Skip to main content

ΑΠΘ: Γυναίκες στην πρώτη γραμμή της επιστήμης και της έρευνας

Ο αντιπρύτανης Ευστράτιος Στυλιανίδης γράφει για τη σημαντική θέση των γυναικών του ΑΠΘ στην έρευνα, ειδικά στην κρίσιμη περίοδο της πανδημίας

του Ευστράτιου Στυλιανίδη*

Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας 2021. Και ίσως είναι η πρώτη φορά στην πρόσφατη τουλάχιστον ιστορία που στη χώρα μας συζητάμε τόσο πολύ για τη Γυναίκα. Για τα δικαιώματά της, για την αναγνώρισή της, και για την ισότιμη μεταχείρισή της. Σε δίκες που απονέμουν δικαιοσύνη στα δικαστήρια της χώρας, αλλά και στις άλλες δίκες των ανθρώπων. Σε αυτές που δικάζει η κοινωνία μιας χώρας που την έχει φέρει στην τελευταία θέση μεταξύ των 28 κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην κατάταξη της Ισότητας των Φύλων.

Όμοια και στο ελληνικό πανεπιστήμιο, τη μικρογραφία μιας καλλιεργημένης κοινωνίας, οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν «γυάλινες οροφές» στην επαγγελματική τους εξέλιξη. Και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το γυναικείο φύλο υποεκπροσωπείται και ήδη λαμβάνουμε μέτρα προς την αντίθετη κατεύθυνση. Τα πανεπιστήμιά μας καλούνται να εισάγουν δομικές αλλαγές που υιοθετούν νέα πρότυπα και πολιτικές ισότητας. Σταδιακά, δε, τα σχέδια για την ισότητα των φύλων (Gender Equality Plans) θα καταστούν μέρος των κριτηρίων επιλεξιμότητας για τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στο πλαίσιο του προγράμματος Horizon Europe, δίνοντας στις θεσμικές αρχές ένα ακόμη κίνητρο για να επισπεύσουνε τις απαραίτητες αλλαγές.

Όμως αύριο είναι μια γιορτή. Ας μην μιλήσουμε για το τι δεν κάνουν οι γυναίκες, και ας μιλήσουμε για αυτά που κάνουν. Ας μην μιλήσουμε για τις θέσεις που δεν έχουν, αλλά για αυτές που έχουν. Ας μην μιλήσουμε για το αν είναι λίγες, ας μιλήσουμε για το ποιες είναι. Για το σήμερα. Στο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της χώρας, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Γυναίκες στην ανθρωπογεωγραφία του ΑΠΘ

Σήμερα, 2 Κοσμητείες και 12 Τμήματα διοικούνται στο ΑΠΘ από γυναίκες ακαδημαϊκούς. Η Καθηγήτρια Ελισάβετ Συμεωνίδου – Καστανίδου είναι Κοσμήτορας της Νομικής Σχολής – και Πρόεδρος του Τμήματος Νομικής – και η Καθηγήτρια Δόμνα Κακανά είναι Κοσμήτορας της Παιδαγωγικής Σχολής. Η Καθηγήτρια Κυριακή Κοσμίδου προεδρεύει στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, η Καθηγήτρια Μαρία-Ελένη Κοσμίδου στο Τμήμα Ψυχολογίας, η Καθηγήτρια Μαρία Λιτσαρδάκη στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας & Φιλολογίας, η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ανθούλα Βηδενμάιερ στο Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας & Φιλολογίας, η Καθηγήτρια Ελένη Λεονταρίδη στο Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας & Φιλολογίας. Επίσης, η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αλκμήνη Πάκα προεδρεύει στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, η Καθηγήτρια Αγγελική Λεμονίδου στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών, η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ελισάβετ Θωίδου στο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, η Καθηγήτρια Ελευθερία Θανούλη στο Τμήμα Κινηματογράφου, η Καθηγήτρια Πετρούλα Τσοκαλίδου στο Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, και η Καθηγήτρια Θέκλα Τσιτσώνη στο Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος.

Έχω την τιμή να προεδρεύω της Ολομέλειας της Επιτροπής Ερευνών και Διαχείρισης του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ) του ΑΠΘ με δεκαεπτά (17) μέλη της να είναι γυναίκες, ενώ τρεις (3) από αυτές εκπροσωπούν την Ολομέλεια στο Ειδικό Επταμελές Όργανο που λαμβάνει όλες τις κρίσιμες αποφάσεις διαχείρισης των κονδυλίων που εισέρχονται στο πανεπιστήμιο από ερευνητικά προγράμματα: η Κυριακή Κοσμίδου, Καθηγήτρια και Πρόεδρος του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών, η Αντιγόνη Λάζου, Καθηγήτρια του Τμήματος Βιολογίας και η Δήμητρα Χατζηπαύλου-Λίτινα, Καθηγήτρια του Τμήματος Φαρμακευτικής.
Σήμερα, 921 γυναίκες μέλη ΔΕΠ, ΕΕΠ, ΕΔΙΠ, ΕΤΕΠ και επιστημονικές συνεργάτιδες επιτελούν το ακαδημαϊκό, ερευνητικό και εργαστηριακό τους έργο με μόνιμη σχέση εργασίας στις υποδομές του πανεπιστημίου μας, ενώ άλλες 371 στελεχώνουν τις διοικητικές θέσεις και τις περισσότερες από τις θέσεις ευθύνης.

Γυναίκες στην έρευνα εν μέσω πανδημίας COVID-19

Όσον αφορά στο ερευνητικό έργο που επιτελείται την τρέχουσα περίοδο στο ΑΠΘ, 241 γυναίκες είναι Επιστημονικές Υπεύθυνες 600 ενεργών ερευνητικών έργων και έργων παροχής υπηρεσιών. Την ίδια στιγμή, 288 γυναίκες μέλη ΔΕΠ και ερευνητικό προσωπικό του ΑΠΘ και άλλων ιδρυμάτων, καθώς επίσης και άλλες 880 εξωτερικές συνεργάτιδες (μεταδιδακτορικές ερευνήτριες, μεταπτυχιακές και προπτυχιακές φοιτήτριες, άλλο επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό) συμβάλλονται με τον ΕΛΚΕ ΑΠΘ στο σύνολο των ενεργών έργων.

Μάλιστα τον τελευταίο χρόνο, έχουν ξεκινήσει 10 ευρωπαϊκά έργα Horizon 2020 συνολικού προϋπολογισμού 4,6 ευρώ για το ΑΠΘ με επιστημονικά υπεύθυνες συναδέλφους από διαφορετικά Τμήματα. Μεταξύ αυτών βρίσκεται το ιδρυματικό έργο RESET για την ισότητα των φύλων στην έρευνα που συντονίζει η Καθηγήτρια του Τμήματος Φαρμακευτικής Δήμητρα Χατζηπαύλου-Λίτινα. Επίσης, το ερευνητικό έργο του Τμήματος Χημικών Μηχανικών C-Planet στοχεύει στη δημιουργία ενός δικτύου επιμόρφωσης για τα πλαστικά στην κυκλική οικονομία, ενώ στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου Bacchus του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών – με το ΑΠΘ σε ρόλο συντονιστή – πρόκειται να αναπτύξουν τις αυτοκινούμενες ρομποτικές πλατφόρμες για ενεργή επιθεώρηση και συγκομιδή σε γεωργικές περιοχές. Τρία ερευνητικά έργα ανήκουν στο Τμήμα Ιατρικής, το CHAMELEON για την προαγωγή μιας πολυτομεακής εμπειρίας εκπαίδευσης και εκμάθησης για το άνοιγμα νέων δρόμων σε φοιτήτριες/ές που βρίσκονται σε διδακτορικό επίπεδο, το INCISIVE για μεθόδους διάγνωσης, πρόβλεψης και παρακολούθησης του καρκίνου, και το VEO, για την πολύπλευρη παρατήρηση αναδυόμενων λοιμωδών νοσημάτων. Το ερευνητικό έργο RAINBOW για την ανάπτυξη πλατφόρμας υπολογιστικού νέφους και τη διαχείριση ασφαλών ΙοΤ υπηρεσιών και το ερευνητικό έργο EuroCC για την ανάπτυξη Εθνικών Κέντρων Δεξιοτήτων στο πλαίσιο του EuroHPC συντονίζονται από το Τμήμα Πληροφορικής. Τέλος, το ερευνητικό έργο FARMWELL του Τμήματος Γεωπονίας ερευνά θέματα ευημερίας των γεωργών, ενώ στο Τμήμα Οδοντιατρικής πρόκειται να υλοποιηθεί το ερευνητικό έργο I-SMArD για πολυλειτουργικά οδοντικά εμφυτεύματα.

Άλλα 45 έργα συνολικού προϋπολογισμού 5 εκ. ευρώ για το ΑΠΘ έχουν ξεκινήσει επίσης τον τελευταίο χρόνο με γυναίκες συναδέλφους επιστημονικές υπεύθυνες στο πλαίσιο εθνικών πλαισίων χρηματοδότησης, όπως ΕΛΙΔΕΚ και ΕΣΠΑ.

Γυναίκες που συμμετείχαν ενεργά στην έρευνα κατά της πανδημίας COVID-19

Η πανδημία COVID-19 έστρεψε τα φώτα στην επιστήμη και στην έρευνα και μας υπέδειξε τη σπουδαιότητα, αλλά και την αναγκαιότητα για εμπιστοσύνη στις ερευνήτριες και στους ερευνητές. Η θέση των γυναικών στην επιστήμη και στην έρευνα είναι εξαιρετικά σημαντική και στο πανεπιστήμιο μας προσέφεραν ένα εξαιρετικό έργο σε αυτή την κρίσιμη περίοδο για την ανθρωπότητα.

Η Άννα Παπά-Κονιδάρη, Καθηγήτρια Μικροβιολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ και Διευθύντρια του Β’ Εργαστηρίου Μικροβιολογίας, που στελεχώνεται επίσης από τις Αναπληρώτριες Καθηγήτριες, Γεωργία Γκιούλα και Μαρία Εξηντάρη. Το εργαστήριο που ανίχνευσε το πρώτο κρούσμα κορωνοϊού στην Ελλάδα στις 26 Φεβρουαρίου 2020, και αποτέλεσε τους πρώτους μήνες του πρώτου κύματος της πανδημίας ένα από τα τρία εξουσιοδοτημένα εργαστήρια σε όλη τη χώρα όπου εξετάζονταν τότε δείγματα για τον κορωνοϊό.

Η Μαγδαληνή Κώστα-Τσολάκη, Καθηγήτρια του Τμήματος Ιατρικής και η ομάδα της ασχολήθηκαν μεταξύ άλλων με την αποτελεσματικότητα των διαδικτυακών παρεμβάσεων σε περιθάλποντες ατόμων με άνοια στην περίοδο της πανδημίας του COVID-19, ενώ πραγματοποίησαν και μία ανασκόπηση των πολιτικών που εφαρμόσθηκαν παγκοσμίως στην τρίτη ηλικία και τις συνέπειές τους για τους ηλικιωμένους. Η Θεοδώρα Παπαμήτσου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Ιατρικής, μελέτησε οφθαλμικά ευρήματα ασθενών με νόσο COVID-19, ενώ διερεύνησε και τις συνέπειες της πανδημίας σε φοιτήτριες/ες και εργαζόμενες/ους του ΑΠΘ. Η Αθανασία Πρίντζα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Ιατρικής ασχολήθηκε ερευνητικά με τις διαταραχές της όσφρησης και της γεύσης σε ασθενείς με COVID-19, ενώ η Δήμητρα Σακελλάρη, Καθηγήτρια του Τμήματος Οδοντιατρικής μελέτησε τις προσκλήσεις της πανδημίας για το Τμήμα της και την αντιμετώπισή τους από την επιτροπή ελέγχου λοιμώξεων.

Αλλά και εκτός της Σχολής Επιστημών Υγείας, γυναίκες ασχολήθηκαν ερευνητικά με τον COVID-19, όπως η Κυριακή Κοσμίδου, Καθηγήτρια του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών που πραγματοποίησε έρευνα για την επίδραση του COVID-19 στην αγορά ενέργειας της Ελλάδας, η Αθηνά Βακάλη Καθηγήτρια του Τμήματος Πληροφορικής ασχολήθηκε με την ανάλυση δεδομένων της πανδημίας, η Δήμητρα Ντάφου, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Βιολογίας, και η Δρ. Μαρία Πεταλά, από το Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών που συμμετέχουν στη διεπιστημονική ομάδα του ΑΠΘ που σχεδίασε, υλοποίησε και παρακολουθεί την υποδομή των αστικών λυμάτων της Θεσσαλονίκης για τον εντοπισμό και την αποτίμηση του ιικού φορτίου. Το σύνολο των παραπάνω ερευνητικών πρωτοβουλιών όλων των συναδέλφων για την αντιμετώπιση της πανδημίας πρόκειται να δημοσιευτεί σε ειδική έκδοση το προσεχές διάστημα.

Η ανάγκη να προάγουν όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ινστιτούτα την ισότητα των φύλων στην έρευνα και την καινοτομία δεν αποτελεί μόνο ηθικό πρόταγμα και ζήτημα σεβασμού της αρχής της ισότητας και των μη διακρίσεων. Αποτελεί και μια κοινωνική σύμβαση για την απελευθέρωση των νέων ιδεών, της δημιουργικότητας και της επιστημονικής έρευνας στη χώρας μας.

Το πανεπιστήμιο είναι μια τεράστια δεξαμενή ιδεών που προέρχονται από τους ανθρώπους του, ανεξαρτήτως φύλου. Μόνο αν αναδείξουμε όλες τις ιδέες ισότιμα θα καταφέρουμε να προάγουμε την ποιότητα της έρευνας. Θα πετύχουμε την ενίσχυση της αποδοτικότητας, της ανταγωνιστικότητας και της καινοτομίας των πανεπιστημίων και των ερευνητικών ινστιτούτων μας. Θα διευρύνουμε τους ορίζοντές μας. Θα ανοίξουμε τη χώρα στον κόσμο.

* Ο Ευστράτιος Στυλιανίδης είναι Αντιπρύτανης Έρευνας και Διά Βίου Εκπαίδευσης ΑΠΘ