Του Γιάννη Μάρκοβιτς
Η μετασχηματιστική ηγεσία (transformational leadership) περιγράφει τη διαδικασία μέσα από την οποία η παρακίνηση του ηγέτη προς τους υφισταμένους του για να επιτύχουν τους ομαδικούς/κοινούς στόχους, γίνεται με την αξιοποίηση του χαρίσματος, της ενθαρρυντικής παρακίνησης, της διανοητικής ενεργοποίησης και του εξατομικευμένου ενδιαφέροντος.
Το χάρισμα έχει να κάνει με την εκτίμηση που νιώθουν οι υφιστάμενοι για τον ηγέτη τους, ο οποίος τους παρέχει ένα ξεκάθαρο όραμα και συγκεκριμένους στόχους, ενώ παράλληλα «λειτουργεί» ως το θετικό παράδειγμα στελέχους. Η ενθαρρυντική παρακίνηση είναι η ικανότητα που έχει ο ηγέτης για να ενθαρρύνει τους υφιστάμενους του, ώστε αυτοί να επιτυγχάνουν φιλόδοξους και προκλητικούς στόχους. Η διανοητική ενεργοποίηση αφορά στην ανάδειξη από την πλευρά του ηγέτη, ερωτημάτων σχετικά με τις σταθερές που ασπάζονται οι υφιστάμενοι και στην αποδοχή από αυτόν, των εργασιακών ζητημάτων που εκείνοι του αναδεικνύουν, χωρίς να δέχονται κριτική γι’ αυτά που διατυπώνουν. Τέλος, το εξατομικευμένο ενδιαφέρον αναφέρεται στην υποστήριξη και βοήθεια του ηγέτη προς τους υφισταμένους του, καθώς και στη συχνή επικοινωνία μαζί τους, με σκοπό τη μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων τους. Οπότε, η μετασχηματιστική ηγεσία αφορά σε μια σειρά συμπεριφορών του ηγέτη που έχουν τη ικανότητα να «μετασχηματίζουν» τους υφιστάμενους και να επιδρούν θετικά στο εργασιακό περιβάλλον.
Ο μηχανισμός μέσου του οποίου επιτυγχάνονται τα αποτελέσματα της μετασχηματιστικής ηγεσίας είναι πρώτον, η επίδραση στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων του χαρακτήρα των υφισταμένων και δεύτερον, οι προσωπικές πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν εκείνοι. Παραδείγματα αξιοποίησης των δυνατοτήτων του χαρακτήρα είναι το ενδιαφέρον, ο αυτοέλεγχος, το χιούμορ και η γενναιότητα. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι σημαντικά να υπάρχουν και να αναδεικνύονται στους εργαζόμενους, γιατί τους βοηθούν να διαχειριστούν αποτελεσματικά τις εργασιακές απαιτήσεις και να ξεπεράσουν τα προβλήματα που βρίσκουν στον χώρο εργασίας τους. Από την άλλη πλευρά, οι προσωπικές πρωτοβουλίες αφορούν στην εφαρμογή της προδραστικής αντίληψης ως προς τους στόχους και τα έργα. Οι πρωτοβουλίες που λαμβάνονται σε αυτή την περίπτωση είναι η απαίτηση για ανατροφοδότηση, η αναζήτηση της υποστήριξης, η ανάπτυξη εναλλακτικών σχεδίων για την αντιμετώπιση μελλοντικών εργασιακών απαιτήσεων και η διερεύνηση τρόπων για αλλαγή μιας αρνητικής εργασιακής κατάστασης.
Ο βασικός στόχος της μετασχηματιστικής ηγεσίας είναι να παρακινεί τους υφισταμένους, ώστε να μπορούν να προχωρούν από μόνοι τους. Η μετασχηματιστική ηγεσία τους «προκαλεί» να σκέφτονται δημιουργικά και ανεξάρτητα. Ενισχύει την προδραστική συμπεριφορά, αναπτύσσοντας, ενθαρρύνοντας και ενδυναμώνοντάς τους. Όταν ο ηγέτης εμφανίζει μετασχηματιστικές συμπεριφορές, τότε εμπνέει τους υφισταμένους του, ώστε να αξιοποιούν τις δυνατότητές τους και να γίνονται οι ίδιοι προδραστικοί. Αυτές οι συμπεριφορές στη συνέχεια, «θρέφουν» την εμπλοκή με τον χώρο εργασίας και ενισχύουν την εργασιακή επίδοση. Ουσιαστικά, η μετασχηματιστική ηγεσία είναι μια καθημερινή εφαρμογή άσκησης διοίκησης, που έχει ως απώτερο σκοπό την παρακίνηση και ενδυνάμωση των υφισταμένων.
Ο μετασχηματιστικός ηγέτης παρακινεί τους υφισταμένους, αναδεικνύοντας τις μοναδικές ικανότητες και δυνατότητές τους και ωθώντας τους να χρησιμοποιούν αυτές, για την επίτευξη του βέλτιστου οργανωσιακού αποτελέσματος. Οι συμπεριφορές που μπορεί να αναδείξει ο ηγέτης αναφορικά, με το εξατομικευμένο ενδιαφέρον, είναι για παράδειγμα, η προσεκτική παρατήρηση του προσωπικού, η ενθάρρυνσή τους να παρακολουθούν εκπαιδευτικά προγράμματα, η ανάληψη προκλητικών εργασιών, η εποπτεία της εργασίας τους και η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών εξέλιξης καριέρας.
Ως προς τις προσωπικές πρωτοβουλίες, καλύτερα αποτελέσματα εμφανίζονται όταν οι εργαζόμενοι χρησιμοποιούν τις δικές τους δυνάμεις και ικανότητες. Η ανάληψη πρωτοβουλίας από την πλευρά των υφισταμένων, όπως και η απαίτησή τους να λαμβάνουν σε τακτά χρονικά διαστήματα ανατροφοδότηση για τη δουλειά που κάνουν, είναι κάποιες από τις ενδεδειγμένες πρακτικές, μαζί με την καινοτόμο εργασία, την αναζήτηση ενδιαφερόντων εργασιακών αντικειμένων και την έκφραση τεκμηριωμένης και εμπεριστατωμένης άποψης σχετικά με την εργασία τους.
Συμπερασματικά, η μετασχηματιστική ηγεσία είναι σημαντική για την καθημερινή εργασιακή εμπλοκή και επίδοση των υφισταμένων, γιατί ενθαρρύνει συγκεκριμένες συμπεριφορές τους, όπως είναι η αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους και οι προσωπικές πρωτοβουλίες. Όταν ο ηγέτης δείχνει ενδιαφέρον για τον κάθε ένα και την κάθε μία, τότε παρακινεί και διανοητικά ενεργοποιεί τους υφισταμένους, εμπνέοντάς τους να χρησιμοποιούν τις δυνατότητές τους και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες. Αυτό τους βοηθάει να αποδίδουν καλά στην εργασία τους, καθώς θέτουν σε κίνηση την ενέργεια και τον ενθουσιασμό που έχουν. Μέσα από αυτή την καθημερινή διαδικασία, επέρχεται ο «μετασχηματισμός» των υφισταμένων.