Του Μανώλη Βλαχογιάννη*
Οι Wolfgang Ischinger και Gerd Mueller, Πρόεδρος της Συνδιάσκεψης του Μονάχου για την Ασφάλεια και Ομοσπονδιακός Υπουργός Οικονομικής Συνεργασίας της Γερμανίας αντίστοιχα, χρησιμοποίησαν σε ένα πρόσφατο βαρυσήμαντο άρθρο τους στην Frankfurter Allgemeine Zeitung έναν ιδιαίτερα εύστοχο και ιδιάζοντα νεολογισμό για να περιγράψουν την τρέχουσα υγειονομική, οικονομική, κοινωνική και γεωπολιτική συγκυρία. Πρόκειται για μια Πολυπανδημία, όρο που συμπυκνώνει ανάγλυφα τα πολλά και αλληλοδιαπλεκόμενα επίπεδα των παγκόσμιων προκλήσεων, που συνθέτουν μια πρωτοφανή κρίση. Ο κόσμος μας χαρακτηρίζεται από αυξανόμενη διασύνδεση και πολυπλοκότητα, απρόβλεπτες και αστάθμητες πηγές, που μπορεί να προκαλέσουν έντονες αναταράξεις με συνεπαγόμενους κινδύνους για την Παγκόσμια Οικονομία, το Περιβάλλον και την Ειρήνη.
Μια ενδεχόμενη αστοχία στην αντιμετώπιση των πολυεπίπεδων κρίσεων θα επιφέρει την οπισθοδρόμηση στον αγώνα κατά της φτώχειας, ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες, την επιστροφή στον αναπόφευκτα καταστροφικό προστατευτισμό, τον πολλαπλασιασμό των ανεξέλεγκτων μεταναστευτικών ροών και αυξανόμενη απροθυμία για την αντιμετώπιση των δυσμενών συνεπειών της κλιματικής αλλαγής.
Κίνδυνος για μεγάλη κρίση χρέους
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επισημαίνει τον ιδιαίτερα αυξημένο κίνδυνο να διολισθήσει η τρέχουσα υγειονομική κρίση σε μια τεραστίων διαστάσεων κρίση χρέους. Η Διευθύντρια του ΔΝΤ Kristalina Georgieva διαπιστώνει με ανησυχία την υπέρμετρη άνοδο στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων (assets) που καταλήγει σε αυξανόμενη αποσύνδεση των χρηματοπιστωτικών αγορών από την πραγματική οικονομία. Για τον λόγους αυτούς ελλοχεύει ένας βαθμιαία αυξανόμενος κίνδυνος χρηματοπιστωτικής αστάθειας με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την Παγκόσμια Οικονομία. Με πιο τεχνικούς όρους, η Παγκόσμια Οικονομία πλησιάζει επικίνδυνα ένα σημείο καμπής Minsky, στο οποίο αντιστρέφονται οι προσδοκίες και ακολουθεί η κατάρρευση. Το φάρμακο για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερα ισχυρών υφεσιακών φαινομένων που προκαλούνται λόγω των επιβεβλημένων περιορισμών για την τιθάσευση της πανδημίας του COVID 19, η Νομισματική Επέκταση, κινδυνεύει να μετατραπεί σε δηλητήριο.
Πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη αυτές τις προειδοποιήσεις πρώτα απ' όλα για οδηγηθούμε σε μια πληρέστερη κατανόηση των υποκείμενων συνθηκών για την αποτελεσματικότητα της Νομισματικής Επέκτασης, και των δυναμικών που αυτές αναπτύσσουν. Αν δεν πραγματοποιήσουμε αυτά τα βήματα, τότε διατρέχουμε τον κίνδυνο να εισηγηθούμε μέτρα πολιτικής που, αντί να βοηθήσουν στην επίλυση του βασικού προβλήματος, στην αντιμετώπιση δηλαδή της ύφεσης, πιθανότατα θα το επιδεινώσουν.
Είναι προφανές ότι η αποτελεσματικότητα της Νομισματικής Πολιτικής εξαρτάται καθοριστικά από τα λειτουργικά χαρακτηριστικά του υποκείμενου μηχανισμού μετάδοσης (transmission), δηλαδή του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Τα χαρακτηριστικά αυτά περιλαμβάνουν τη θεσμική του συγκρότηση, τους ρυθμιστικούς κανόνες που το διέπουν, το είδος των παραγόμενων υπηρεσιών, τα συστήματα εταιρικής διακυβέρνησης που αναδεικνύονται και το πλέγμα κινήτρων που διαμορφώνεται. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα μπορεί κατά την λειτουργία του να οδηγήσει σε εκτροπή, σε ακύρωση ή και αντιστροφή των στόχων της Νομισματικής Πολιτικής, αξιοποιώντας ασυμμετρίες πληροφόρησης, υιοθετώντας βραχυπρόθεσμες και μυωπικές προσεγγίσεις του αναλαμβανόμενου κινδύνου ή και εν τέλει ενσωματώνοντας μερικές ή όλες τις στρεβλώσεις που αναλύονται κατά την εξέταση της τάξης των προβλημάτων του εντολοδόχου.
Τα διδάγματα της κρίσης 2007 – 2009
Στον απόηχο της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2009, που επέφερε τις γνωστές καταστροφικές συνέπειες για την Παγκόσμια Οικονομία, αναπτύχθηκε μια εντυπωσιακή σε όγκο, σε βάθος ανάλυσης και σε ποιότητα βιβλιογραφία, τροφοδοτούμενη από διαφορετικές σχολές σκέψης των οικονομικών επιστημών που στην ουσία καταλήγει σε διαπιστώσεις, προσεκτικά διατυπωμένες κατά το δυνατό, που θέτουν σε αμφιβολία την καταλληλότητα των υπαρκτών χρηματοπιστωτικών συστημάτων, κυρίως δε των τραπεζικών, να λειτουργήσουν ως οχήματα στήριξης της Νομισματικής Πολιτικής. Επιπλέον υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις, τεκμηριωμένες από εμπειρικές παρατηρήσεις τόσο από την εγχώρια πραγματικότητα όσο και από την αξιολόγηση διεθνών πηγών, που ενισχύουν την άποψη της μερικής αν όχι πλήρους ακαταλληλότητας των επιμέρους χρηματοπιστωτικών υποσυστημάτων να λειτουργήσουν ως οχήματα εφαρμογής των στόχων της Νομισματικής Επέκτασης. Η Kristalina Georgieva διαπιστώνει στην ουσία ότι η προκαλούμενη από την Νομισματική Επέκταση αύξηση της ρευστότητας, αντί να κατευθύνεται στις επενδύσεις στην πραγματική οικονομία και στην κατανάλωση, οδηγεί σε πολλαπλασιασμό της ζήτησης για χρεόγραφα, μετοχικούς τίτλους και γενικά σε πάσης μορφής αξιόγραφα, ακόμη, όπως θα πρόσθετα εγώ, και σε κρυπτονομίσματα. Οι κίνδυνοι από την υπερτίμηση είναι προφανείς, ειδικά αν συντρέχουν λόγοι που επιβραδύνουν την ανάκαμψη, όπως αυτοί που αναφέρουν οι Ischinger και Mueller.
Να συνεχιστεί η επιστρεπτέα προκαταβολή
Στα καθ' ημάς, είναι εμφανής η μερική αστοχία των μέτρων που θεσπίστηκαν με την ενεργοποίηση εγγυοδοτικών μηχανισμών, που στην ουσία κατέληξαν σε αναχρηματοδότηση υφιστάμενων δανείων και σε αύξηση καταθέσεων όψεως του επιχειρηματικού τομέα, πιθανά δε, μάλιστα, χαρακτηριζόμενων από μεγαλύτερη συγκέντρωση. Αντιθέτως η ενεργοποίηση της επιστρεπτέας προκαταβολής, που στην ουσία συνιστά απευθείας δανεισμό των επιχειρήσεων από την Τράπεζα της Ελλάδας, συνεισφέρει ουσιαστικά στην στήριξη των επιχειρήσεων και στην ανάσχεση των πιο δραματικών επιπτώσεων των περιοριστικών μέτρων, γι' αυτό και ορθά προκρίνεται η συνέχισή της και για το 2021. Είναι όμως απαραίτητο να εξευρεθούν ανάλογες απευθείας δράσεις από την Τράπεζα της Ελλάδας με στόχευση την ιδιωτική κατανάλωση θεσπίζοντας και ενεργοποιώντας ακόμη και υβριδικά μέτρα του τύπου helicopter money ή και stamp money.
Θα πρέπει τέλος να αποφύγουμε κάθε είδους παρανοήσεις και δαιμονοποιήσεις. Δεν πρέπει να τίθεται θέμα για την ακεραιότητα και την ειλικρίνεια της συντριπτικής πλειονότητας των στελεχών του τραπεζικού τομέα ως υποτιθέμενης ερμηνείας των διαπιστούμενων αστοχιών, κάτι που εάν υιοθετηθεί θα δώσει λαβή για την εμπέδωση συνωμοσιολογικών αντιλήψεων, Δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία για τις προθέσεις της κυβερνητικής πολιτικής να αντιμετωπίσει με επιτυχία την πολυεπίπεδη κρίση. Το ζήτημα είναι, αν η οικονομική επιστήμη καταφέρνει ειδικά στη χώρα μας να παρακολουθήσει τις σύγχρονες αντιλήψεις, όπως αυτές διαμορφώνονται με την παρατήρηση, την έρευνα και την αναζήτηση νέων θεωρητικών προσεγγίσεων για να εφοδιάσει πειστικά τους διαμορφωτές της οικονομικής πολιτικής με τα κατάλληλα εργαλεία.
*Ο κ. Μανόλης Βλαχογιάννης είναι επιχειρηματίας και Α΄ αντιπρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης