Οι τρεις ιστορίες είναι των τελευταίων ημερών. Απολύτως πραγματικές και γι’ αυτό αποκαλυπτικές.
Ιστορία πρώτη: Μία νονά από τη Θεσσαλονίκη, παρά την ιδιαιτερότητα των ημερών, θέλησε να τηρήσει το έθιμο και να προσφέρει την πατροπαράδοτη πασχαλινή λαμπάδα στη βαφτισιμιά της που ζει στην Πτολεμαΐδα. Μπήκε λοιπόν στο Διαδίκτυο, συνδέθηκε με μία από τις πλατφόρμες που εξυπηρετούν επιχειρήσεις και καταναλωτές να πραγματοποιήσουν συναλλαγές με μεθόδους του ηλεκτρονικού εμπορίου, επέλεξε μία από τις λαμπάδες που αρέσουν στα πεντάχρονα κοριτσάκια, πλήρωσε με την πιστωτική της κάρτα και σε λίγες ημέρες το δώρο βρισκόταν στα χέρια της μικρής, μέσω εταιρίας ταχυμεταφορών. Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι η εμπορική επιχείρηση που εξυπηρέτησε την πελάτισσα νονά από τη Θεσσαλονίκη βρίσκεται στη Σύρο, την πρωτεύουσα των Κυκλάδων στην καρδιά του Αιγαίου, ενώ η αποδέκτης βαφτισιμιά στο κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας.
Ιστορία δεύτερη: Δύο φίλοι και συνάδελφοι, οι οποίοι διατηρούν τουριστικές επιχειρήσεις σε δύο παραθαλάσσιες περιοχές της Βορείου Ελλάδος, τηλεφωνήθηκαν τις προάλλες για να μιλήσουν για τη δουλειά. Γνωρίζονται καλά, είχαν στενή επαφή από παλιά, πολύ περισσότερο τώρα, που λόγω κορωνοϊού έχουν τεράστια κοινά προβλήματα. Δεν ξέρουν αν θα τους συμφέρει να λειτουργήσουν το καλοκαίρι, πότε θα ανοίξουν, τι κόσμο θα προσλάβουν, πόσοι τουρίστες και παραθεριστές θα κατεβούν στις παραλίες. Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο είναι ότι έχουν στις επιχειρήσεις τους και εγχώρια και αλλοδαπή πελατεία, με τους Έλληνες να επικρατούν, τουλάχιστον τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Η συζήτηση, στην οποία οι δύο φίλοι επιχειρηματίες εκτός από εκτιμήσεις ανέφεραν και τις πληροφορίες της πιάτσας, κατέληξε σε τρία συμπεράσματα: Πρώτον, η φετινή σεζόν θα διαρκέσει λιγότερο. Δεύτερον, οι πελάτες θα είναι κυρίως Έλληνες. Τρίτον, ο συνωστισμός είναι κάτι που θα αργήσει πολύ να επιστρέψει στις επιλογές των ανθρώπων. Επομένως οι παραλίες με τον ένα πάνω στον άλλο αποτελούν παρελθόν. Οι εικόνες με τις ξαπλώστρες και τα τραπεζάκια κολλητά δεν θα υπάρχουν φέτος. Όχι μόνο γιατί ο κόσμος θα είναι λιγότερος, αλλά κυρίως επειδή κανείς Έλληνας ή ξένος δεν θα θελήσει να καθίσει στην παραλία, εάν δεν υπάρχει η ενδεδειγμένη για ουσιαστικούς και ψυχολογικούς λόγους απόσταση των δύο – τριών μέτρων. Κάτι που θα πάρει χρόνια για να ξεπεραστεί υπό προϋποθέσεις.
Ιστορία τρίτη: Οικονομικός παράγων της Θεσσαλονίκης, σε συζητήσεις με τους συνεργάτες του στο πλαίσιο της νέας καθημερινότητας, αλλά και της προετοιμασίας για την επόμενη ημέρα της πανδημίας, τους ξεκαθάρισε ότι όλες οι μετακινήσεις του για το επόμενο διάστημα θα γίνονται οδικώς. «Θα πρέπει να βρεθεί το εμβόλιο, να εμβολιαστούν οι πάντες και έξι μήνες μετά θα μπω σε αεροπλάνο» τους είπε χαρακτηριστικά. Και δεν είναι ο μόνος που στο άμεσο μέλλον θα αποφεύγει κατά το δυνατόν τα αεροπορικά ταξίδια.
Όλα αυτά συνιστούν αλλαγές –ενδεχομένως μικρές και προσωρινές- στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Αλλά η επιρροή τους στην οικονομία θα είναι καθοριστική. Κατ’ αρχήν διότι δεν είναι μικρές, υπό την έννοια ότι πολλά μικρά μεγέθη αθροιζόμενα συχνά συνιστούν για την οικονομία δυναμικότερο παράγοντα από ένα μεμονωμένο μεγάλος μέγεθος. Επιπλέον δεν χρειάζεται –ούτε κανείς υποστηρίζει ότι θα συμβεί- να αλλάξουν τις παραμέτρους της καθημερινότητας τους όλοι. Αρκεί ένα ποσοστό για να αναδιαταχθεί το σκηνικό. Άλλωστε είναι γνωστό ότι όταν κάποια πρακτική επιβληθεί από έκτακτες καταστάσεις και την ακολουθήσουν οι άνθρωποι για ένα ορισμένο –έστω και σχετικά μικρό- χρονικό διάστημα, ένα ποσοστό από αυτούς είτε του αρέσει, είτε τον βολεύει, είτε τη συνηθίζει. Επομένως την ακολουθεί και μετά την άρση των λόγων που την επέβαλαν. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των capital controls του 2015, μέσω των οποίων -και εξαιτίας της υποχρεωτικότητας τους- πολλοί Έλληνες μυήθηκαν στο πλαστικό χρήμα και την ηλεκτρονική τραπεζική. Μέθοδοι τις οποίες εξακολουθούν να χρησιμοποιούν στις συναλλαγές τους, με αποτέλεσμα η χρήση των μετρητών στην ελληνική αγορά να έχει περιοριστεί αισθητά την τελευταία πενταετία.
Χωρίς αμφιβολία στο μέλλον τόσο η πραγματική οικονομία, όσο και ευρύτερα η αγορά –παντού στον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα- θα αναφέρονται στην προ και μετά κορωνοϊό εποχή. Το θέμα είναι ότι συνήθως όταν οι οικονομικοί και παραγωγικοί κύκλοι αλλάζουν, υπάρχουν ως παράπλευρες απώλειες όσοι γλιστρούν στη ρωγμή του χρόνου, ανάμεσα στο πριν και στο μετά.
Κυρίως όσοι δεν μπορούν να προσαρμοστούν στις καινούριες συνθήκες και στα νέα δεδομένα. Στην Ελλάδα του τουρισμού και των υπηρεσιών το ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι σε ποιο σημείο θα ισορροπήσουν η ικανοποίηση των πελατών – καταναλωτών, με τον βραδύτερο ρυθμό εξυπηρέτησης και τη συγκράτηση του κόστους σε ανταγωνιστικά επίπεδα. Διότι –για παράδειγμα- εάν ένας καφές στις αραιότερης διάταξης ξαπλώστρες στην Χαλκιδική τιμολογηθεί πολύ υψηλότερα απ’ ότι μέχρι πέρσι, όταν οι λουόμενοι ήταν περίπου ο ένας πάνω στον άλλο, μάλλον θα είναι δώρο άδωρο. Το πιθανότερο σε αυτή την περίπτωση είναι όσοι θέλουν να κάνουν το μπάνιο του στη θάλασσα να αναζητήσουν ατομικές και καθετοποιημένες λύσεις που είχαν ευρύτατη εφαρμογή στο παρελθόν, δηλαδή να κυκλοφορούν αν χείρας με πετσέτες, ομπρέλες, καρεκλάκια και θερμός με καφέ. Ενώ αν η πασχαλινή λαμπάδα κοστίζει την Άνοιξη του 2021 πολύ περισσότερο από την διαδικτυακή, που δοκιμασμένα πια παραδόθηκε σωστά και έκανε εξίσου χαρούμενο το βαφτιστήρι, τότε η μέθοδος θα επαναληφθεί, στην απόλυτη ησυχία μιας μεταμεσονύχτιας αγοράς από τον καναπέ του καθιστικού. Όσο για τον εξαιρετικά επιφυλακτικό με τα ταξίδια οικονομικό παράγοντα, είναι βέβαιον ότι οι τηλεδιασκέψεις τις οποίες εφάρμοσε τις τελευταίες εβδομάδες με επιτυχία, θα αντικαταστήσουν ένα μέρος τουλάχιστον των μετακινήσεων του. Διότι μπορεί να μη γίνονται –και δε γίνονται- τα πάντα όλα από απόσταση, χρειάζεται και η προσωπική παρουσία.
Εξίσου βέβαιο, όμως, είναι ότι όσοι έχουν πολλές δουλειές δεν μετακινούνται μόνο για την ευχαρίστηση του ταξιδιού. Επομένως, τώρα που έμαθαν ότι η επικοινωνία μπορεί να γίνει αλλιώς, τουλάχιστον σε ορισμένες περιπτώσεις, θα περιοριστούν. Είπαμε: δεν μιλάμε για πλήρη αλλαγή των πρακτικών της καθημερινότητας. Σίγουρα, όμως, για ένα σημαντικό ποσοστό τους.