Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής μπορούν να δώσουν χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τις μελλοντικές εξελίξεις και τις δυνατότητες της κοινωνίας και της οικονομίας της. Με βάση αυτό, τα επίσημα στοιχεία τα οποία συμπεριλαμβάνονται στο “Επιχειρησιακό Πρόγραμμα δήμου Θεσσαλονίκης 2020-2023” δεν εμπνέουν ιδιαίτερη αισιοδοξία. Σύμφωνα με αυτά ο δήμος Θεσσαλονίκης είναι ένας μάλλον γερασμένος δήμος, ο οποίος φυλλορροεί χρόνο με τον χρόνο, χάνοντας ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού του, κατά βάση, μάλιστα, ατόμων οι οποίοι βρίσκονται σε παραγωγική ηλικία, ενώ όσοι εξακολουθούν να κατοικούν εντός των διοικητικών ορίων του είναι αρκετά “στριμωγμένοι”, καθώς οι περισσότερες περιοχές του δήμου είναι πολύ πυκνοκατοικημένες. Και μπορεί η εικόνα αυτή, όπως αποτυπώνεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, να βασίζεται σε στοιχεία της απογραφής του 2011, ωστόσο είναι βέβαιο πως οι τάσεις που αποτυπώνονται σε αυτό θα επιβεβαιωθούν, πιθανότατα προς το δυσμενέστερο μάλιστα, και από την απογραφή του 2021 τα στοιχεία της οποίας ακόμη δεν έχουν δημοσιοποιηθεί.
Με βάση τα στοιχεία του 2011, όπως περιλαμβάνονται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα το οποίο συζητήθηκε στην τελευταία συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου τη Δευτέρα, ο δήμος Θεσσαλονίκης συγκεντρώνει πάνω από το 29% του πληθυσμού της περιφερειακής ενότητας Θεσσαλονίκης και πάνω από το 17% του πληθυσμού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Επίσης, το 46% του πληθυσμού της ΠΚΜ συγκεντρώνεται στο πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης.
Ο δήμος Θεσσαλονίκης το 2011 είχε πληθυσμό 325.182 κατοίκους, ενώ στη μητροπολιτική περιοχή κατοικούσαν περίπου 1,12 εκατ. κάτοικοι. Η συνολική έκταση του δήμου, ο οποίος αποτελείται από πέντε δημοτικές κοινότητες (πρώην δημοτικά διαμερίσματα) συν τη δημοτική ενότητα της Τριανδρίας, ανέρχεται σε 20,08 km2. Οι εκτάσεις των επιμέρους Δημοτικών Κοινοτήτων και Ενοτήτων παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα, όπως και η πυκνότητα πληθυσμού που προκύπτει από τον συνυπολογισμό των αντίστοιχων μεγεθών πληθυσμού και έκτασης. Όπως φαίνεται στον πίνακα, η πολυπληθέστερη και συγχρόνως η πλέον πυκνοκατοικημένη δημοτική κοινότητα είναι η πέμπτη (το ανατολικό κομμάτι της πόλης) με πληθυσμό 132.040 και 23.220 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.
Από τα πλέον εντυπωσιακά δημογραφικά στοιχεία είναι η σημαντική μείωση του μόνιμου πληθυσμού σε διάστημα μόλις μιας δεκαετίας, από το 2001 έως το 2011. Στο διάστημα αυτό ο πληθυσμός του δήμου Θεσσαλονίκης μειώθηκε κατά 18,22%, που αντιστοιχεί σε μείωση περίπου 72.000 κατοίκων. Εν ολίγοις, μια μικρή πόλη μεσαίου μεγέθους, μετακόμισε από τον δήμο Θεσσαλονίκης επιλέγοντας ως μόνιμη κατοικία περιφερειακούς δήμους του πολεοδομικού συγκροτήματος. Η εκροή αυτή του πληθυσμού πιθανότατα έχει συνέχεια και την επόμενη δεκαετία 2011-2021, κάτι που απομένει να επιβεβαιωθεί από τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής.
Δεδομένου ότι οι μόνιμοι κάτοικοι οι οποίοι επέλεξαν να μετακομίσουν στις παρυφές του πολεοδομικού συγκροτήματος είναι κατά βάση νεαρής ηλικίας, αυτό έχει επηρεάσει αρνητικά και τους λεγόμενους δημογραφικούς δείκτες (κυρίως τους δείκτες γήρανσης και εξάρτησης). Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού του δήμου Θεσσαλονίκης είναι άνω των 55 ετών. Ο “δείκτης γήρανσης”, δηλαδή το κλάσμα με αριθμητή τους άνω των 65 και παρονομαστή όσους είναι από 0-14, μετράται στο 2,06, δηλαδή οι της τρίτης ηλικίας είναι διπλάσιοι των παιδιών. Αυτό επηρεάζει και τον “δείκτη εξάρτησης” ο οποίος είναι το κλάσμα με αριθμητή το άθροισμα του εξαρτώμενου μη παραγωγικού πληθυσμού από 0-14 και άνω των 65 και παρονομαστή όσους είναι από 15-64 και βρίσκεται στο 0,46, με προοπτική πιθανότατα να επιδεινωθεί έτι περαιτέρω, μόλις γίνουν γνωστά τα στοιχεία της απογραφής του 2021.
Στη σύνθεση του πληθυσμού του δήμου κατά φύλο παρατηρείται ότι το ποσοστό των γυναικών είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό των ανδρών. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες αποτελούν το 54,34% του πληθυσμού, ενώ οι άντρες το 45,66%.
Όσον αφορά στο επίπεδο εκπαίδευσης 30,52% είναι απόφοιτοι λυκείου, ενώ ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ποσοστό όσων κατ’ ελάχιστο ολοκλήρωσαν σπουδές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, που ανέρχεται σε 25,19% (σε επίπεδο Χώρας το ποσοστό αυτό δεν υπερβαίνει το 17%). Οι απόφοιτοι δημοτικού ανέρχονται σε 16,55%, ενώ ένα ποσοστό 7,19% κατατάσσεται στην κατηγορία «Εγκατέλειψαν το δημοτικό, αλλά γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση/ Ολοκλήρωσαν την προσχολική αγωγή/ Δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση».
Ποσοστό 92,22% του πληθυσμού του δήμου Θεσσαλονίκης είναι Έλληνες υπήκοοι, ενώ το 7,78% έχει ξένη υπηκοότητα. Από αυτούς μόνο το 15,41% προέρχεται από χώρες της ΕΕ, ενώ το υπόλοιπο 84,59% από λοιπές χώρες ή δεν έχουν υπηκοότητα κ.λπ.