«Παλιός γάιδαρος καινούρια περπατησιά δεν μαθαίνει», λέει σε διάφορες παραλλαγές η λαϊκή παροιμία. Διότι το θέμα της νοοτροπίας απασχολεί –ενδεχομένως εμμέσως και υποδορίως- και τον πιο απλό άνθρωπο, που αντιλαμβάνεται τα πράγματα εμπειρικά.
Διότι ναι μεν «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», αλλά ο λογαριασμός σε μια υπόθεση έρχεται στο τέλος και εξαρτάται από το αποτέλεσμα, το οποίο από την πλευρά του συνήθως είναι τόσο καλό ή τόσο κακό, αναλόγως των μεθόδων που εφαρμόστηκαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ελλάδα, μια χώρα που στα χαρτιά είναι ανεπτυγμένη και πλήρως ενταγμένη στην Ευρώπη, αλλά στην πράξη αγωνιά για το μέλλον και αγωνίζεται στην κυριολεξία για τον εκσυγχρονισμό της. Συγκεκριμένα αγωνίζεται να μη χάσει το τρένο της ψηφιακής εποχής και της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, καθώς εάν αυτή τη φορά δεν συντονιστεί με τις πιο προωθημένες αντιλήψεις και πρακτικές, η οικονομική και κοινωνική περιθωριοποίησή της είναι κάτι παραπάνω από βέβαιη. Ευτυχώς υπάρχει η Ευρωπαϊκή Ένωση, που βάζει τα λεφτά και μετά από τόσες ελληνικές εμπειρίες τα τελευταία 40 χρόνια (μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, πακέτα Ντελόρ και Σαντέρ, ΕΣΠΑ κ.λπ.) επιβάλλει τους όρους της για το που θα κατευθυνθεί το χρήμα και με ποιους τρόπους. Μόνο που ούτε κι αυτό είναι επαρκές, εάν δεν συνοδεύεται από ουσιωδώς μοντέρνες προσεγγίσεις των θεμάτων.
Η περίπτωση Κ. Καραμανλή
Το βασικότερο όλων είναι η αλλαγή στο επίπεδο και το στιλ της ηγεσίας, που στην Ελλάδα παραμένουν ανατολίτικου τύπου. Αυτό σημαίνει ότι η κοινωνία και το κάθε μικροσύστημά της χρειάζεται φυσική ηγεσία, συνήθως έναν άνθρωπο - φορέα εξουσίας, ο οποίος θα οραματίζεται και θα μεταφράζει τις ιδέες του σε εντολές, τις οποίες κάποιοι εκτελούν. Με ιστορικούς όρους θα μιλούσαμε για αυτοκράτορα, τσάρο, βασιλιά, σουλτάνο, κάτι σε… πατερούλη τέλος πάντων. Στη χώρα μας πολλοί θαυμάζουν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος τις δεκαετίες του 1950, του 1960 και του 1970, όταν αρχικά ως υπουργός και αργότερα ως πρωθυπουργός είχε τη δύναμη να αλλάξει ναι εξελίξει τα πράγματα. Στη Θεσσαλονίκη τα αποτελέσματα αυτής της συγκεντρωτικής πολιτικής υπήρξαν απτά, θετικά και αρνητικά. Έτσι έγιναν το σημερινό λιμάνι και η νέα παραλία, ιδρύθηκαν η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης και το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, κατασκευάστηκαν το Καυτατζόγλειο στάδιο και το Παλέ ντε σπορ. Στον αντίποδα ξηλώθηκε το τραμ και τα τελευταία 15 χρόνια η πόλη αγωνίζεται να αποκτήσει μέσο σταθερής τροχιάς, ενώ λόγω ανοικοδόμησης με τη μέθοδο της αντιπαροχής πολλά από τα όμορφα και σημαντικά από αρχιτεκτονική άποψη κτίρια που υπήρχαν ισοπεδώθηκαν για να κτιστούν άχρωμες και άοσμες πολυκατοικίες. Τις αποφάσεις του ο Εθνάρχης τις έπαιρνε ουσιαστικά μόνος, ενδεχομένως με τη συνδρομή κάποιων φίλων του.
Μόνο που αυτές οι εποχές του συγκεντρωτισμού και της «ενός ανδρός αρχή» είναι ξεπερασμένες. Όχι μόνο στις δημόσιες υποθέσεις, αλλά και στις ιδιωτικές. Το μοντέρνο και αποδοτικό σε μια επιχείρηση, αυτό0 που θα εμπιστευθούν τα επενδυτικά ή τραπεζικά κεφάλαια για να χρηματοδοτήσουν την ανάπτυξη της, είναι η τήρηση των κανόνων εταιρικής διακυβέρνησης, οι οποίοι πολύ απέχουν από το «αποφασίζω και διατάζω» των προέδρων της παλαιότερης εποχής. Όλα συνδέονται με την υπευθυνότητα και τη διαφάνεια για ουσιαστικούς λόγους που με τη σειρά τους σχετίζονται τόσο με την πολυπλοκότητα των σημερινών θεμάτων και προκλήσεων, όσο και με την πιστοποίηση της εντιμότητας, ώστε να αποφεύγονται φαινόμενα τύπου Μαρινόπουλου ή Follie Folli, υποθέσεις για τις οποίες πολλοί πλήρωσαν τη νύφη χωρίς να ευθύνονται. Και πολλά λεφτά χάθηκαν άδικα των αδίκων.
Μπορεί η Ελλάδα να ξανανιώσει;
Το ερώτημα, λοιπόν, που πρέπει να απαντηθεί άμεσα είναι εάν η χώρα μας μπορεί να… ξανανιώσει, ώστε, ακόμη και υπό το βάρος της λαϊκής παράδοσης που εκφράζουν οι παροιμίες, να έχει τη δυνατότητα να αλλάξει περπατησιά. Εάν αυτό συμβεί –από το κράτος έως τον ιδιωτικό τομέα- είναι σίγουρο ότι οι σχεδιασμοί δράσεων και πρωτοβουλιών θα είναι πληρέστεροι. Θα απαντούν θετικά τόσο σε πραγματικές ανάγκες, όσο και σε δυνατότητες και προοπτικές. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν η κινητή τηλεφωνία είχε ήδη φτάσει στην Ελλάδα, με απόφαση ενός υπουργού και ενός ιδιώτη εθνικού προμηθευτή της εποχής, η Ελλάδα γέμισε καρτοτηλέφωνα, τα οποία σήμερα είναι εντελώς άχρηστα και φυσικά ποτέ δεν δικαιολόγησαν το ρόλο τους και δεν έβγαλαν τα λεφτά τους. Στο πιο αγαθό σενάριο ο τότε κυβερνητικός παράγων πείστηκε από τον ιδιώτη να χρηματοδοτήσει ο ΟΤΕ την συγκεκριμένη προμήθεια. Ποιόν ρώτησε και ποιόν συμβουλεύτηκε αυτός που αποφάσισε είναι άγνωστο, καθώς στα γραφεία που λαμβάνονταν οι αποφάσεις –τουλάχιστον μέχρι τότε- δεν τηρούνταν ούτε παρουσιολόγιο, ούτε πρωτόκολλο, ούτε πρακτικά.
Στη Θεσσαλονίκη οι περισσότερες παρεμβάσεις μέχρι σήμερα λαμβάνονται με μια διαδικασία που θυμίζει πυραμίδα και στην κορυφή βρίσκεται συνήθως ένας άνθρωπος που αποφασίζει. Από τα χωροταξικά μέχρι τα αναπτυξιακά και από τα θέματα της αυτοδιοίκησης μέχρι αυτά που αποτελούν αρμοδιότητα της κεντρικής εξουσίας η συλλογικότητα απουσιάζει. Γι’ αυτό οι προσδοκίες έχουν χαμηλό ταβάνι. Ακόμη κι αν πρόκειται για κάποιον εξαιρετικά εμπνευσμένο και ικανό, το πρόγραμμα πιθανότατα θα σκοντάψει. Στην καλύτερη περίπτωση η αστοχία θα διαπιστωθεί έγκαιρα και η ζημία θα είναι περιορισμένη. Στη χειρότερη οι αρνητικές συνέπειες θα προσδιοριστούν πολύ αργότερα και το κόστος σε οποιαδήποτε μορφή του θα είναι υψηλό. Στην πιο συνηθισμένη περίπτωση θα ισχύσει κάτι ανάμεσα στα δύο. Η αστοχία θα γίνει αντιληπτή σχετικά νωρίς, αλλά το έργο και η πρωτοβουλία θα προχωρήσουν με ψευτοδιορθώσεις που θα καταπέσουν αργότερα, διότι –πολύ απλά- ο… εμπνευστής, αλλά και αυτός που εγκρίνει δεν γίνεται να έχουν πέσει έξω και να έχουν σπαταλήσει πόρους και ενέργεια, κάτι για το οποίο θα πρέπει να απολογηθούν. Άσε που υπάρχουν και οι αποζημιώσεις, όπως αποδείχθηκε τόσο με την Υποθαλάσσια Αρτηρία, που δεν ξεκίνησε να κατασκευάζεται ποτέ, ωστόσο είναι ένα από τα πιο πολυδάπανα και χρυσοπληρωμένα έργα της Θεσσαλονίκης, όσο και με την κατασκευή του μετρό, από την οποία κάποιες τεχνικές εταιρείες έχουν κατοχυρώσει βαρβάτες αποζημιώσεις για δουλειές που δεν έγιναν ή καθυστέρησαν να γίνουν. Άσε που η ίδια η ιδέα να γίνει μετρό στη Θεσσαλονίκη ήταν ενός ανθρώπου, ο οποίος έτυχε να είναι εκείνη την εποχή ισχυρός πολιτικός παράγων. Έκτοτε όλοι –και όσοι πίστευαν και όσοι δεν πίστευαν στο έργο- απλώς σύρθηκαν πίσω από τις εξελίξεις.
Η μέθοδος του… ντετέκτιβ
Οι ντετέκτιβ παλαιάς κοπής πίστευαν ότι «όλα είναι θέμα μεθόδου» και το έλεγαν στα βιβλία και στις ταινίες που πρωταγωνιστούσαν. Στις μέρες μας οι σωστές δουλειές γίνονται ομαδικά, από την αρχή μέχρι το τέλος. Εμπνεύσεις σαν του Κύρου Γρανάζη, του εφευρέτη των διαχρονικών Μίκυ Μάους, υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντα –το μυαλό κάθε ανθρώπου δεν μπορεί να σταματήσει να λειτουργεί-, αλλά οι πραγματικά πρωτοποριακές ιδέες γεννιούνται στα κεφάλια ανθρώπων που συνεργάζονται, συχνά με συμπληρωματικές ιδιότητες. Την ίδια στιγμή και μέσα από την ώσμωση και τη συνεργασία γεννιούνται και όλα τα συμπαραμαρτούντα. Το πως η ιδέα θα προσαρμοστεί στην πραγματικότητα, πόσο γρήγορα μπορεί να προχωρήσει, με ποια χρηματοδότηση, ποιοι άνθρωποι ή φορείς θα κληθούν να βοηθήσουν, ποιες οι επιπτώσεις στο ευρύτερο οικονομικό, παραγωγικό και αναπτυξιακό οικοσύστημα. Όλα τα άλλα είναι δουλειές του ποδαριού, εντάσσονται σε αυτό που οι Αμερικάνοι λένε «old school», έχουν επισφαλή αποτελέσματα και το μόνο στο οποίο σίγουρα χρησιμεύουν είναι η τόνωση του εγώ και η υποστήριξη των συμφερόντων του εμπνευστή και αρχηγού.
ΥΓ. Η εισηγμένη στο χρηματιστήριο του Nasdaq, MicroStrategy (MSTR) ανακοίνωσε πως μετέτρεψε όλα της τα μετρητά αξίας 250 εκατομμυρίων δολαρίων, σε bitcoin! Συνολικά αγόρασε 21.454 νομίσματα με μέση τιμή κτήσης τα 11.650 δολάρια. Ποια είναι αυτή η MicroStrategy; Μήπως έχουμε να κάνουμε με τίποτα τρελούς, άσχετους, τζογαδόρους; Κάθε άλλο. Πρόκειται για μια επιτυχημένη επιχείρηση με ιστορία 30 ετών στην πρόβλεψη των τεχνολογικών τάσεων. Θεωρείται η μεγαλύτερη εταιρεία που δραστηριοποιείται αποκλειστικά στον χώρο της επιχειρηματικής ευφυΐας, παρέχοντας λογισμικό και υπηρεσίες εταιρικής ανάλυσης. Στους πελάτες της περιλαμβάνονται ηχηρά ονόματα όπως η Pepsi και η Adidas, ενώ η IBM και η Oracle είναι μεταξύ των ανταγωνιστών της. Η κεφαλαιοποίηση της ανέρχεται στα 1,3 δισεκατομμύρια δολάρια και απασχολεί 2.250 εργαζόμενους. Με την ανακοίνωση εκτινάχθηκε 15% πιο πάνω η τιμή της μετοχής της. Από τα 123 βρέθηκε άμεσα στα 142 δολάρια. Πως προέκυψε αυτή η ενέργεια; Μια ωραία πρωία ρίχνοντας μια ματιά στο ταμείο της εταιρίας, είδαν 250 εκατομμύρια να κάθονται, συγκάλεσαν το διοικητικό συμβούλιο και αποφάσισαν να προβούν σε μια ριψοκίνδυνη επενδυτική απόφαση; Από ότι ισχυρίζονται οι ίδιοι δεν πρόκειται καθόλου για κάτι τέτοιο. Η απόφαση προέκυψε από εξαντλητική συζήτηση και διερεύνηση μηνών. Όπως δήλωσε ο ιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος της MicroStrategy, ο 55χρονος Michael Saylor, η επένδυσή αντικατοπτρίζει την πεποίθησή τους ότι το Bitcoin, είναι ένα αξιόπιστο μέσο διατήρησης αξίας και ένα ελκυστικό επενδυτικό περιουσιακό στοιχείο, με μεγάλες δυνατότητες μακροπρόθεσμης ανόδου.
ΥΓ2. Στην είδηση αυτή δεν μας ενδιαφέρει η ουσία. Τα λεφτά του ο καθένας –και η κάθε εταιρεία- τα κάνουν ότι νομίζουν καλύτερο. Σημασία έχει ο τρόπος λήψης των αποφάσεων στο σύγχρονο κόσμο.