Skip to main content

Γιατί αιφνιδίασαν τους επιστήμονες οι σεισμοί σε Ελασσόνα και Τύρναβο

Με δύο σπάνια φαινόμενα ήρθαν αντιμέτωποι οι σεισμολόγοι οι οποίοι μελετούν τους καταστροφικούς σεισμούς που καταγράφηκαν στη Θεσσαλία

Εκπλήξεις έκρυβαν για τους επιστήμονες οι σεισμικές δονήσεις που σημειώθηκαν στην περιοχή της Ελασσόνας και του Τυρνάβου, προκαλώντας μεγάλες καταστροφές σε χωριά της Θεσσαλίας.

Μπορεί η ένταση των δονήσεων που καταγράφηκαν στις 3 και στις 4 Μαρτίου να είναι αναμενόμενη (6,3 και 6 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ αντίστοιχα), ωστόσο δεν συνέβη το ίδιο με το κύριο ρήγμα που τις προκάλεσε, αλλά και το γεγονός ότι τα δεδομένα έδειξαν ότι πρόκειται για δίδυμο σεισμό.

«Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί, έλεγε ο Ηράκλειτος. Η φύση κρύβει τα μυστικά της και σιγά – σιγά μας τα αποκαλύπτει», σχολίασε μιλώντας στη Voria.gr για το φαινόμενο ο ομότιμος -πλέον- καθηγητής Γεωλογίας του ΑΠΘ, Σπύρος Παυλίδης, ο οποίος με την ερευνητική ομάδα Γεωλογίας των Σεισμών του τμήματος έχει μελετήσει σε βάθος επί σειρά πολλών ετών τα ρήγματα της περιοχής.

Η ομάδα του ΑΠΘ πραγματοποίησε γεωλογική έρευνα στην ευρύτερη περιοχή του σεισμού, η οποία έδειξε ότι το κυρίως σεισμογόνο ρήγμα ήταν ένα αχαρτογράφητο τυφλό ρήγμα, blind fault όπως αποκαλείται διεθνώς, το οποίο δηλαδή δεν σπάει μέχρι την επιφάνεια, αλλά είναι θαμμένο κάτω από τα ανώτερα στρώματα, οπότε δεν υπάρχουν ενδείξεις γι’ αυτό στο έδαφος. Όσο για τα ρήγματα του Τυρνάβου και της κοιλάδας του Τιταρήσιου ποταμού, προέκταση του γνωστού ρήγματος της Λάρισας, που αρχικά «ενοχοποιήθηκαν» για τις δονήσεις, φαίνεται πως τελικά απλώς συλλειτούργησαν με το κυρίως σεισμογόνο ρήγμα.

(Λεπτομέρεια της επιφάνειας του γεωλογικού ρήγματος, το οποίο πιστεύεται ότι συνδέεται με τον κύριο σεισμό της 3ης Μαρτίου 2021)

«Υπάρχουν δύο – τρία ρήγματα που έχουν ενεργοποιηθεί, αλλά το κύριο ρήγμα διαφαίνεται μέχρι στιγμής ότι είναι ένα τυφλό, κρυφό ρήγμα, γι’ αυτό μας παιδεύει. Θα βρούμε όμως τη λύση και την απάντηση, γιατί πλέον υπάρχουν τα μέσα, δορυφόροι, σεισμογράφοι και γεωδαιτικά. Τα 6,2 Ρίχτερ ήταν με τους δικούς μας υπολογισμούς -γιατί γνωρίζουμε πώς συμπεριφέρεται σεισμικά το ρήγμα του Τυρνάβου εδώ και 23.000 χρόνια- είναι το ανώτατο όριο που μπορεί να δώσει η περιοχή. Μας αιφνιδίασε, όμως, ο διπλός σεισμός, κάτι που αποτελεί σπάνιο φαινόμενο. Το να γίνει σε τυφλό ρήγμα είναι ακόμη πιο σπάνιο. Οι δύο αυτοί σεισμοί, πάντως, εκτόνωσαν μία ενέργεια, η οποία πιθανώς, αν είχε βγει σε έναν κύριο σεισμό θα ήταν μεγαλύτερης έντασης η δόνηση», ανέφερε ο καθηγητής.

Στο συγκεκριμένο ρήγμα αποδίδεται ο σεισμός μεγέθους 5,6 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ που έγινε το 1901 στη Βερδικούσα. «Ο σεισμός περιγράφεται σε μία αναφορά του ελληνικού προξενείου Ελασσόνας και τον είχαμε ψάξει τότε που κάναμε έρευνα. Ένας σεισμός 5,6 δεν δίνει επιφανειακές διαρρήξεις ή εκδηλώσεις. Η έκπληξη είναι γιατί ένας σεισμός 6 ή 6,3 δεν έδωσε κάτι στην επιφάνεια κι απ’ ό,τι δείχνουν τα στοιχεία είναι ένα κρυφό ρήγμα», τόνισε ο ίδιος.

Στα αξιοσημείωτα των δύο σεισμών, σύμφωνα με τον κ. Παυλίδη, ήταν η πολύ χαμηλή σεισμική επιτάχυνση, δηλαδή το γεγονός ότι δεν ήταν μεγάλη η ώθηση από κάτω προς τα πάνω. «Ήταν λιγότερη από το μισό από ό,τι προβλέπει ο αντισεισμικός κανονισμός. Γι’ αυτό και όσα σπίτια ήταν χτισμένα με τον αντισεισμικό κανονισμό μετά το 1981 δεν έπαθαν απολύτως τίποτα», εξήγησε ο καθηγητής.

Στην ίδια εκτίμηση συγκλίνουν και τα δεδομένα που συνέλεξε η επιστημονική ομάδα του προέδρου του τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, καθηγητή Κώστα Παπαζάχου. «Την πρώτη στιγμή, επειδή το επίκεντρο είχε βρεθεί δίπλα στο ρήγμα Δαμασίου – Τυρνάβου, θεωρήσαμε ότι αυτό ήταν το κύριο ρήγμα. Σύντομα όμως από τα δεδομένα που συλλέξαμε και κυρίως από τα δορυφορικά δεδομένα φάνηκε ότι το ρήγμα ήταν πολύ πιο νότια. Ήταν ένα ρήγμα παράλληλο με αυτό του Τυρνάβου, το οποίο δεν έχει επιφανειακή εκδήλωση, δηλαδή ένα τυφλό ρήγμα», ανέφερε στη Voria.gr ο καθηγητής.

Σε ό,τι αφορά τον δεύτερο σεισμό ο κ. Παπαζάχος επισήμανε ότι ήταν σε διαφορετικό σημείο του ρήγματος, πιθανότατα σε ένα μικρό παράλληλο ρήγμα, αλλά μέσα στη ρηξιγενή ζώνη του κύριου σεισμού.

Κρατήρες και πίδακες άμμου

Οι ισχυροί σεισμοί προκάλεσαν το εντυπωσιακό φαινόμενο της λεγόμενης ρευστοποίησης, εξαιτίας του οποίου δημιουργήθηκαν κρατήρες στο έδαφος και καταγράφηκαν ροές άμμου από πίδακες υπόγειου νερού.

«Πρώτη φορά είδαμε το φαινόμενο στον σεισμό της Θεσσαλονίκης το 1978, μεταξύ Βόλβης και Κορώνειας. Μάλιστα οι φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν στον Τύπο είχαν τρομοκρατήσει τον κόσμο τόσο. Εκδηλώνεται σε χαλαρά εδάφη, τα οποία κατά τη διάρκεια του σεισμού γίνονται ρευστά και συμπεριφέρονται σαν νερό. Δημιουργούνται σχηματισμοί που λέμε ηφαίστεια άμμου. Μοιάζουν με κρατήρες ηφαιστείου, αλλά δεν έχουν καμία σχέση με την ηφαιστειότητα. Για την ώρα έχουμε παρατηρήσει πολλά φαινόμενα ρευστοποίησης τόσο σε χωράφια σε αρκετή απόσταση από τον Πηνειό, στην περιοχή μεταξύ Κουτσόχερου και Πηνειάδας, όσο και στην κοιλάδα του Τιταρήσιου ποταμού, όπως στα χωριά Βλαχογιάννι και Δαμάσι», εξήγησε ο κ. Παυλίδης.

(χαρακτηριστικά παράδειγματα ρευστοποίησης: κρατήρες και ροές άμμου στην περιοχή της Πηνειάδας)

Ο καθηγητής επισήμανε ότι στη φύση το φαινόμενο δεν δημιουργεί πρόβλημα, ωστόσο είναι επικίνδυνο σε πόλεις που είναι χτισμένες σε χαλαρά εδάφη, γιατί προκαλεί καθιζήσεις. «Στα χωράφια και στη φύση δεν είναι επικίνδυνο. Έχουμε, όμως, εντυπωσιακές εικόνες από τον σεισμό του Ιζμίτ της Τουρκίας (σ.σ. μεγέθους 7,8 βαθμών τον Αύγουστο του 1999), με πολυκατοικίες να έχουν βουλιάξει και ο πρώτος όροφος να έχει γίνει ισόγειο ή να έχουν γείρει ή να έχουν ανατραπεί. Στις επεκτάσεις των πόλεων που γίνονται σε τέτοια εδάφη, χρειάζεται πολύ καλή μελέτη από γεωλόγους και εδαφομηχανικούς», τόνισε ο καθηγητής.

Δεν αποκλείεται νέος ισχυρός μετασεισμός

Στην περιοχή εξακολουθούν να καταγράφονται καθημερινά μετασεισμικές δονήσεις, κυρίως στο βορειοδυτικό τμήμα του ρήγματος.

«Η σεισμική ακολουθία έχει μετατοπιστεί προς τα άκρα. Δευτερευόντος προς το νοτιοανατολικό άκρο, δηλαδή έχουμε κάποιους μετασεισμούς στην περιοχή Αμυγδαλέας, Κουτσόχερου, που είναι μεν λιγότεροι, αλλά επειδή είναι κοντά στη Λάρισα γίνονται πολύ έντονα αισθητοί. Η κύρια μετασεισμική ακολουθία είναι στο βορειοδυτικό τμήμα του ρήγματος, εκεί που έγινε ο ισχυρός μετασεισμός, από το χωριό Μεσοχώρι και βορειοδυτικά προς την περιοχή της Βερδικούσας. Σιγά – σιγά φθίνουν οι σεισμοί, όπως το περιμέναμε. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει η πιθανότητα για έναν ισχυρό μετασεισμό. Γι’ αυτό οι συστάσεις για μη χρήση κατοικιών που έχουν κριθεί ακατάλληλες παραμένουν ενεργές», τόνισε ο κ. Παπαζάχος.

(φωτογραφίες τις ερευνητικής ομάδας Γεωλογίας των Σεισμών του ΑΠΘ)