Ευαγγέλιο του Ιωάννη που χρονολογείται στο τέλος του 10ου με αρχές του 11ου αιώνα και αποτελεί ένα από τα παλαιότερα σωζόμενα ελληνικά χειρόγραφα στον κόσμο, επέστρεψε στον φυσικό του χώρο, την Μονή Εικοσιφοίνισσας στο Παγγαίο από όπου κλάπηκε το 1917 από τους Βούλγαρους κατακτητές, μαζί με άλλα 430 χειρόγραφα και 470 εκκλησιαστικά κειμήλια.
Μετά από μια μακρά διαδρομή από την Ελλάδα, στην Τσεχία, στη Γερμανία κι από εκεί στο Σικάγο, στο Πρίνστον και στην Ουάσινγκτον, το Ευαγγέλιο βρίσκεται πλέον στο μοναστήρι, όπου και μεταφέρθηκε κάτω από συνθήκες απόλυτης μυστικότητας πριν από μερικές μέρες, από το Μουσείο της Βίβλου στην Ουάσινγκτον -στην ιδιωτική συλλογή του οποίου ανήκε από το 2014- , ενώ η επίσημη τελετή επαναπατρισμού θα γίνει την Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου. Η λαμπρή εκδήλωση στην Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Εικοσιφοίνισσας αφιερώνεται στον μακαριστό μητροπολίτη Δράμας, Κυρό Παύλο, ο οποίος έκανε σκοπό της ζωής του την επιστροφή των κλεμμένων κειμηλίων. Τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, που εργάστηκε διακριτικά εδώ και δύο χρόνια για την επιστροφή του κλεμμένου Ευαγγελίου θα εκπροσωπήσει ο σεβασμιότατος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής, κ. Ελπιδοφόρος.
«Πρόκειται για μια πραγματική ευλογία για τη μοναστική αδελφότητα και τον Χριστιανικό Κόσμο, να βλέπει τους θρησκευτικούς θησαυρούς, οι οποίοι αφαιρέθηκαν από ένα μοναστήρια να επιστρέφουν επισήμως στον φυσικό τους χώρο και να χρησιμοποιούνται για την πνευματική οικοδομή των πιστών, όπως επίσης των μελετητών της ιστορίας και της τέχνης», ανέφερε στην ευχαριστήρια επιστολή του προς τη διεύθυνση του Μουσείου της Βίβλου, ο κ. Βαρθολομαίος.
Σε συνέντευξη τύπου που παραχώρησε ο τοποτηρητής της ιεράς μητρόπολης Δράμας, Σεβασμιότατος μητροπολίτης Ξάνθης και Περιθεωρίου κ. Παντελήμονας, πλαισιωμένος από την ηγουμένη της ιεράς μονής Παναγίας Εικοσιφοίνισσας μοναχή Αντωνίνη και την αδελφή Ισιδώρα, η οποία ασχολήθηκε προσωπικά με την επιστροφή του κειμηλίου, δεν έκρυψε τη χαρά και την ικανοποίηση της τοπικής εκκλησίας της Δράμας αλλά και της αδελφότητας της μονής για το σημαντικό γεγονός του επαναπατρισμού ενός τόσο σημαντικού κειμηλίου.
Σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο κ. Παντελεήμονας έκανε ιδιαίτερη αναφορά στο γεγονός της επιστροφής του κειμηλίου στον αρχικό του ιδιοκτήτη στέλνοντας ένα μήνυμα προς τις Βουλγαρικές αρχές, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «το γεγονός αυτό ας είναι ένα μήνυμα για τους γείτονές μας, τους ομοδόξους μας, τους Βουλγάρους, να κάνουν ό,τι κάνει το Μουσείο της Βίβλου, να επιστρέψουν αυτά τα οποία πήραν στον φυσικό τους χώρο».
Το πολύτιμο Ευαγγέλιο
Το περγαμηνό Ευαγγέλιο του Ιωάννη, ένα από τα παλαιότερα σωζόμενα ελληνικά χειρόγραφα στον κόσμο, είναι μικρογραφημένο και περιλαμβάνει λιθογραφίες των Ευαγγελιστών. Είναι γραμμένο σε δύο στήλες, με 27 σειρές η κάθε στήλη, διαστάσεων 18Χ14 εκατοστά.
Μέχρι πριν από λίγες μέρες βρισκόταν στις προθήκες του Μουσείου της Βίβλου μαζί με άλλα τρία χειρόγραφα της ίδιας εποχής. Συγκεκριμένα στον χώρο υπάρχουν επίσης ένα Ψαλτήριο του 11ου αιώνα, ένα Ευαγγελιστάριο του 12ου αιώνα και ένα χειρόγραφο Πράξεις Αποστόλων του 12ου αιώνα, όλα δάνεια από την Ιερά Μονή Αγίου Νικάνορα της Ζάβορδας στα Γρεβενά για την περιοδική έκθεση του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Το Μουσείο της Βίβλου, μόλις λίγα μέτρα από το Καπιτώλιο, εγκαινιάστηκε το 2017 και δέχεται περίπου 1 εκατ. επισκέπτες τον χρόνο. Ο ιδρυτής του Στιβ Γκριν και η σύζυγός του, στην ιδιωτική συλλογή των οποίων βρισκόταν μέχρι πρόσφατα το Ευαγγέλιο, θα βρεθούν στις αρχές της ερχόμενης εβδομάδας στην Κωνσταντινούπολη και θα έχουν συνάντηση με τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, ενώ είναι άγνωστο ακόμη αν στη συνέχεια θα μεταβούν στο Παγγαίο και θα παραβρεθούν στην εκδήλωση για τον επαναπατρισμό του κειμηλίου.
Σημειώνεται ότι τον Ιανουάριο του 2020 οι δύο πλευρές (Μουσείο της Βίβλου και Οικουμενικό Πατριαρχείο) υπέγραψαν Μνημόνιο Συνεργασίας, το οποίο προβλέπει τη δημιουργία μόνιμης έκθεσης του Πατριαρχείου στον 4ο όροφο, καθώς επίσης και την από κοινού διοργάνωση περιοδικών εκθέσεων.
Η κλοπή του Ευαγγελίου και η περιπέτεια του επαναπατρισμού του
Το ημερολόγιο έδειχνε Μεγάλη Δευτέρα 27 Μαρτίου του 1917 και η ανατολική Μακεδονία τελούσε υπό βουλγαρική κατοχή. Ο Τσέχος δημοσιογράφος, Βλαντιμίρ Σις που κάλυπτε τους Βαλκανικούς Πολέμους για λογαριασμό της εφημερίδας Narodni Listy επισκεπτόταν τα μοναστήρια της βόρειας Ελλάδας για την καταλογράφηση των κειμηλίων τους. Συστηνόταν ως αρχαιολόγος και καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Σόφιας και με αυτή την...ιδιότητα είχε πρόσβαση στα αρχεία των μονών. Ο τότε νομάρχης Δράμας, Ν. Μπακόπουλος, με επιστολή του προς τις βουλγαρικές αρχές έκανε γνωστό ότι το βράδυ της 27ης Μαρτίου «μια συμμορία 60 εγκληματιών» εισέβαλαν στην μονή Θεοτόκου Εικοσιφοίνισσας και αφαίρεσαν 431 χειρόγραφα, πολύτιμα βιβλία, 470 λειτουργικά σκεύη και εικόνες, καθώς και 3.000 δραχμές σε μετρητά, ενώ χτύπησαν και αρκετούς μοναχούς. Σύμφωνα με τον Μπακόπουλο «οι αντάρτες μετέφεραν τα λάφυρα με 24 μουλάρια».
Οι Βούλγαροι εισβολείς επιτέθηκαν το ίδιο διάστημα και σε ένα άλλο μοναστήρι, αυτό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στις Σέρρες, ενώ η μελέτη των ιστορικών τα επόμενα χρόνια έδειξε ότι σχεδόν 300 από αυτά τα κλεμμένα χειρόγραφα αποτέλεσαν τον πυρήνα του Κέντρου Σλαβοβυζαντινών Σπουδών, Ivan Dujcev, στη Σόφια.
Με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Σις ξεκίνησε να ξεπουλά τους θησαυρούς και το 1919 κάποια κειμήλια πουλήθηκαν στη Γερμανία και στην Τσεχία, ενώ το 1920 το πολύτιμο Ευαγγέλιο του Ιωάννη βρέθηκε στα χέρια του Γερμανού παλαιοπώλη Jacques Rosenthal στο Μόναχο για να καταλήξει στο 1921 στον αντικερί Joseph Baer στη Φρανκφούρτη. Το 1958 εμφανίστηκε στη Νέα Υόρκη σε κατάλογο δημοπρασιών του μεγαλύτερου έμπορου παλαιών βιβλίων στον κόσμο Hans Peter Kraus. Κάπου εκεί χάθηκαν τα ίχνη του, μέχρι το 2011 όταν το απέκτησε η οικογένεια του Στιβ Γκριν μέσω δημοπρασία του οίκου Christie΄s, ενώ το 2014 το δώρισαν στο Μουσείο της Βίβλου.
Ο επιμελητής του Μουσείου, Μπράιαν Χάιλαντ, που το μελέτησε επιβεβαίωσε ότι είναι από τους κλεμμένους θησαυρούς της Εικοσιφοίνισσας και μάλιστα στο οπισθόφυλλο βρήκε τα αρχικά Μ.Κ. που έγραψαν οι Βούλγαροι και σημαίνουν Manastir Kosinitsa (μοναστήρι Εικοσιφοίνισσας).
Στις 20 Ιουνίου του 2020 ο επικεφαλής των επιμελητών του Μουσείου της Βίβλου, Jeffrey Kloha, έστειλε επιστολή στον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο ενημερώνοντάς τον για την ύπαρξη του Ευαγγελίου και στις 16 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου για την απόφαση του Μουσείου να επιστραφεί το χειρόγραφο στο μοναστήρι από όπου κλάπηκε.
Από τις 14 Μαΐου του 2022 με την πράξη μεταβίβασης της ιδιοκτησίας που φέρει την υπογραφή του κ. Βαρθολομαίου το Ιερό Ευαγγέλιο ανήκει επίσημα πλέον στην μονή Εικοσιφοίνισσας και στις 31 Αυγούστου μετά από άδεια εισαγωγής του υπουργείου Πολιτισμού το χειρόγραφο επαναπατρίστηκε και επέστρεψε στο νόμιμο ιδιοκτήτη του, στο μοναστήρι.