Οι επιπτώσεις της πανδημίας είναι πολλές και προβάλλονται σε πολλά διαφορετικά επίπεδα. Οι υγειονομικές αποτυπώνονται στο ημερήσιο δελτίο κρουσμάτων, διασωληνωμένων και θανάτων.
Οι οικονομικές είναι σε κάποιες περιπτώσεις ήδη ορατές, στις υπόλοιπες θα αρχίσουν να αποκαλύπτονται μετά τη σταδιακή άρση των περιορισμών. Οι πλέον αόρατες, οι οποίες φαίνεται όμως πως αγγίζουν σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού, είναι οι ψυχολογικές.
Ποια είναι τα ψυχολογικά στάδια από τα οποία περάσαμε αυτόν τον έναν και πλέον, χρόνο της πανδημίας; Ποια ήταν τα συναισθήματα τα οποία κυριάρχησαν σε αυτό το διάστημα και πόσο διαφοροποιήθηκαν από το πρώτο, στο δεύτερο και πολύ μακρύτερο lockdown; Πως θα επανέλθουμε σε μια μορφή ψυχολογικής ισορροπίας και κανονικότητας; Σε αυτά τα ερωτήματα καθώς και σε αρκετά ακόμη δίνει απαντήσεις, μέσω της Voria.gr η Αιμιλία Αξιωτίδου, ψυχοθεραπεύτρια, ψυχοπαιδαγωγός, επιστημονική συνεργάτις της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ και μέλος του δικτύου εθελοντών το οποίο στηρίζει τη γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης του δήμου Θεσσαλονίκης η οποία λειτουργεί, ήδη από την περασμένη άνοιξη.
Ποιες ήταν οι ηλικίες που αναζήτησαν βοήθεια; Κάλυπταν όλο το ηλικιακό φάσμα;
Στην αρχή αφορούσαν περισσότερο τους ηλικιωμένους οι οποίοι έπρεπε να στερηθούν τα παιδιά τους, τα εγγόνια τους, τους οικείους τους. Καθώς όμως περάσαμε στο δεύτερο lockdown από το Νοέμβριο και μετά οι κλήσεις καλύπτουν όλο το ηλικιακό φάσμα, από εφήβους μέχρι ανθρώπους μεγάλης ηλικίας. Σε μεγαλύτερο ποσοστό ήταν γυναίκες, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν είχαμε κλήσεις αρκετές και από άντρες όλων των ηλικιών.
Ποια ήταν τα βασικά προβλήματα τα οποία κληθήκατε να διαχειριστείτε; Ποιες οι φοβίες και οι ψυχολογικές επιπτώσεις. Διαφοροποιούνταν αυτά όσο παρατεινόταν το lockdown;
Κατά το πρώτο lockdown ο κόσμος ήταν περισσότερο φοβισμένος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν σε κατάσταση σοκ, γιατί αυτό που συνέβαινε ήταν κάτι πρωτόγνωρο. Ο φόβος για το άγνωστο ήταν κάτι διάχυτο και οι κλήσεις είχαν να κάνουν κυρίως με αυτόν το φόβο.
Καθώς προχωρούσε όμως η πανδημία όταν ξεκινήσαμε το Νοέμβριο την γραμμή για δεύτερη φορά, οι κλήσεις διαφοροποιήθηκαν ήταν περισσότερες και αφορούσαν κυρίως το άγχος, την αβεβαιότητα την ανησυχία, για τον παρατεταμένο εγκλεισμό, για την αλλαγή της πραγματικότητας, τους φόβους για την αρρώστια ή και τον πιθανό θάνατο και τη συνειδητοποίηση ότι αυτό είναι ένας μαραθώνιος.
Ποια ήταν τα συναισθήματα αυτούς τους τελευταίους μήνες;
Οι κλήσεις που δεχόμαστε στο δεύτερο lockdown και κυρίως μετά τα Χριστούγεννα είχαν να κάνουν περισσότερο με την κούραση, την έντονη μοναξιά, την απομόνωση από φίλους και δικούς τους ανθρώπους, τη δυσκολία στις σχέσεις. Πολλοί απ' αυτούς έπαθαν κατάθλιψη, κάποιοι νόσησαν, ορισμένοι έχασαν αγαπημένους ανθρώπους. Ο φόβος τού να κολλήσει κάποιος τον ιό ήταν διάχυτος.
Μέσα σε αυτήν τη δοκιμασία όλοι οι άνθρωποι δεν αντέδρασαν με τον ίδιο τρόπο. Κάποιοι μπορεί να έγιναν ψυχικά ανθεκτικοί, αλλά κάποιοι άλλοι παρουσίασαν σοβαρά προβλήματα, ψυχολογικά και σωματικά.
Ποια άλλα θέματα απασχόλησαν τον κόσμο;
Ένα σημαντικό κομμάτι ήταν η διαχείριση του εγκλεισμού μέσα στο σπίτι, μαζί με τα μικρά παιδιά και πώς θα τα απασχολήσουν αφότου έκλεισαν τα σχολεία και μετά, ήταν θέματα ενδοοικογενειακής βίας, η ανεργία των νέων. Ξεχωριστή κατηγορία είναι οι ελεύθεροι επαγγελματίες, αρκετοί από τους οποίους βρίσκονταν σε πανικό καθώς έμειναν ανενεργοί και χωρίς εισόδημα για πολλούς μήνες. Πολλοί απ' αυτούς αναρωτιούνται αν θα μπορούν να προσφέρουν στον εαυτό τους και στους αγαπημένους τους την ίδια ποιότητα ζωής με πριν. Τις τελευταίες ημέρες είχαμε κλήσεις απόγνωσης με τις αλλαγές των αποφάσεων για το αν θα ανοίξει ή όχι η αγορά της Θεσσαλονίκης.
Με την επανέναρξη των σχολείων υπήρξαν προβλήματα;
Ναι, την τελευταία βδομάδα είχαμε επίσης φοβίες για το άνοιγμα των των σχολείων, για τα λύκεια, και από την πλευρά των γονιών και από την πλευρά των παιδιών. Όλη αυτή η διαδικασία με τα self test ο φόβος μη μεταδώσουν τα παιδιά τον ιό στους δικούς τους και οι ίδιοι οι γονείς έχουν ένα αυξημένο άγχος, καθώς οι περισσότεροι γονείς των εφήβων είναι στην ηλικιακή ομάδα των 50 με 60 η οποία δεν έχει εμβολιαστεί ακόμη.
Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται ξανά στο βαθύ κόκκινο τις τελευταίες μέρες. Παρατηρείτε κάποια αύξηση στης κλήσεις προς το κέντρο ψυχολογικής υποστήριξης;
Όχι, το αντίθετο. Παρ' όλο που τα κρούσματα είναι πάρα πολύ ψηλά και θα περίμενε κανείς πως το άγχος θα έπρεπε να αυξάνει τις κλήσεις. Αυτό ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι ο κόσμος εχει κουραστεί πάρα πολύ. Είμαστε πολλούς μήνες πια σε καραντίνα, πολλούς μήνες που δε λειτουργεί τίποτα έξω, οι άνθρωποι έχουν κουραστεί, και κυκλοφορούν χωρίς να παίρνουν συχνά τα μέτρα που πρέπει, και όλο αυτό έχει οδηγήσει σε μια κατάσταση αντίφασης. Ίσως και το ότι βρισκόμαστε και στην περίοδο του εμβολιασμού και οι μεγαλύτερες ηλικίες στο μεγαλύτερο ποσοστό τους έχουν εμβολιαστεί, να έχει συμβάλει και αυτό στη μείωση του φόβου.
Υπήρξαν φοβίες οι οποίες σχετίζονται με τον εμβολιασμό;
Ναι, υπήρξαν και τέτοια περιστατικά, όχι πάρα πολλά και αφορούσαν κυρίως ανθρώπους που ήταν να εμβολιαστούν με το εμβόλιο της Astra Zeneca.
Υπήρξαν άνθρωποι που απευθύνθηκαν σε σας επειδή έχασαν κάποιο δικό τους πρόσωπο από κορωνοϊό;
Ναι υπήρξαν τέτοιες περιπτώσεις ανθρώπων που δεν μπόρεσαν να διαχειριστούν την απώλεια. Τους κόστισε πάρα πολύ που δεν μπόρεσαν να αποχαιρετήσουν το αγαπημένο τους πρόσωπο όπως θα έπρεπε. Αυτό ήταν κάτι ιδιαίτερα τραυματικό και εξακολουθεί να είναι. Ακόμη και τώρα που είναι πάρα πολλοί εκείνοι οι οποίοι έχουν δικούς τους ανθρώπους στα νοσοκομεία που δεν μπορούν να είναι μαζί τους και να τους βοηθήσουν ψυχολογικά να αντιμετωπίσουν την ασθένεια, αυτοί οι άνθρωποι βιώνουν μια ιδιαίτερα δύσκολη κατάσταση.
Τώρα που φαίνεται να οδεύουμε προς κάποια βελτίωση και λόγω των εμβολιασμών, αλλά και της σταδιακής χαλάρωσης των μέτρων, παρατηρείτε κάποια βελτίωση της ψυχολογίας στον κόσμο;
Δεν θα μπορούσαμε να πούμε πως υπάρχει βελτίωση στην ψυχολογία του κόσμου, παρ' όλο το εμβολιαστικό πρόγραμμα και παρ' όλη τη σταδιακή χαλάρωση των μέτρων γιατί, ιδιαίτερα στην πόλη μας, τα πράγματα είναι ακόμη δύσκολα. Εκείνο που θα μπορούσαμε να πούμε είναι ότι έχει παρατηρηθεί μία κούραση από την πλευρά του κόσμου και αυτό οδήγησε στην κάμψη των αντιστάσεων σε σχέση με τον φόβο της μόλυνση, με συνοδό επακόλουθο τη χαλάρωση ως προς την τήρηση των μέτρων.
Εάν συγκρίναμε την εμπειρία από το πρώτο lockdown, σε σχέση με το δεύτερο που ήταν βεβαίως και πιο παρατεταμένο, ποιες θα προσδιορίζατε ως τις δύο, τρεις βασικές διαφορές, σε αυτά που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε;
Η διαφορά από το πρώτο lockdown σε σχέση με το δεύτερο είναι ότι τα συναισθήματά του κόσμου έχουν διαφοροποιηθεί. Έχουμε περάσει από το φόβο πια, στη μοναξιά, στο άγχος και στην αβεβαιότητα που αφορά σε πολύ μεγάλο κομμάτι και την οικονομική αβεβαιότητα. Κούραση, άγχος, βαρεμάρα, στρες, είναι κυρίαρχα στη δεύτερη καραντίνα και ειδικά το τελευταίο διάστημα. Πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες ψυχολογικές δοκιμασίες που περνάει ο δυτικός κόσμος μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η εργασιακή ανασφάλεια τα αρνητικά συναισθήματα, μαζί με τα συμπτώματα κατάθλιψης μετά το παρατεταμένο lockdown είναι από τα χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου. Εκείνοι που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες φοβήθηκαν παραπάνω και εξακολουθούν να φοβούνται παραπάνω καθώς ο φόβος θανάτου είναι πια κάτι υπαρκτό.
Το σίγουρο είναι ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας ένα υψηλό ποσοστό ανθρώπων βίωσε κάποιο καταθλιπτικό επεισόδιο για πρώτη φορά και αυτοί που είχαν ιστορικό εμφάνισαν ξανά συμπτώματα κατάθλιψης. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που ήδη χρησιμοποιείται ο όρος "η κόπωση της πανδημίας". Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για να περιγράψει αυτό που νιώθουμε καθώς βρισκόμαστε πάνω από ένα χρόνο σε μια κατάσταση που μας προκαλεί στρες.
Η πανδημία κάποια στιγμή θα υποχωρήσει. Αυτό θα σημαίνει ότι θα εκλείψουν και οι ψυχολογικές επιπτώσεις της;
Από τις κλήσεις που έχουμε δεχτεί στη γραμμή, αλλά και από την κλινική εμπειρία των ειδικών ψυχικής υγείας είναι βέβαιο πως αρκετοί άνθρωποι θα χρειαστούν και στο μέλλον επαγγελματική βοήθεια για να αντιμετωπίσουν τις ψυχολογικές επιπτώσεις αυτής της πανδημίας. Κάποιοι από όλους εμάς, για παράδειγμα, πιθανόν θα γίνουν μικροβιοφοβικοί, θα φοβούνται μην κολλήσουν κάποιον ιό για μεγάλο διάστημα στη ζωή τους. Κάποιοι θα εμφανίζουν διαταραχή μετατραυματικού στρες και ίσως να χρειαστούν βοήθεια και κάποιοι άλλοι οι οποίοι νόσησαν θα έχουν ορισμένες παρενέργειες οι οποίες μπορεί να είναι και σωματικές και ψυχολογικές.