Η παραοικονομία στην Ελλάδα συνεχίζει να είναι πολύ μεγάλη, από τις υψηλότερες στην Ευρώπη, αφού αντιστοιχεί περίπου στο 25% του ΑΕΠ, δηλαδή κοντά στα 45-46 δισ. ευρώ.
Αυτή η μάστιγα των δημοσίων οικονομικών - που κτυπάει τα έσοδα του κράτους και του ασφαλιστικού συστήματος- τείνει να ενισχύεται σε καιρό κρίσης, καθώς επιχειρήσεις και ελεύθεροι επαγγελματίες θέλουν να μειώνουν τις δαπάνες τους και, από την άλλη μεριά, οι πολίτες να εξασφαλίζουν πρόσθετα εισοδήματα στα δηλωμένα ή, οι άνεργοι, να βρίσκουν δουλειά και ένα μικρό εισόδημα έστω και αν η εργασία τους είναι αδήλωτη.
Τα παραπάνω τονίστηκαν από τους εισηγητές κυρίους Ιωάννη Κωνσταντινίδη και Βασίλειο Βλάχο του διεθνούς συνεδρίου «International Conference on International Business 2016», που διοργανώνει το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας από την Παρασκευή μέχρι την Κυριακή.
Το ανησυχητικό είναι, όπως είπε ο επίκουρος καθ. Ι. Κωνσταντινίδης, ότι η κοινωνία δείχνει να έχει συμφιλιωθεί, να έχει αποδεχτεί τη φοροδιαφυγή και την εισφοροδιαφυγή, τη μαύρη οικονομία, άποψη που όταν είναι κυρίαρχη τροφοδοτεί το φαινόμενο της παραοικονομίας.
Σύμφωνα λοιπόν με έρευνα που έγινε το 2015 σε δείγμα 3.527 ατόμων, για τη «Σκιώδη Οικονομία στην Ελλάδα», σημαντικό ποσοστό της κοινής γνώμης δικαιολογεί την παραοικονομία. Πιο συγκεκριμένα, ένας στους τρεις ερωτηθέντες δικαιολογεί την απόκρυψη μέρους του εισοδήματος, με το 30% να δικαιολογούν τη φοροδιαφυγή και το 25% την εισφοροδιαφυγή, ενώ πιο ανεκτικά ήταν τα άτομα άνω των 60 ετών.
Και δικαιολογούν αυτές τις συμπεριφορές γιατί το συντριπτικό ποσοστό του 86% θεωρεί ότι η συνεισφορά του δεν είναι ανταποδοτική επειδή, όπως δήλωσε το 78% η κατανομή των φορολογικών βαρών είναι άδικη και, η ποιότητα και ποσότητα ων δημοσίων υπηρεσιών, είναι χαμηλή, σύμφωνα με το 70% των ερωτηθέντων.
Οι ερωτηθέντες πιστεύουν λοιπόν πως οι....άλλοι, οι πολίτες, είναι εξοικειωμένοι με την φορο- εισφοροδιαφυγή και πως η ηθική δεν είναι αυτή που θα τους κάνει να ενταχθούν στη νόμιμη οικονομία. Με άλλα λόγια η φορολογική ηθική αποτελεί ζητούμενο.
Τι θα αποθάρρυνε λοιπόν κάποιον από το να φοροδιαφύγει; Υψηλά πρόστιμα θα αποθάρρυναν το 70%, η μετέπειτα αντιμετώπιση από την Εφορία, το 56% ενώ η ταλαιπωρία που θα προέκυπτε από την αποκάλυψη του παραπτώματος, το 58%. Η ηθική και ο διασυρμός, θα αποθάρρυναν σε ποσοστό 42%.
Το φαινόμενο της παραοικονομίας προφανώς και τροφοδοτείται από την πολύ χαμηλή εκτίμηση για τις φορολογικές αρχές.
Σύμφωνα πάντα με τα ευρήματα, το 70% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι ο φορολογικός έλεγχος είναι ανεπαρκής, το 72% ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα συγκάλυψης παραβάσεων από τις ελεγκτικές αρχές, ενώ από 13% έως το 15% δεν βρίσκουν τον έλεγχο δίκαιο, αποτελεσματικό και τις αρχές επαρκώς ενημερωτικές.
Σε όλο αυτό το περιβάλλον, της έλλειψης εμπιστοσύνης, τροφοδοτεί τις παράνομες δραστηριότητες η αντίληψη ότι η πιθανότητα για να γίνει έλεγχος είναι περιορισμένη. Αυτή την πιθανότητα το 44% την τοποθετεί κάτω από 15%.
Σε ό,τι αφορά στη φοροδιαφυγή, το 41% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι "είναι πάρα πολύ διαδεδομένη" και ποσοστό 31% ότι είναι πολύ διαδεδομένη. Συνεπώς το "πάρα πολύ" και το "πολύ" δίνουν ένα συντριπτικό 72%.
Η φοροδιαφυγή δε φουντώνει σε ένα φορολογικό σύστημα που το 44% θεωρεί "πάρα πολύ πολύπλοκο" και το 26% "πολύ πολύπλοκο".
Γενικά, πρόσθεσε ο κ. Κωνσταντινίδη, διαπιστώνεται ότι οι ερωτηθέντες, γενικότερα δεν εμπιστεύονται τους θεσμούς και όχι μόνο τις φορολογικές αρχές.
Η διαφθορά σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα
Σε έρευνα σε 1.769 άτομα, διαπιστώθηκε ότι το 25% θεωρούν τη δωροδοκία υπαρκτή στον ιδιωτικό τομέα, αλλά στον δημόσιο τη θεωρούν υπαρκτή σε ποσοστό 55%, εκτεταμένη καθώς το 35% πιστεύει ότι δε θα βρίσκονταν υπάλληλο να παρέχει την αιτούμενη υπηρεσία, χωρίς "λάδωμα".
Τους "μεγαλύτερους βαθμούς" στη δωροδοκία, οι ερωτηθέντες έδωσαν σε Πολεοδομίες και Νοσοκομεία και τους μικρότερους σε Λιμενικό και στις Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας.
Αλλά και στον ιδιωτικό τομέα εντοπίζουν "λάδωμα" με τα περισσότερα φαινόμενα στις Σχολές Οδηγών ( προφανώς για την απόκτηση διπλωμάτων), στις ιδιωτικές κλινικές, στα δικηγορικά γραφεία και λιγότερο, στους φοροτεχνικούς.
Από όσους ρωτήθηκαν, οι δύο στους τρείς δήλωσαν ότι γνωρίζουν περίπτωση υπαλλήλου που χρηματίζεται. Σύμφωνα με τις απαντήσεις τα "μαύρα" εισοδήματα ξεπερνούν τα δηλωθέντα, πολύ περισσότερα στα υψηλά κλιμάκια της υπαλληλίας. Ετσι, το 54% αναφέρθηκε σε διευθυντές, το 45% σε προϊσταμένους και το 24% σε χαμηλόβαθμους υπαλλήλους.
Το 72% πιστεύει ότι η δωροδοκία μπορεί να αποφευχθεί αν γίνει καταγγελία στην Αστυνομία ( 49%), στην υπηρεσία του υπαλλήλου (42%), σε ΜΚΟ (28%).
Όσο για τις Φορολογικές Αρχές, το 46% του δείγματος της αξιολόγησε αρνητικά και μόνο το 17% θετικά ενώ τη χειρότερη γνώμη για τους εφοριακούς έχουν οι αγρότες και οι αυτοαπασχολούμενοι όπως και τα άτομα άνω των 60 ετών.
Η «Μαύρη Εργασία» θάλλει στις υπηρεσίες
Σε ό,τι αφορά στη "μαύρη" εργασία, το 88% των ερωτηθέντων, δηλαδή οι εννέα στους 10, γνωρίζουν ότι χρησιμοποιούνται αδήλωτοι εργαζόμενοι ενώ το 55% θεωρούν ότι υπάρχει ανταποδοτικό όφελος για όσους την προσφέρουν. Στο ερώτημα δε η αναφορά αφορούσε εκπαίδευση στο σπίτι, συντήρηση και καθαρισμό κατοικιών, φύλαξη παιδιών και ηλικιωμένων.
Προέκυψε μάλιστα ότι το μέσο νοικοκυριό, από την αδήλωτη εργασία, εξοικονομεί δαπάνη περίπου 200 ευρώ το μήνα.
Σε ό,τι αφορά τις επιχειρήσεις, οι εκτιμήσεις των ερωτηθέντων είναι ότι σε μία επιχείρηση των 10 απασχολουμένων, από δύο ως τέσσερις είναι αδήλωτοι, ενώ αυτοί που δηλώνονται για λιγότερες ώρες από όσες εργάζονται είναι πιο πιθανό, τέσσερις.
Στις ομάδες που η "μαύρη" εργασία κάνει θραύση, είναι οι μετανάστες πρώτοι, με 87% και ακολουθούν οι φοιτητές και οι νέοι με ποσοστό άνω του 80%. Εκεί δε που συναντάτει περισσότερο η αδήλωτη εργασία , λέχθηκε ότι είναι η εστίαση, με 81%, οι κατασκευές με 69%, τα τουριστικά καταλύματα με 68% και η μεταποίηση με 62%.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η έρευνα κατέδειξε την αντίληψη που υπάρχει στη κοινή γνώμη, για εκτεταμένη φοροδιαφυγή και εισφοροδιαφυγή στους ελεύθερους επαγγελματίες. Ενδεικτικά, το 77% υποστήριξε ότι οι τεχνίτες- τεχνικά επαγγέλματα φοροδιαφεύγουν και, το 76% οι γιατροί.
Η παραοικονομία ευημερεί στις νότιες χώρες
Αναφερόμενος στη σκιώδη οικονομία ο επιστημονικός συνεργάτης κ. Βασίλειος Βλάχος είπε ότι η Ελλάδα είναι από τις ευρωπαϊκές χώρες με τη μεγαλύτερη παραοικονομία (μας ξεπερνάει η Κύπρος), που τα τελευταία πολλά χρόνια υπολογίζεται κοντά στο 25% του ΑΕΠ. Το φαινόμενο ευημερεί στις μεσογειακές χώρες, ενώ στον αντίποδα βρίσκονται η Αυστρία και το Λουξεμβούργο με ποσοστά κάτω του 10%, ενω η Ελβετία έχει τη μικρότερη παραοικονομία παγκοσμίως.
Οι παράγοντες που ωθούν στη φοροδιαφυγή και την εισφοροδιαφυγή είναι η άμεση και έμμεση φορολογική επιβάρυνση, η υψηλή ανεργία, η δαιδαλώδης γραφειοκρατία αλλά και το....ελεύθερο επάγγελμα. Όπως είπε ο κ. Βλάχος, στις χώρες με μεγάλο αριθμό ελευθέρων επαγγελματιών, παρατηρείται υψηλή παραοικονομία, κάτι που ισχύει και στη περίπτωση της Ελλάδας.
Το ζητούμενο, εξηγήθηκε, δεν είναι η πάταξη της παραοικονομίας αλλά η ένταξη αυτών των δραστηριοτήτων στη νόμιμη οικονομία. Για να επιτευχθεί αυτό έχουν κατατεθεί συγκεκριμένες προτάσεις , όπως για :σταθερότητα στο φορολογικό σύστημα, τόνωση του περί δικαίου αισθήματος των φορολογουμένων ( π.χ. άρση της ασυλίας των βουλευτών), περισσότερους και αυστηρότερους ελέγχους, συγκρότηση ομάδων που θα κυνηγήσουν την αδήλωτη εργασία, πρόστιμα με την επιβολή εισφοράς επί του τζίρου σε περιπτώσεις "μαύρης¨ εργασίας, μείωση των φορολογικών συντελεστών.
Όπως προέκυψε από τις απαντήσεις οι ερωτηθέντες επιχειρηματίες θεωρούν ότι οι φορολογικοί συντελεστές, για φυσικά και νομικά πρόσωπα, θα πρέπει να είναι μεταξύ 10%-15%, ενώ προτάθηκε, για να μη διαταραχτεί το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, οι νέες επενδύσεις, εκ του μηδενός, να είναι αφορολόγητες για ορισμένη χρονική περίοδο.