Skip to main content

Θεσσαλονίκη: Οι προοπτικές από την αναβίωση του «Δυτικού Τόξου»

Μέσα από το Ειδικό Χωρικό για το παραλιακό μέτωπο μπορεί να επανέλθει ως υλοποιήσιμος στόχος πια το σημαντικότερο σχέδιο για τη δυτική Θεσσαλονίκη

Ποιος θυμάται το περίφημο σχέδιο για το «Δυτικό Τόξο» της Θεσσαλονίκης; Προφανώς λίγοι, από τότε που αποτελούσε το όραμα για την ανάταξη της δυτικής Θεσσαλονίκης, στα τέλη της δεκαετίας του 1990.

Τότε που η Πολιτιστική Πρωτεύουσα (1996 - 1998) είχε προκηρύξει κι έναν σχετικό πανευρωπαϊκό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, με θέμα την αξιοποίηση ελεύθερων και αδιαμόρφωτων χώρων, των ανενεργών στρατοπέδων, στο δυτικό πολεοδομικό συγκρότημα. Από τα στρατόπεδα αυτά άλλωστε και τη διάταξή τους σε ένα νοητό τόξο είχε πάρει και το σχέδιο το όνομά του.

Το όραμα του «Δυτικού Τόξου» απασχόλησε πολύ την πόλη και την εξέλιξή της μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Μετά «ξεχάστηκε» ή έστω έφυγε από την επικαιρότητα, όπως συνήθως γίνεται με μεγαλόπνοούς σχεδιασμούς, που είναι δύσκολοι και στους οποίους εμπλέκονται πολλοί.

Οι δυτικές συνοικίες, που εύστοχα χαρακτηρίζονται σε διπλωματική εργασία της Αναστασίας Δημητριάδου («Δυτικό Τόξο»: Διερεύνηση και κριτική θεώρηση των παρεμβάσεων στη Δυτική Θεσσαλονίκη», 2001), «ένα μωσαϊκό οικιστικών ενοτήτων, οι οποίες διαμορφώθηκαν με ευκαιριακό τρόπο, κυρίως μέσα στα τελευταία 70 χρόνια», τότε είχαν μια σημαντική ευκαιρία να ξεφύγουν από το τέλμα της υποβάθμισης και της διαχρονικής αυθαιρεσίας.

Το «Δυτικό Τόξο» ήταν το όχημα για να επιτευχθεί το ζητούμενο, που δεν ήταν άλλο από την αναδιάρθρωση των δυτικών συνοικιών, για να αντιμετωπιστούν τα σημαντικά πολεοδομικά ζητήματα της περιοχής, που είναι και από τις κύριες αιτίες της υποβάθμισης της περιοχής (σημερινοί Δήμοι Αμπελοκήπων – Μενεμένης, Νεάπολης – Συκεών, Κορδελιού – Ευόσμου, Παύλου Μελά).

Εκείνη την εποχή άρχισε επιτέλους η προσοχή όλων να στρέφεται και προς τα δυτικά και να γίνονται ή να προγραμματίζονται οι πρώτες παρεμβάσεις (Μονή Λαζαριστών, καπναποθήκες, βελτίωση κεντρικών δρόμων, αναπλάσεις έστω μικρές, αθλητικά κέντρα και αίτημα για την ανάπλαση των ανενεργών στρατοπέδων). Κάποια πράγματα στην πορεία των ετών προχώρησαν. Προφανώς όχι το σχέδιο ανάπτυξης στο σύνολό του.

Ο διαγωνισμός της Πολιτιστικής αποτέλεσε όμως την αφορμή για να αναδειχτούν όλα τα πραγματικά προβλήματα της δυτικής Θεσσαλονίκης με εμφατικό τρόπο. Δημιούργησε δηλαδή μια σαφή ατζέντα πάνω στην οποία ουσιαστικά εργάζονται (πολλοί χωρίς να έχουν ακούσει καν για «Δυτικό Τόξο») Πολιτεία και Αυτοδιοίκηση τα χρόνια που ακολούθησαν μέχρι σήμερα. Και είναι περίπου 20...

Τότε, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, δημιουργήθηκε και η Αναπτυξιακή Εταιρία Βορειοδυτικής Θεσσαλονίκης, που ως μητροπολιτικός φορέας επρόκειτο να αναλάβει την υλοποίηση του «Δυτικού Τόξου».

Κάποια πράγματα έγιναν, όμως οι στόχοι του «Δυτικού Τόξου» δεν επιτεύχθηκαν, ούτε οι ολοκληρωμένες παρεμβάσεις που προβλέπονταν. Οι λόγοι είναι πολλοί και ο κυριότερος είναι τα κονδύλια, που απαιτούνται για να γίνει πράξη ένας τέτοιος σχεδιασμός. Άλλος ένας είναι ότι τον πρώτο λόγο είχε η εκάστοτε κυβέρνηση. Κι επίσης, ότι έπρεπε να λυθούν μια σειρά από «γραφειοκρατικά» ζητήματα, που δεν ήταν και δεν είναι εύκολο να ξεπεραστούν.

Περίπου μια δεκαετία πριν ο όρος «Δυτικό Τόξο» σχεδόν εγκαταλείφθηκε. Το 2009 ο πρώην αντιδήμαρχος Θεσσαλονίκης ως πρόεδρος της μόνιμης επιτροπής αρχιτεκτονικού έργου του ΤΕΕ/ΤΚΜ, Θανάσης Παππάς, είχε αναφερθεί αναλυτικά στο «Δυτικό Τόξο», σε μια ημερίδα του τότε Δήμου Σταυρούπολης, που αφορούσε στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά. «Το δυτικό τόξο μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει μόνο ως βασικός άξονας του στρατηγικού σχεδίου για τη βιώσιμη ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης, δημιουργώντας δομές χωρικής ανάπτυξης και διακυβέρνησης, που θα εξυπηρετήσουν τον νέο μητροπολιτικό ρόλο της Θεσσαλονίκης», ανέφερε τότε.

«Για την πολεοδομική-οικιστική αναβάθμιση της περιοχής πρέπει να επικεντρώσουμε:

-στην αξιοποίηση-ανάπλαση των στρατοπέδων

-στην ανάδειξη του θαλασσίου μετώπου της περιοχής Μενεμένης - Καλοχωρίου- Λαχανόκηπων-ΟΛΘ

-στην ολοκλήρωση των κυκλοφοριακών υποδομών

-στην υλοποίηση μελετών-έργων στο πλαίσιο του «δυτικού τόξου», ως ενιαίο και συνεκτικό πρόγραμμα, με στοιχεία αναφοράς και ίσως προαπαιτούμενα:

1.Ενιαίο Μητροπολιτικό Φορέα Σχεδιασμού και Διαχείρισης, μέσα από την αλλαγή του Διοικητικού και Αναπτυξιακού Μοντέλου.

2.Ένταξη σε ενιαίο σχέδιο βιώσιμης και πράσινης ανάπτυξης, με επανασχεδιασμό, με προτεραιότητες, με δυναμικό και υλοποιήσιμο σχέδιο χρηματοδότησης».

Αυτή η τοποθέτηση του κ. Παππά ουσιαστικά αποτελεί και το σημερινό πλαίσιο για τη δυτική Θεσσαλονίκη, παρότι μέσα σε δέκα χρόνια πολλοί ξέχασαν το «Δυτικό Τόξο».

Νωρίτερα, είχαν παρουσιαστεί στο λιμάνι, στην έκθεση με τίτλο «Θεσσαλονίκη 2000: στον χάρτη των ευρωπαϊκών μητροπόλεων», οι πέντε ισότιμοι έπαινοι από το διαγωνισμό του «Δυτικού Τόξου» της Πολιτιστικής (μαζί με άλλους διαγωνισμούς). Η ιδέα ήταν εκπληκτική και είχε εντυπωσιάσει ως προοπτική τότε όλους. Ως προοπτική για το μέλλον όλης της Θεσσαλονίκης, καθώς αφορά σχεδόν στη μισή έκταση του πολεοδομικού συγκροτήματος και σε πολύ μεγάλο μέρος του συνολικού πληθυσμού. Η ανάγκη άλλωστε για την αναβάθμιση των δυτικών συνοικιών αναγνωρίστηκε (και με νόμο) το μακρινό 1985.

Σήμερα, το Ειδικό Χωρικό Σχέδιο για το Παραλιακό Μέτωπο του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης, επαναφέρει αυτή την ιδέα του «Δυτικού Τόξου». Αποτελεί άλλωστε την ευκαιρία να υλοποιηθούν οι βασικοί στόχοι εκείνου του σχεδίου. Έστω να θεσμοθετηθεί το μέλλον της περιοχής πάνω σε σοβαρές βάσεις συνολικού σχεδιασμού και σταδιακά να αρχίσουν να καλύπτονται τα σοβαρότατα ελλείμματα, που αποτελούν τροχοπέδη στην ανάπτυξη της δυτικής Θεσσαλονίκης και «βραχνά» στην καθημερινότητα των πολιτών. Η (τελευταία;) ευκαιρία για έξοδο της δυτικής Θεσσαλονίκης από την υποβάθμιση.

«Η ανάπλαση της κοίτης του Δενδροποτάμου, που θεωρείται και η αρχή της πορείας του Δυτικού Τόξου προς τα στρατόπεδα Μεγ. Αλεξάνδρου, Παπακυριαζή, Παύλου Μελά, Στρεμπενιώτη, το Επταπύργιο και τους Κήπους του Πασά αναγνωρίζεται ως κομβική περιοχή», αναφέρει στη σχετική μελέτη για λογαριασμό της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας το ΤΕΕ/ΤΚΜ και οι μελετητές. Και όπως είπε ο κ. Τάκης Δούμας, που παρουσίασε την πρώτη φάση του Ειδικού Χωρικού, το συγκεκριμένο σχέδιο μπορεί να οδηγήσει στην υλοποίηση του «Δυτικού Τόξου».

Η ειδοποιός διαφορά σήμερα, σε σχέση με 20 χρόνια πριν είναι ότι γίνεται ένας συνολικός σχεδιασμός, στον οποίο έχουμε μια συμφωνία της τοπικής κοινωνίας, πάνω σε ώριμες συνθήκες και με σαφή στόχευση κι όχι απλώς μια «συλλογή ιδεών» ή μια οραματική πρόταση. Και μάλιστα με έναν φορέα που έχει μητροπολιτικό χαρακτήρα, την Περιφέρεια. Το σχέδιο θα γίνει Προεδρικό Διάταγμα και θα βάλει τέλος στη διαχρονική αυθαιρεσία, που είναι περισσότερο έντονη στα δυτικά. Το μέλλον των δυτικών συνοικιών θα καθοριστεί, ενώ θα γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε για να λύσουμε επιτέλους τα μεγάλα προβλήματα στην περιοχή. Είναι μια αρχή, με προοπτική. Με κεντρικό πόλο την επανασύνδεση της Θεσσαλονίκης με τη θάλασσα, ουσιαστικά υπάρχει η ευκαιρία να δημιουργήσουμε την κεντρική τοπική διεκδίκηση της «Θεσσαλονίκης – Μητρόπολης».

Πάλι το ζητούμενο θα είναι τα χρήματα για να υλοποιηθούν οι προβλεπόμενες παρεμβάσεις, όμως είναι ένα παράθυρο αισιοδοξίας. Ένα παράθυρο που δεν πρέπει να χάσουν οι τοπικοί φορείς, οι οποίοι ανέλαβαν αυτή την πρωτοβουλία. Και πρέπει να το πιστέψουν πως για να γίνουν πραγματικότητα τα οράματα και τα σχέδια, οφείλουν να τα υλοποιήσουν μόνοι τους κι όχι να περιμένουν την κεντρική διοίκηση να τους δώσει κατεύθυνση...

*Οι φωτογραφίες είναι από τα αρχιτεκτονικά γραφεία των Νικηφορίδη-Cuomo και Kalliope Kontozoglou/Architects.