του Γιάννη Μάρκοβιτς*
Η ευημερία στην εργασία όπως ορίζεται στην οργανωσιακή/εργασιακή ψυχολογία είναι μία θετική ψυχολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από το κοινό αίσθημα ζωτικότητας και μάθησης. Οι εργαζόμενοι που ευημερούν εμφανίζουν προσωπική ανάπτυξη με πλήρη αίσθηση ενέργειας και όρεξης για ζωή και δημιουργία (είναι η έννοια της ζωτικότητας), καθώς και όρεξη για απόκτηση και εφαρμογή γνώσεων (είναι η έννοια της μάθησης).
Δύο είναι οι λόγοι που η ευημερία στην εργασία ορίζεται ως το κοινό αίσθημα ζωτικότητας και μάθησης. Ο πρώτος είναι ότι οι συναισθηματικές και γνωσιακές διαστάσεις των ψυχολογικών εμπειριών είναι αλληλένδετες μεταξύ τους. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η ζωτικότητα ως μία θετική εμπειρία, αντιπροσωπεύει το ευδαιμονικό στοιχείο της καλής ζωής.
Για να δούμε ποιοι είναι εκείνοι που παράγοντες που σχετίζονται με την ευημερία στην εργασία. Ο πρώτος είναι το ψυχολογικό κεφάλαιο που απαρτίζεται από την αυτο-αποτελεσματικότητα, την αισιοδοξία και την ελπίδα. Όταν οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες και πρέπει να ξεπεράσουν τα εμπόδια στην εργασία τους, χρειάζονται να κάνουν μεγαλύτερη προσπάθεια, να επιμείνουν περισσότερο και κατά συνέπεια καταφέρνουν να μάθουν πιο πολλά και ουσιώδη έχοντας υψηλό ψυχολογικό κεφάλαιο, από εκείνους τους εργαζόμενους που δεν έχουν. Ο δεύτερος παράγοντας είναι οι κύριες αυτο-αξιολογήσεις που αφορούν στην αυτοεκτίμηση, τη γενικευμένη αυτο-αποτελεσματικότητα, το σημείο ελέγχου των καταστάσεων και τη συναισθηματική σταθερότητα. Ο τρίτος παράγοντας είναι η ενεργή προσωπικότητα που έχει την τάση να λαμβάνει δράση για να επιδρά και να παρεμβαίνει στο περιβάλλον. Τα άτομα που έχουν αυτή την προσωπικότητα έχουν περισσότερες πιθανότητες να μαθαίνουν στην εργασία τους καθώς επιδιώκουν να εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες για εξέλιξη, συμπεριλαμβανομένων αυτών της απόκτησης γνώσεων, εξειδίκευσης και εκπαίδευσης. Αυτά τα άτομα βλέπουν τις εργασιακές απαιτήσεις ως προκλήσεις και όχι ως εμπόδια και πιέσεις. Ο τέταρτος παράγοντας είναι η θετική επίδραση που ωθεί τα άτομα να εμπλέκονται με τον εργασιακό τους χώρο και να συμμετέχουν ενεργητικά σε δραστηριότητες που οδηγούν στην προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξή τους. Από την άλλη πλευρά, η αρνητική επίδραση οδηγεί στην εστίαση στον εαυτό μας, που έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία βοήθειας και στήριξης των άλλων, την αυξημένη διάθεση για τιμωρία του ίδιου του εαυτού μας και τη λαθεμένη διαπίστωση ότι προωθούνται αρνητικές εξελίξεις για εμάς. Το ίδιο αρνητικό αποτέλεσμα στην ευημερία στην εργασία έχουν και οι αρνητικοί παράγοντες του στρες που αναφέρονται στην αβεβαιότητα και στις συγκρούσεις στην εργασία, στους ασαφείς και μαξιμαλιστικούς στόχους, αλλά και στους αμφισβητούμενους και αδιευκρίνιστους εργασιακούς ρόλους. Ο τελευταίος παράγοντας που σχετίζεται με την ευημερία στην εργασία είναι η εργασιακή εμπλοκή και η άμεση ενασχόληση με το εργασιακό αντικείμενο και τα καθήκοντα που απορρέουν από αυτό.
Άμεση σχέση με την ευημερία στην εργασία έχουν τα χαρακτηριστικά που λαμβάνουν οι διαπροσωπικές σχέσεις στον εργασιακό χώρο, καθώς αυτές επηρεάζουν την έκταση που έχει αυτή η ψυχολογική κατάσταση. Οι προσεκτικές αλληλεπιδράσεις που αναφέρονται στην προσεκτικότητα, στη σκοπιμότητα, στην ευσυνειδησία και στο ενδιαφέρον, συνεισφέρουν στην ομαδική αποτελεσματικότητα, την ατομική ενεργητικότητα και στη βελτίωση των γνώσεις και ικανοτήτων των εργαζομένων. Η υποστηρικτική συμπεριφορά των στελεχών και των συναδέλφων τους βοηθάει στην εμπέδωση κλίματος εμπιστοσύνης στον εργασιακό χώρο, στην αντιμετώπιση και υπερπήδηση των εργασιακών δυσκολιών και στηρίζει τις προσπάθειες για προσωπική ανάπτυξη και εξέλιξη. Η ευγένεια στον εργασιακό χώρο σε συνάρτηση με την ηγεσία που στοχεύει στην ενδυνάμωση των εργαζομένων και στον μετασχηματισμό των συμπεριφορών, γνώσεων και δυνατοτήτων τους, είναι συμπληρωματικά χαρακτηριστικά που συμβάλλουν για την εμφάνιση της ευημερίας στην εργασία. Τέλος, η αντιλαμβανόμενη οργανωσιακή υποστήριξη που σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι βρίσκουν τη δουλειά τους ευχάριστη, λιγότερο αγχωτική και έχουν θετικά συναισθήματα πηγαίνοντας το πρωί στην εργασία τους σε συνδυασμό με το ανεπτυγμένο κλίμα εμπιστοσύνης το οποίο αυξάνει την πιθανότητα συνεργασίας, διαμοιρασμού πληροφοριών και αποδοχής αυτών ως αξιόπιστες, ενισχύουν περαιτέρω την ευημερία στην εργασία.
Ολοκληρώνοντας το παρόν άρθρο, υπάρχουν θετικά αποτελέσματα στον εργαζόμενο λόγω της ψυχολογικής κατάστασης της ευημερίας στην εργασία; Κατ’ αρχάς είναι αυτά που έχουν να κάνουν με την υγεία του εργαζόμενου και τη μείωση της επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout). Επίσης υπάρχουν θετικά αποτελέσματα σε διάφορες εργασιακές στάσεις, όπως είναι η ικανοποίηση από την εργασία, η οργανωσιακή δέσμευση, η θετική στάση ως προς την προσωπική επαγγελματική και εργασιακή ανάπτυξη και οι μειωμένες τάσεις για αλλαγές και απουσίες από την εργασία. Συμπληρωματικά στα παραπάνω θετικά αποτελέσματα, πρέπει να αναφερθούν και αυτά που έχουν να κάνουν με την εργασιακή επίδοση και συγκεκριμένα τη θετική επίδοση που σχετίζεται με το εργασιακό αντικείμενο, την επιθυμητή συμπεριφορά οργανωσιακής υπηκοότητας (δηλαδή, όλες εκείνες οι ενέργειες που κάνουν οι εργαζόμενοι για να ωφελείται ο οργανισμός που δουλεύουν, καθώς τον θεωρούν σαν το σπίτι τους) και τη δημιουργικότητα κατά την εργασία η οποία αναδεικνύει τα προσωπικά ταλέντα και ικανότητες και συμβάλλει στην οργανωσιακή ανάπτυξη.
Η ευημερία στην εργασία είναι μια επιδιωκόμενη ψυχολογική κατάσταση που έχει σαφή θετικά αποτελέσματα στο σύνολο του οργανισμού και διασφαλίζει ένα συνεργατικό και δυναμικό εργασιακό περιβάλλον, όπου τόσο οι ατομικές δυνατότητες και γνώσεις μπορούν να αξιοποιηθούν, όσο και οι ομαδικές συνέργειες μπορούν να αναπτυχθούν επιφέροντας πολλαπλασιαστικά οφέλη στην οργανωσιακή αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα.
*Ο Γιάννης Μάρκοβιτς είναι διδάκτωρ εργασιακής ψυχολογίας