Μια… σπιτική αρχιτεκτονική πρόταση έχει ετοιμάσει για τους κατοίκους του κέντρου της Θεσσαλονίκης και ειδικότερα της οδού Ερνέστ Εμπράρ στα Άνω Λαδάδικα, η 25χρονη φοιτήτρια του τμήματος Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ, Κορίνα Βαρβάτου.
Με την πρότασή της, που αναπτύσσεται στο πλαίσιο διπλωματικής εργασίας, επιδιώκει να ενισχύσει την κοινωνική συναναστροφή μεταξύ των κατοίκων και να τους ωφελήσει ψυχολογικά, συναισθηματικά αλλά και οικονομικά, αναβαθμίζοντας την εικόνα της οδού και της ευρύτερης περιοχής. Όλοι αυτοί οι στόχοι μπορούν να επιτευχθούν, σύμφωνα με την κ. Βαρβάτου, μέσω μιας μορφής co-housing, δηλαδή συλλογικής κατοίκησης, που θα αφορά τα δύο κτήρια της οδού Εμπράρ.
Τι ακριβώς είναι και πώς λειτουργεί η συλλογική κατοίκηση; Πρόκειται για ένα μοντέλο που έχει βρει εφαρμογές στο εξωτερικό. «Περιορίζοντας λίγο τον ιδιωτικό χώρο, έχουμε την δυνατότητα να αξιοποιήσουμε καλύτερα τον κοινόχρηστο χώρο και να τον διαμορφώσουμε σύμφωνα με τις ανάγκες των κατοίκων, τις οποίες συζητούν και καθορίζουν από κοινού», εξηγεί η κα Βαρβάτου. Η ιδέα της γεννήθηκε όταν η ίδια έζησε για ένα χρονικό διάστημα στο Μιλάνο της Ιταλίας, για σπουδές μέσω Erasmus και συγκατοίκησε με άλλα νεαρά άτομα. Στο εξωτερικό, η συγκατοίκηση κυρίως για οικονομικούς λόγους είναι μια πάρα πολύ διαδεδομένη πρακτική μεταξύ των νέων. «Η εμπειρία αυτή με έβαλε σε σκέψεις σχετικά με τον τρόπο που κατοικούμε στην Ελλάδα και το πώς διαχειριζόμαστε τους κοινόχρηστους χώρους και έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ με το co-housing», εξηγεί η κ. Βαρβάτου.
Στο πλάνο που έχει φανταστεί η νεαρή φοιτήτρια για την οδό Εμπράρ, οι κάτοικοι θα μπορούν, εφόσον το επιθυμούν, να απομονωθούν στην ιδιωτικότητά τους, σε αυτόνομες, πλήρως λειτουργικές κατοικίες. Τις υπόλοιπες ώρες, μπορούν να εκμεταλλευτούν τους κοινόχρηστους χώρους που θα διαθέτουν τα κτήρια. Οι χώροι αυτοί μπορεί να είναι ένα μεγάλο καθιστικό, ένας χώρος άθλησης, μια κουζίνα, μια βιβλιοθήκη, ένας χώρος για τα παιδιά ή οτιδήποτε άλλο οι ίδιοι οι κάτοικοι κρίνουν ότι τους χρειάζεται. Πώς θα το κάνουν αυτό; Μέσω συμμετοχικού σχεδιασμού.
«Ο συμμετοχικός σχεδιασμός είναι αυτό που γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα σε αυτούς που λαμβάνουν αποφάσεις και αυτούς που τους αφορούν», λέει η κ. Βαρβάτου. Περιπτώσεις συμμετοχικού σχεδιασμού σε αστικά περιβάλλοντα έχουν σημειωθεί ξανά στην Αθήνα αλλά και στην Θεσσαλονίκη. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του μικρού αυθόρμητου κήπου στην Άνω Πόλη, που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία των αρχιτεκτόνων Προδρόμου Νικηφορίδη και Bernard Cuomo και με την ενεργό συμμετοχή των κατοίκων της γειτονιάς. Ανάλογη πρωτοβουλία σημειώθηκε πρόσφατα και μεταξύ των κατοίκων της οδού Αλεξάνδρου Σβώλου, που προτίθενται να δημιουργήσουν από κοινού ένα πάρκο τσέπης.
Ωστόσο, στον συμμετοχικό σχεδιασμό της οδού Εμπράρ, θα έχουν λόγο όχι μόνο οι κάτοικοι, αλλά και όσοι θα εργάζονται στους χώρους των κτηρίων, αφού το σχέδιο περιλαμβάνει και πολλούς χώρους εργασίας, με στόχο να καταστεί κατά το δυνατόν εμπορικός ο δρόμος.
Η εργασία της Κορίνας Βαρβάτου ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2016. Τον Φεβρουάριο του 2017, διεξήγαγε έρευνα με την μορφή ερωτηματολογίου, απευθυνόμενη τόσο σε κατοίκους της Εμπράρ όσο και σε κατοίκους αστικών περιβαλλόντων εν γένει, σχετικά με την στάση τους απέναντι στην συλλογική κατοίκηση. Κατόπιν, η αρχιτέκτων ήρθε σε επαφή με τους κατοίκους, οι οποίοι αρχικά ήταν επιφυλακτικοί, μετά όμως είδαν πολύ θετικά την ιδέα. Αφού πήρε από αυτούς το απαραίτητο feedback, προσάρμοσε τα σχέδιά της με βάση τις προτάσεις των κατοίκων. Πραγματοποιήθηκαν δύο συναντήσεις με τους κατοίκους και αναμένεται να γίνει μία ακόμη, γύρω στον Σεπτέμβριο, έως ότου παρουσιαστεί η εργασία. Ασφαλώς, το ιδανικό θα ήταν να υπάρξουν ενδιαφερόμενοι επενδυτές ούτως ώστε το έργο να προχωρήσει σε πρακτικό επίπεδο και να χαρίσει ζωή σε έναν δρόμο που σήμερα έχει εικόνα παρακμής.
Μπορούν όμως, οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης να αγαπήσουν και να κάνουν πράξη το co-housing; Η κ. Βαρβάτου πιστεύει πως μπορεί, καθώς σε αυτήν κατοικούν χιλιάδες νέοι, κυρίως φοιτητές που επιζητούν την κοινωνική συναναστροφή. Από την άλλη, στόχος είναι η λογική του co-housing να επεκταθεί και σε άτομα όλων των ηλικιών καθώς και σε οικογενειακά περιβάλλοντα.
Γιατί την οδό Εμπράρ;
Όπως εξηγεί η κα Βαρβάτου, αφού επέλεξε να ασχοληθεί με το co-housing, άρχισε να ψάχνει την οδό στην οποία θα μπορούσε αυτό να εφαρμοστεί. Ψάχνοντας, έπεσε πάνω στην οδό Εμπράρ, η οποία αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση: «Πρόκειται για δρόμο που αποτελεί τμήμα ενός ιδιωτικού οικοπέδου, ωστόσο έχει κοινόχρηστο χαρακτήρα», εξηγεί η αρχιτεκτόνισσα. Σύμφωνα με την ίδια, «όταν ξεκίνησε η ανάπλαση της πλατείας Χρηματιστηρίου από τον δήμο Θεσσαλονίκης, οι κάτοικοι και οι επιχειρηματίες εξήγησαν στα συνεργεία του δήμου πως ο δρόμος είναι ιδιωτικός και εξέφρασαν την αντίθεσή τους στην πεζοδρόμηση, καθώς δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιούν φορτοεκφορτώσεις στα καταστήματά τους». Τελικά, όπως ανέφερε η κα Βαρβάτου, η οδός Εμπράρ αφαιρέθηκε από τα σχέδια της ανάπλασης.
Η εργασία της Κορίνας Βαρβάτου γίνεται υπό την επίβλεψη του επίκουρου καθηγητή του τμήματος Αρχιτεκτονικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνου Σακαντάμη,