Skip to main content

Επείγει ο στρατηγικός σχεδιασμός για το κυκλοφοριακό στη Θεσσαλονίκη

Η Θεσσαλονίκη έχει επείγουσα ανάγκη ενός ολοκληρωμένου προγράμματος Αστικής Αναγέννησης με την εισαγωγή νέων παραγωγικών δραστηριοτήτων.

του Γιάννη Αγγελίδη

Δεκάδες δημοσιεύματα αναφέρονται στην ολοένα αυξανόμενη συχνότητα παράσυρσης πεζών από οχήματα στην Θεσσαλονίκη. Το θέμα εξελίσσεται μάλλον στο σοβαρότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι πεζοί στην πόλη (ξεχάστε για την ώρα τα τραπεζοκαθίσματα και τα διπλοπαρκαρίσματα) μια και αφορά την αρτιμέλεια και τις ζωές τους. 

Τα οχήματα πάλι αυξάνονται στην πόλη (μετά από τα χρόνια της κρίσης που είχε σημειωθεί κάποια μείωση τους). Ο πληθυσμός αυξάνεται στο κέντρο καθώς οι κάτοικοι επιστρέφουν για οικονομικούς λόγους από τα προάστια. Οι κυκλοφορούντες επισκέπτες-τουρίστες αυξάνονται (διανυκτερεύσεις 2010 800.000, 2017 3.500.000). Οι κυκλοφορούντες ντελιβεράδες των 2.500 Καταστημάτων Υγειονομικού Ενδιαφέροντος αυξάνονται ακόμη πιο ραγδαία. Χρόνια περιμένουμε για τον νέο κανονισμό φορτοεκφορτώσεων. Το αποτέλεσμα είναι ότι κυκλοφορούν πολλοί περισσότεροι πεζοί και οχήματα. Και κυκλοφορούν παντού: και στα κατεστραμμένα οδοστρώματα και στα ακόμη πιο κατεστραμμένα πεζοδρόμια (πεζοί και μηχανάκια).
Υπάρχει κάποιος Σχεδιασμός για την μείωση των ατυχημάτων; Εδώ γελάμε (ή κλαίμε).

Με αφορμή τα παραπάνω ας θέσουμε κάποια «άσχετα» γενικότερα ερωτήματα:

Τι σχέση έχουν οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας για την κατάσταση στον ΟΑΣΘ με την παρατηρούμενη αύξηση των παρασύρσεων πεζών; Τα κοινόχρηστα ενοικιαζόμενα ηλεκτρικά ποδήλατα που έρχονται στην πόλη στο άμεσο μέλλον (θα) έχουν καμιά σχέση με τον σχεδιασμό των ποδηλατοδρόμων στην πόλη; Τα καραβάκια στον Θερμαϊκό με τα υδροπλάνα; Ο «Καποδίστριας», ο «Καλλικράτης» και τώρα ο «Κλεισθένης» με την λειτουργικότητα του Συγκροτήματος; Το Airbnb έχει σχέση με τις στεγαστικές ανάγκες του πληθυσμού; Τα κλειστά μαγαζιά με την ανομία στην πόλη;

Σε πρώτη ματιά όλα τα παραπάνω δεν φαίνονται να έχουν σπουδαία σχέση μεταξύ τους. Με μια πιο διεισδυτική εκτίμηση όμως έχουν και πολύ μεγάλη. Και εξηγούμαι: Στη Θεσσαλονίκη ο Σχεδιασμός (με Σ κεφαλαίο) πότε δεν ήταν ενιαίος, σοβαρός και κυρίως υλοποιήσιμος. Ούτε ακόμη και τον καιρό του μακαρίτη Οργανισμού Ρυθμιστικού του οποίου αποτελούσε –υποτίθεται- ακριβώς τον κύριο σκοπό ύπαρξης του. Και παρά τα 3-4 Στρατηγικά Σχέδια που εκπόνησε ο πολύπαθος αυτός Οργανισμός περί το 2000 με την συνδρομή μερικών δεκάδων Υπηρεσιών και Φορέων, δεν συνέβαλε ποτέ -όπως αρκετοί παρατήρησαν κατά καιρούς με απορία- ούτε στην επιχειρηματικότητα, ούτε στην ανάπτυξη. Ήταν προσχηματικός, αποσπασματικός, και κυρίως αναποτελεσματικός. Δεν διέθετε μηχανισμούς εφαρμογής. Όσο για την περίοδο μετά την κατάργηση του ΟΡΘΕ και στην δεκαετία της κρίσης άστα να πάνε: Το χάος. Η ούτως η άλλως κακή κληρονομιά του ΟΡΘΕ κυριολεκτικά εξαϋλώθηκε! Το ότι η Θεσσαλονίκη είναι ένα Μητροπολιτικό Συγκρότημα και όχι έξη πόλεις κολλημένες δίπλα –δίπλα, ξεχάστηκε εντελώς. Καθένας (δήμος, φορέας, υπηρεσία, πολιτικός) για τον εαυτό του και ο Θεός για όλους. Η θεσμική κατοχύρωση της Μητροπολιτικότητας (που έπρεπε να) αποτελεί την βάση των αυτοδιοικητικών μεταρρυθμίσεων και τον νούμερο ένα στόχο του Σχεδιασμού εδώ και δέκα χρόνια, απλώς εξαφανίστηκε!

Σήμερα οι συνέπειες του κακού – αποσπασματικού Σχεδιασμού, του μη Σχεδιασμού της κρίσης, και της μη Μητροπολιτικότητας για την πόλη είναι τραγικές και σχεδόν εγκληματικές για το Συγκρότημα: Η βιομηχανία-βιοτεχνία (άλλοτε κύριος εργοδότης του πληθυσμού της πόλης) έχει καταστραφεί. Η δυτική αστική και περαστική Θεσσαλονίκη είναι γεμάτη βιομηχανικά κουφάρια. Η κεντρική και ανατολική γεμάτη κλειστά καταστήματα. Οι συγκοινωνίες παρουσιάζονται μέσω αντιφατικών προτάσεων σαν σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες την ίδια στιγμή που η κυκλοφορία αποτελεί απειλή όχι μόνο για την ποιότητα ζωής αλλά και για την αρτιμέλεια των πολιτών. Και βέβαια η ανασφάλεια και ανομία στην πόλη (πορείες, καταλήψεις, καταστροφές στα πανεπιστήμια, μίκρο και μεγάλη εγκληματικότητα, ναρκωτικά και άλλες κοινωνικές παθογένειες) καλά κρατεί.

Η πόλη στο σύνολό της-όπως σωστά επεσήμαναν και άλλοι στα άρθρα τους στη Voria- είναι πλέον δυσλειτουργική. Οι δημόσιοι χώροι είναι βρώμικοι, τα πεζοδρόμια κατεστραμμένα, τα πάρκα παραμελημένα, τα σκουπίδια σχηματίζουν βουνά. Δεν υπάρχει ακόμα μετρό, δεν υπάρχει προαστιακός, δεν υπάρχουν καραβάκια, δεν υπάρχει τραμ, δεν υπάρχουν ούτε καν επαρκή σε αριθμό και ποιότητα λεωφορεία. Δεν υπάρχουν ποδηλατόδρομοι, δεν υπάρχουν όχι «έξυπνοι» και «υπόγειοι», αλλά ούτε καν αρκετοί κάδοι σκουπιδιών, δεν υπάρχουν διαβάσεις με ορατές διαγραμμίσεις, δεν υπάρχει συντονισμός σηματοδοτών. Στις συνθήκες αυτές ΙΧ και μηχανάκια παραμένουν «βασιλιάδες» της πόλης. Και ως βασιλιάδες δεν λογαριάζουν ιδιαίτερα την ζωή των υπηκόων τους. Αποτέλεσμα: αυξάνονται συνεχώς –ως ανωτέρω- οι παρασύρσεις πεζών που πλέον αφορούν τα περισσότερα θανατηφόρα τροχαία στη Θεσσαλονίκη.

Το Συγκρότημα (συγγνώμη, οι έξι πόλεις θέλω να πω) παραδέρνει -χωρίς να μπορεί να ξεκολλήσει- μεταξύ αποβιομηχάνισης, ανεργίας, εμπορικής κρίσης, οικιστικής κρίσης, συγκοινωνιακής κρίσης που έχουν όλες προστεθεί στην χρόνια οικολογική του κρίση και στις αρνητικές του πανευρωπαϊκές πρωτιές όσον αφορά σειρά δεικτών, από την επιφάνεια των ελεύθερων χώρων ανά κάτοικο, μέχρι την ποσότητα των μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα.

Η Θεσσαλονίκη έχει επείγουσα ανάγκη ενός ολοκληρωμένου προγράμματος Αστικής Αναγέννησης με την εισαγωγή νέων παραγωγικών δραστηριοτήτων, «πράσινης» και «έξυπνης» αναπτυξιακής τεχνολογίας, «πράσινες» και βιώσιμες μεταφορές και δράσεις για την κοινωνική συνοχή. Κάποιοι, (κυρίως στην Περιφέρεια) κάτι έχουν καταλάβει και προσπαθούν να συντονίσουν κάποια πράγματα.

Κάποιοι (στους ΟΤΑ), αυτοβούλως συγκεντρώνονται για να διαμαρτυρηθούν για κάτι. Κάποιοι πολίτες διαμαρτύρονται και άλλοι ανεβάζουν τα κακώς κείμενα στο Διαδίκτυο. Δεν υπάρχουν όμως οι (Μητροπολιτικοί) θεσμοί που θα Σχεδιάσουν και θα εφαρμόσουν ένα τέτοιο Πρόγραμμα με σοβαρότητα και επάρκεια.

Αντ’ αυτού 17 (ή μήπως περισσότεροι) υποψήφιοι δήμαρχοι ετοιμάζονται να σώσουν (έκαστος κατά μόνας εννοείται) την πόλη μες την καλή χαρά. Εκ παραλλήλου δυστυχώς ή ευτυχώς ο κόσμος προοδεύει και χωρίς εμάς. Η τεχνολογία τρέχει και δημιουργεί καταστάσεις που προσπερνούν όσους –σαν και μας- μένουν πίσω.

Σενάρια για το μέλλον

Εάν συνεχίσουμε έτσι αμέριμνοι χωρίς Σχεδιασμό ιδού μερικά σενάρια που μας επιφυλάσσει το άμεσο μέλλον:

Το Airbnb ήδη μηδενίζει τα προς ενοικίαση διαμερίσματα στο κέντρο της πόλης και επεκτείνεται πέραν αυτού. Ο πληθυσμός εγκαταλείπει λόγω οικονομικής δυσπραγίας τις όποιες προαστιακές του κατοικίες και μονοκατοικίες και επανέρχεται στον κυρίως αστικό ιστό που κάποτε είχε αφήσει στους μετανάστες. Δεν υπάρχει εδώ και δέκα χρόνια ιδιωτική οικοδόμηση και δεν πρόκειται να υπάρξει στο άμεσο μέλλον καθώς τα εισοδήματα του πληθυσμού δεν το επιτρέπουν. Όλα συγκλίνουν στην εμφάνιση μιας καραμπινάτης στεγαστικής κρίσης που ήδη δείχνει τα δόντια της. Τα παιδιά μας όχι μόνο δεν βρίσκουν δουλειές, αλλά ούτε σπίτι να νοικιάσουν. Μαζί με την υπογεννητικότητα, και την οικονομική αδυναμία δημιουργίας οικογένειας, δημιουργείται η τέλεια καταιγίδα που θα πετάξει έξω από την χώρα και την πόλη τις νέες γενιές σε ένα συνεχώς διογκούμενο brain draιn. Και βέβαια η κάλυψη των στεγαστικών αναγκών του πληθυσμού είναι ο πρώτος και κορυφαίος στόχος κάθε αστικού Σχεδιασμού.

Με την έναρξη λειτουργίας του μετρό μες στην επόμενη τετραετία όλα τα συγκοινωνιακά μέσα, δίκτυα και εγκαταστάσεις του Συγκροτήματος πρέπει αναγκαστικά να επαναπροσδιορισθούν: Έφτασε η ώρα της αλήθειας -και του ξεσκαρταρίσματος- για καραβάκια, προαστιακό, λεωφορεία, τραμ, αεροπλάνα και υδροπλάνα. Για ηλεκτροκίνηση και μείωση της ρύπανσης. Για χώρους στάθμευσης που τροφοδοτούν το metro και στάσεις μετεπιβίβασης. Για οδική και σιδηροδρομική σύνδεση του Λιμανιού. Για σύνδεση του αεροδρομίου με το metro. Για επέκταση του deck στην παλιά παραλία. Για ποδηλατόδρομους. Για πεζόδρομους. Για ανάπλαση όλης της κατεστραμμένης Εγνατίας. Όλα αυτά απαιτούν Αποφάσεις, Σχεδιασμό και Έργα που έπρεπε ήδη να έχουν (αλλά δεν έχουν) προχωρήσει σημαντικά. Και βέβαια κάποιοι αφελείς που περιοδικά αναφέρουν ότι όλα μπορούν να γίνουν και να λειτουργήσουν μαζί δεν προσφέρουν καλές υπηρεσίες.

Σε διεθνές επίπεδο τα ηλεκτρικά μικροοχήματα (little vehicles) ήδη κατακλύζουν τις πόλεις: Σκουτεράκια, ποδήλατα, πατίνια, μικροαυτοκίνητα και δεκάδες απίθανοι συνδυασμοί όλων αυτών αποτελούν το άμεσο μέλλον της Αστικής Κινητικότητας και κινδυνεύουν να παραγκωνίσουν όχι μόνο τα ΙΧ ορυκτών καυσίμων (θετικό) αλλά και τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς (εξαιρετικά αρνητικό). Είναι φθηνά, εξυπηρετικά και ενισχύουν στο μέγιστο την ανευθυνότητα του χρήστη. Ποιος θέλει να επιβιβασθεί σε ένα υπερπλήρες βρώμικο λεωφορείο όταν μπορεί να πάει ατομικά εκεί που θέλει με ένα ηλεκτρικό πατίνι ή άλλο μικροόχημα που σε λίγο θα κινείται μόνο του με αυτόματη οδήγηση και το οποίο θα μπορεί να το πάρει από οπουδήποτε μέσα στην πόλη και να το παρατήσει οπουδήποτε; Προσοχή δεν μιλάμε για το Μέλλον. Μιλάμε για το Τώρα! Τα πρώτα 200 κοινόχρηστα ενοικιαζόμενα ηλεκτρικά ποδήλατα τα οποία μπορείς να τα πάρεις και να τα αφήσεις σε οποιοδήποτε σημείο της πόλης, κυκλοφορούν από 1-1-19 στη Θεσσαλονίκη. Και τι θα γίνει αν άμεσα σε δυο τρία χρόνια μερικές χιλιάδες ηλεκτρικά μικροοχήματα κατακλίσουν τους δρόμους της Θεσσαλονίκης κινούμενα επικινδύνως και διαγωνίως μεταξύ των άλλων οχημάτων ή στα πεζοδρόμια, πριν δημιουργηθούν ποδηλατόδρομοι ή άλλου είδους διάδρομοι για την ασφαλή κίνηση τους; Τα ατυχήματα και οι παρασύρσεις –που ήδη αυξάνονται- θα πάνε στον Θεό! Υπ’ όψη ότι -κατά τους αρμοδίους- το δίκτυο ποδηλατοδρόμων του Δήμου Θεσσαλονίκης θα είναι έτοιμο το 2030!

Ενδεικτικές εικόνες ηλεκτρικών μικροοχήματων σταχυολογημένες από το διαδίκτυο

Θα μπορούσα να συνεχίσω με τέτοια δυστοπικά σενάρια επί πολύ αλλά δεν χρειάζεται. Όποιος διαθέτει στοιχειώδη λογική καταλαβαίνει :
Σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο, δυναμικές, ζωντανές, λειτουργικές και ελκυστικές πόλεις, κατοικία και εργασία για όλους, ασφάλεια των πεζών, δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς Σχεδιασμό, Τεχνολογία, Φροντίδα και Υπευθυνότητα για την οικονομική και οικιστική ανάπτυξη, τις συγκοινωνίες και τους δημόσιους χώρους.
Στις επερχόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές οι πολίτες της Θεσσαλονίκης ας θέσουν σε σκληρή δοκιμασία τις γνώσεις, τις απόψεις και τα προγράμματα των υποψηφίων δημοτικών αρχόντων για την οικιστική ανάπτυξη, την οδική ασφάλεια και άνεση των πεζών και των εμποδιζόμενων ατόμων, για επαρκή και βιώσιμα συστήματα μεταφορών, για την φροντίδα για τους δημόσιους χώρους, για μια δυναμική, ζωντανή και ελκυστική Θεσσαλονίκη.

Ο Γιάννης Αγγελίδης είναι αρχιτέκτονας - πολεοδόμος και αντιπρόεδρος της Ένωσης για τα Δικαιώματα των Πεζών