 ολόκληρα χρόνια μετά την τραγωδία, αποζημιώθηκε και από το Ελληνικό Δημόσιο.
Άλλοι 5 νεκροί στις έρευνες
Τα ίχνη του Γιάκοβλεφ χάθηκαν από τα ραντάρ του αεροδρομίου "Μακεδονία" λίγο πριν τις 9 το βράδυ της Τετάρτης 17 Δεκεμβρίου 1997. Αμέσως στήθηκε μια μεγάλη επιχείρηση, με τη συμμετοχή της αστυνομίας, της πυροσβεστικής, του στρατού και εθελοντών για τον εντοπισμό του. Συνολικά 6.000 άτομα, σε μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης, έψαχναν στις χιονισμένες πλαγιές των Πιερίων, όπου και είχε καταγραφεί το τελευταίο στίγμα. Το χιόνι ξεπερνούσε το ένα μέτρο, τα περισσότερα σημεία ήταν απάτητα, οι θερμοκρασίες πολικές, τα πάντα παγωμένα. Μπροστά πήγαιναν τανκς και μηχανήματα του στρατού που άνοιγαν δρόμο και ακολουθούσαν τα πεζοπόρα τμήματα.
Τρεις μέρες μετά, το πρωί του Σαββάτου 20 Δεκεμβρίου κι ενώ δεν υπήρχε κανένα νέο για την τύχη του μοιραίου αεροσκάφους και η αγωνία είχε χτυπήσει κόκκινο -μαζί και οι θεωρίες συνωμοσίας- ένα C-130 Hercules, απογειώθηκε από το αεροδρόμιο της Ελευσίνα, με προορισμό την Τανάγρα, από όπου θα παραλάμβανε 80 καταδρομείς για να βοηθήσουν στις έρευνες. Μόλις πέντε λεπτά μετά την απογείωσή του κι ενώ πετούσε σε ύψος 900 μέτρων, μέσα σε πυκνή ομίχλη, το αεροσκάφος προσέκρουσε με την κοιλιά στην κορυφή του όρους Πάστρα, βόρεια της Οινόης και τσακίστηκε. Τα πέντε μέλη του πληρώματος ανασύρθηκαν νεκρά και στα Πιέρια Όρη την παγωνιά κάλυψε η μυρωδιά του θανάτου. Τραγική ειρωνεία, μία ώρα μετά εντοπίστηκαν τα συντρίμμια του Γιάκοβλεφ.
Μια ολόκληρη οικογένεια αγκαλιά στον θάνατο
Το χιόνι είχε καλύψει τα πάντα στο βουνό και η χιονόπτωση που συνεχιζόταν δεν άφηνε να φανεί τίποτα. Οι πλαγιές ήταν κάτασπρες και μόνο οι κορυφές από τα πολύ ψηλά δέντρα ξεχώριζαν.
Λίγο μετά τις 10 το πρωί του Σαββάτου 20 Δεκεμβρίου ο πιλότος ενός ελικοπτέρου του ναυτικού που συμμετείχε στις έρευνες είδε, πετώντας όσο πιο χαμηλά μπορούσε, σπασμένες κορυφές από δέντρα. Η χιονόπτωση δεν βοηθούσε στην αναγνώριση κι έτσι ένα μέλος του πληρώματος κατέβηκε με βίντσι στο σημείο. Για αρκετά λεπτά της ώρας δεν μπορούσε να μιλήσει και να ενημερώσει για όσα έβλεπε. Παντού συντρίμμια, ανθρώπινα μέλη κομμένα ή καμένα, αίματα που έβαφαν κόκκινο το χιόνι, λαμαρίνες, βαλίτσες, προσωπικά αντικείμενα και ρούχα που κρεμόταν από τα κλαδιά σαν αναθήματα. Κι όλα αυτά σκορπισμένα σε μεγάλη απόσταση. Όπου έφτανε το μάτι υπήρχε θάνατος. "Έπεσε...Εδώ...", ψέλλισε και ζήτησε να τον τραβήξουν επάνω.
Αμέσως δόθηκε σήμα να προσεγγίσουν οι ομάδες διάσωσης, όχι όμως και οι δεκάδες συγγενείς που βρισκόταν στο βουνό. Οι αρχές τούς επέτρεψαν να μεταβούν και να μαζέψουν τα προσωπικά αντικείμενα των δικών τους 20 μέρες μετά τον εντοπισμό των συντριμμιών.
Η αναγνώριση των θυμάτων δεν ήταν εύκολη και σε κάποιες περιπτώσεις δεν έγινε. Οι σοροί ήταν διαμελισμένοι, καμένοι και η ταυτοποίηση έγινε με τη μέθοδο του DNA πολλές μέρες μετά. Ιατροδικαστές από όλη τη χώρα έσπευσαν στη Θεσσαλονίκη και πρόσφεραν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους στη μακάβρια διαδικασία που γινόταν στο νοσοκομείο Παπαγεωργίου, το οποίο και άνοιξε τις πόρτες του προσωρινά για να εξυπηρετήσει τις συγκεκριμένες ανάγκες-στη συνέχεια έκλεισε και πάλι μέχρι να λυθούν κάποια νομικά προβλήματα και λειτούργησε κανονικά δύο χρόνια μετά.
Μια από τις πρώτες εικόνες που αντίκρισαν όσοι βρέθηκαν στο σημείο ήταν ένα όρθιο κάθισμα του αεροπλάνου και πάνω του δεμένη με τη ζώνη ασφαλείας μια γυναίκα με ένα βρέφος στην αγκαλιά της. Παρά τους -10°C οι διασώστες έβγαλαν τους σκούφους τους και έσκυψαν με σεβασμό το κεφάλι, αφήνοντας τα δάκρυά τους να τρέξουν σαν νερό.
Η οικογένεια του Πασχάλη Μαυριγκόπουλου και της Γεωργίας Τσιακμάκη επιβιβάστηκε στο Γιάκοβλεφ με τα δυο τους παιδιά, την 3χρονη Αναστασία και τον μόλις 7 μηνών Δημήτρη.
Δάσκαλοι και οι δύο, γνωρίστηκαν στην Παιδαγωγική Ακαδημία της Θεσσαλονίκης. Ο Πασχάλης Μαυριγκόπουλος από τον Νέο Σκοπό Σερρών είχε διδάξει σε ελληνικά σχολεία στην Αιθιοπία και στη Νότια Αφρική. Με τη σύζυγό του Γεωργία Τσιακμάκη, που καταγόταν από τον Πολύγυρο Χαλκιδικής, ζήτησαν απόσπαση στο ελληνικό σχολείο της Οδησσού και μάλιστα ήταν η τελευταία χρονιά που θα έμεναν εκεί.
"Είχαν αποφασίσει να μην έρθουν για τις γιορτές, αλλά λόγω της έντονης κακοκαιρίας τα σχολεία έκλεισαν μια βδομάδα νωρίτερα στην Οδησσό κι έτσι πήραν την απόφαση να περάσουν τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά με τους δικούς τους", είπε στη Voria.gr, o Χρήστος Χαμάλης, από τον Νέο Σκοπό, συμμαθητής και στενός φίλος του Πασχάλη Μαυριγκόπουλου.
"Στο άκουσμα της είδησης πάθαμε σοκ. Μέχρι τελευταία στιγμή περιμέναμε κάποιο καλό νέο. Ήταν νέοι, θα τα είχαν καταφέρει, σκεφτόμασταν. Το χωριό πάγωσε", θυμάται ο κ. Χαμάλης.
Η κηδεία της οικογένειας και η ταφή έγινε στα Κοιμητήρια της Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης, παρουσία όλου του χωριού που θέλησε να αποχαιρετήσει τους αγαπημένους δασκάλους.
Ο επίλογος δεν θα γραφτεί ποτέ
Το ερχόμενο Σάββατο 17 Δεκεμβρίου, συγγενείς και φίλοι των 41 Ελλήνων θυμάτων -συνολικά οι νεκροί ήταν 72- θα πάρουν σκυφτοί το μονοπάτι που οδηγεί από την Άνω Μηλιά Πιερίας στο σημείο της συντριβής. Εκεί, δίπλα στα μικρά εκκλησάκια και την αναθηματική πλάκα, ανάμεσα στην εικαστική παρέμβαση που με τίτλο "72 κύκλοι" έστησαν το 2020 φοιτητές του 3ου Εργαστηρίου Ζωγραφικής της Σχολής Καλών Τεχνών με πρωτοβουλία του φοιτητή Φώτη Φωτιάδη και την επίβλεψη 4 καθηγητών τους, θα τελέσουν το μνημόσυνο των 25 χρόνων. Θα είναι όλοι βουβοί, με σκυμμένο το κεφάλι κι όσο ανάβουν τα καντήλια θα ψάχνουν τόσα χρόνια μετά το "γιατί".
Η ανάμνηση πονάει ακόμη για τις 72 ψυχές που έμειναν στα 1.200 μέτρα στη θέση Ντίτσιος στα Πιέρια Όρη. Οι 41 ήταν Έλληνες και οι υπόλοιποι Ουκρανοί και μέλη του πληρώματος. Οι συγγενείς των τελευταίων δεν ήρθαν ποτέ και δεν είδαν το μέρος όπου άφησαν την τελευταία τους πνοή. Εκείνον τον Δεκέμβρη του 1997, που το χιόνι πάγωσε τον χρόνο και το βουνό μύριζε θάνατο...
