Skip to main content

Οι τέσσερις εκκρεμότητες στην Κορώνεια που απειλούν με «ευρωκαμπάνα»

Τι θα απαντήσει η χώρα στην ΕΕ για να αποφύγει το πρόστιμο. Οι ενστάσεις των οικολόγων και η κατάσταση στη λίμνη και το δεύτερο master plan.

Σε οριακή κατάσταση έχει φτάσει η χώρα σχετικά με την υλοποίηση του δεύτερο master plan για τη σωτηρία της λίμνης Κορώνειας και την αποφυγή της επιβολής προστίμων από την ΕΕ. Από τον προηγούμενο Ιούλιο γίνεται μια αγωνιώδης προσπάθεια να καλυφθούν τα κενά και να «μπαλωθούν» τρύπες στην υλοποίηση του σχεδίου αποκατάστασης, προκειμένου να μη γίνει πράξη η απειλή επιβολής προστίμων από την ΕΕ.

Η χώρα έχει παραπεμφθεί για την Κορώνεια και έχει κυλήσει όλη η διαδικασία της καταδίκης και της επιβολής προστίμων. Πλέον η Ειδική Γραμματεία Υδάτων του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, προσπαθεί να στείλει μια εμπεριστατωμένη (κατά το δυνατόν) απάντηση στα αρμόδια ευρωπαϊκά όργανα, προκειμένου να μην επιβληθούν «τσουχτερά» πρόστιμα για τις καθυστερήσεις και την αδυναμία υλοποίησης των μέτρων και έργων που προβλέπει το σχέδιο αποκατάστασης της λίμνης από το 2004.

Οι τέσσερις εκκρεμότητες

Ποιες είναι όμως οι εκκρεμότητες; Σύμφωνα με την Ειδική Γραμματεία Υδάτων, δεν έχει ολοκληρωθεί το συλλογικό αρδευτικό δίκτυο και πλέον ως μέτρο επανεξετάζεται. Το μέτρο της κατασκευής συλλογικού αρδευτικού δικτύου δεν προχώρησε ποτέ, με ευθύνη του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, όπως επισημαίνουν οι αρμόδιοι.

Η δημιουργία υγροτόπου και βαθέων ενδιαιτημάτων έχει ολοκληρωθεί από τον προηγούμενο Μάρτιο κι έτσι σε αυτό το ζήτημα η ελληνική πλευρά έχει ξεκάθαρη απάντηση στις παρατηρήσεις της ΕΕ για τα ανολοκλήρωτα έργα του master plan.

Σε ό,τι αφορά στις λιμνοδεξαμενές ωρίμανσης που έπρεπε να δημιουργηθούν πλέον η Ελλάδα υποστηρίζει πως δεν υπάρχει λόγος και ανάγκη υλοποίησής τους. Οι λιμνοδεξαμενές είχαν ως στόχο την ανάσχεση της μόλυνσης της κεντρικής λίμνης. Τα δεδομένα από τότε που εκπονήθηκε το master plan II έχουν αλλάξει σημαντικά. Από τις 28 βιομηχανίες που λειτουργούσαν έμειναν μόλις εννέα...

Για το κλείσιμο των γεωτρήσεων πέριξ της λίμνης δεν έχουν γίνει τα απαιτούμενα βήματα στο σύνολό τους, αλλά ως χώρα υποστηρίζουμε ότι θα έχουν γίνει μέχρι το τέλος του έτους. Πρόκειται για 1.400 γεωτρήσεις (όχι 2.200 όπως υπολογιζόταν αρχικώς).

Σε ακόμη μια παρατήρηση της ΕΕ για την οποία μας απειλεί με την επιβολή κυρώσεων και προστίμων, και αφορά στον περιορισμό της άρδευσης, η Ελλάδα επισημαίνει ότι ως δράση θα συνεχιστεί και φέτος το πλαίσιο του ΕΣΠΑ του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, ενώ εξετάζεται συμπληρωματικά και η εφαρμογή νέων μεθόδων, ώστε να επιτευχθούν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Χαρακτηριστικό είναι ότι μεγάλο μέρος του αγροτικού πληθυσμού της περιοχής χρησιμοποίησε συστήματα στάγδην άρδευσης για να περιοριστούν οι ποσότητες νερού που αντλούνται από τη λίμνη για το πότισμα των καλλιεργειών. Δυστυχώς, με το πρόβλημα που προέκυψε με τον υπερπληθυσμό των αγριογούρουνων, πολλά τέτοια συστήματα έχουν καταστραφεί, ενώ μια απλή βόλτα στην περιοχή πέριξ της λίμνης αρκεί για να διαπιστώσει κάποιος ότι τα «καρούλια» ως μέθοδος άρδευσης παίρνουν και δίνουν... Η αντικατάσταση των καλλιεργειών με λιγότερο υδροβόρες και η μείωση των φυτοφαρμάκων δεν έχει προχωρήσει. Το έργο αυτό έχει προϋπολογισμό 40 εκ. ευρώ, τα λεφτά δεν έχουν βρεθεί και ήδη έχουν προταθεί άλλες λύσεις (στάγδην άρδευση, αντικατάσταση ειδών καλλιέργειας, πλήρης εφαρμογή γεωργίας μειωμένων εισροών).

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει στείλει προειδοποιητική επιστολή στη χώρα από τον προηγούμενο Φεβρουάριο για την Κορώνεια, απειλώντας με πρόστιμα που κυμαίνονται μεταξύ 25 και 30 εκ. ευρώ εφάπαξ και στη συνέχεια (όσο δεν ολοκληρώνονται τα προβλεπόμενα έργα) με πρόστιμο 30.000 ως 70.000 ευρώ την ημέρα, εφόσον το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κρίνει ότι δεν έχει βελτιωθεί η περιβαλλοντική κατάσταση στην Κορώνεια. Γι' αυτό και η απάντηση της χώρας στις παρατηρήσεις θεωρείται ιδιαιτέρως σημαντική.

Η κατάσταση

Κανείς δε γνωρίζει την τύχη που θα έχουν οι απαντήσεις που θα στείλει η χώρα, όμως ήδη ασκείται κριτική ειδικά από τις οικολογικές οργανώσεις, που έχουν σηκώσει το θέμα της Κορώνειας από το 1995, όταν η λίμνη άρχισε να στερεύει από νερό και να καταστρέφεται.

Οι οικολογικές οργανώσεις άλλωστε έχουν εναντιωθεί σε μια σειρά από μέτρα και έργα που προέβλεπε το σχέδιο αποκατάστασης (όχι μόνο το πρώτο, αλλά και το αναθεωρημένο) και συνεχίζουν να επιμένουν ότι τα συγκεκριμένα έργα δεν έχουν την απαιτούμενη θετική επίπτωση στην κατάσταση της λίμνης, ζητώντας άλλες πολιτικές για την αναβίωσή της.

Σήμερα η λίμνη είναι γεμάτη νερό, είτε ως αποτέλεσμα και των παρεμβάσεων που έγιναν, όπως υποστηρίζουν όσοι διάκεινται θετικά στο master plan, είτε ως αποτέλεσμα των βροχοπτώσεων, όπως λένε οι οικολόγοι. Μάλιστα, παρά τις απαγορεύσεις, ψάρεμα γίνεται και οι ποσότητες ψαριών που αλιεύονται φημολογείται ότι καταναλώνονται τόσο στην εγχώρια τοπική αγορά, όσο και σε βαλκανικές χώρες (άγνωστο με ποιο τρόπο φτάνουν εκεί...).

Τα υπόλοιπα μέτρα λειτουργούν και επίσης προσφάτως εγκρίθηκε η εγκατάσταση κεντρικού τηλεμετρικού σταθμού στη λίμνη (λειτουργεί ήδη ένα δίκτυο παρακολούθησης, με άλλους 35 για όλο το σύστημα των λιμνών Κορώνειας και Βόλβης), που θα παρακολουθεί την εξέλιξη των ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών της.

Επίσης, το τελευταίο σημαντικό έργο που ολοκληρώθηκε ήταν το ανάχωμα που διαχωρίζει τη λίμνη από τον υδροβιότοπο και το βαθύ ενδιαίτημα που είναι ουσιαστικά ένα βαθύτερο κομμάτι μέσα στην ίδια τη λίμνη, το οποίο διασφαλίζει τη συγκέντρωση υδάτων και την παρουσία μικροοργανισμών ακόμη και σε περίπτωση ξηρασίας.

Η «πράσινη» κριτική

Οι οικολογικές οργανώσεις τονίζουν ότι η βελτίωση στην Κορώνεια είναι φαινομενική και κάνουν λόγο για κακή οικολογική ποιότητα του συστήματος. «Με μικροαλλαγές στο Σχέδιο Αποκατάστασης του 2004 και ρετουσαρισμένα στοιχεία, που δεν ανταποκρίνονται στη σκληρή πραγματικότητα της κακής οικολογικής ποιότητας της Κορώνειας, η Ειδική Γραμματεία Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος προσπαθεί απλώς να αποφύγει η χώρα το πρόστιμο και τις κυρώσεις από την ΕΕ και όχι να αναβιώσει τη λίμνη», τονίζουν.

Οι ίδιοι θεωρούν «αμφιλεγόμενα» έργα, όπως η ενωτική τάφρος «που εγκυμονεί κινδύνους για τη γειτονική Βόλβη, δεν έχουν τύχει εργασιών συντήρησης, με αποτέλεσμα να έχουν απαξιωθεί».

«Η μεγαλύτερη αποτυχία καταγράφεται στην απόπειρα μείωσης της χρήσης υπόγειων νερών για άρδευση καλλιεργειών και στην αντιμετώπιση της νιτρορύπανσης. Τα πραγματικά προβλήματα της Κορώνειας είναι η κακή οικολογική ποιότητα του νερού, η διαχείριση του ιζήματος που περιέχει βαρέα μέταλλα, υψηλό οργανικό φορτίο και κύστεις/σπόρια τοξικών μικροοργανισμών, η διαχείριση του υδατικού δυναμικού, οι επιπτώσεις στην ποσότητα και την ποιότητα του νερού από τις γύρω καλλιέργειες, η οικολογική διαχείριση των χειμάρρων, όπως ο Μπογδάνας», σημειώνει η Οικολογική Κίνηση Θεσσαλονίκης.

Η Οικολογική Κίνηση μάλιστα σε μια προσπάθεια να συμβάλει, όπως λέει, στην επιστημονική προσέγγιση και το πραγματικό ξαναζωντάνεμα της λίμνης, κατέθεσε τη δική της συνολική θέση για το Σχέδιο Αποκατάστασης της Κορώνειας στον Φορέα Διαχείρισης Λιμνών Κορώνειας Βόλβης, στο ΔΣ του οποίου εκπροσωπεί τις περιβαλλοντικές οργανώσεις. Αφορμή στάθηκε η εσπευσμένη διαδικασία με την οποία ζήτησε η Ειδική Γραμματεία Υδάτων του ΥΠΕΝ την άποψη του Φορέα σχετικά με την τελική πρόταση προς την ΕΕ για την ολοκλήρωση του Σχεδίου Αποκατάστασης.

Η υπερασπιστική γραμμή

Στην υπερασπιστική γραμμή πάντως της Ελλάδας (βάσει του εγγράφου της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων) επισημαίνονται –εκτός της απάντησης στα βασικά προβλήματα- τα εξής για την κατάσταση της Κορώνειας:

-Η κατασκευή των έργων που περιλαμβάνονται στο αναθεωρημένο σχέδιο δράσης σε συνδυασμό με τη μείωση της υπερκατανάλωσης των υπόγειων νερών στην υδρολογική λεκάνη της λίμνης από υδροβόρες βιομηχανίες βαφείων, που έπαψαν να λειτουργούν για διαφόρους λόγους, είναι οι βασικοί παράγοντες για την καλή σημερινή υδρολογική, ποιοτική και οικολογική κατάσταση της λίμνης και για την πρόοδο επίτευξης των στόχων του προγράμματος.

-Oι στόχοι του προγράμματος δράσεων έχουν σήμερα επιτευχτεί σε μεγάλο βαθμό, όπως δείχνουν τα δεδομένα και οι συνεχείς παρατηρήσεις του Φορέα Διαχείρισης της Λίμνης Κορώνειας και του Εθνικού Κέντρου Βιοτόπων Υγροτόπων, στο πλαίσιο του Εθνικού Συστήματος Παρακολούθησης των Επιφανειακών και Υπογείων Υδάτων.

-Σημαντικό είναι ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία από το ΕΚΒΥ, τα τελευταία δύο έτη υπάρχουν ενδείξεις ανόρθωσης του υγροτοπικού οικοσυστήματος από άποψη δομής (φυτοπλαγκτό, υδρόβια βλάστηση, ζωοπλαγκτό, ζωοβένθος, ιχθυοπανίδα, αμφίβια, ορνιθοπανίδα) και λειτουργίας του τροφικού πλέγματος στον υγρότοπο της Κορώνειας. Ειδικά κατά τη δειγματοληψία Ιουνίου 2017, η ποιότητα των υδάτων της λίμνης έδωσε πρώτες ενδείξεις βελτίωσης, σε σχέση με την κατάσταση του έτους 2016.

-Παρά το γεγονός ότι από το 2006 μέχρι τα τέλη του 2009 η παρουσία νερού στην λίμνη ήταν περιστασιακή, από τις αρχές του 2014 μέχρι και σήμερα διατήρησε σχεδόν σταθερή ποσότητα με το μέγιστο βάθος 2,2 μ και το βάθος να κυμαίνεται σε μεγάλο μέρος της λίμνης από 1,80-2,00 μ.

-Όλες οι μετρούμενες τιμές φυσικοχημικών παραμέτρων, με εξαίρεση τις τιμές αγωγιμότητας, ήταν εντός ορίων, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία. Επισημαίνεται η σημαντική μείωση της αγωγιμότητας τα τελευταία τρία έτη, γεγονός που αποδίδεται στην αυξημένη ποσότητα νερού στη λίμνη. Η λίμνη που ήταν ευτροφική το 2010 και υπερτροφική σε παλιότερα έτη, παρουσιάζει σημαντική πλέον βελτίωση αφού την άνοιξη του 2016 ήταν μεσοτροφική.

-Η παρουσία νερού στη λίμνη ευνόησε την εγκατάσταση μόνιμων και μεταναστευτικών ειδών ψαριών. Η παρουσία τους είναι συνεχής τα τελευταία δύο χρόνια και αποδεικνύει ότι το οικοσύστημα είναι πλέον σε θέση να συντηρήσει σημαντικούς ιχθυοπληθυσμούς, γεγονός που έχει να συμβεί περίπου είκοσι έτη.

-Το 2012 για πρώτη φορά ξεκίνησε συστηματική παρακολούθηση της ορνιθοπανίδας της περιοχής, η οποία ολοκληρώθηκε το 2015. Γενικότερα, καθ' όλη τη διάρκεια του τελευταίου καλοκαιριού διατηρήθηκαν μεγάλοι πληθυσμοί υδρόβιων ειδών.

-Η πλούσια ορνιθοπανίδα και ιχθυοπανίδα της λίμνης, ευνόησε την παρουσία και την αναπαραγωγή μεγάλων αρπακτικών.

- Όσον αφορά στην έκταση των καλαμώνων που αναπτύσσονται εσωτερικά του δυτικού αναχώματος της λίμνης (που δημιουργήθηκε στα πλαίσια του αναθεωρημένου σχεδίου αποκατάστασης της λίμνης), διαπιστώθηκε ότι έχουν σχεδόν εξαφανιστεί οι εκτεταμένοι καλαμώνες που υπήρχαν στη δυτική, βόρεια και βορειοανατολική ακτή της λίμνης.

Νέα προσέγγιση

Ωστόσο, η Οικολογική Κίνηση Θεσσαλονίκης κάνει δυο πολύ σημαντικές παρατηρήσεις:

1.Ο κύριος βασικός παράγοντας για την καλή σημερινή υδρολογική κατάσταση είναι οι συνεχιζόμενες βροχοπτώσεις των τελευταίων ετών (από το 2014), και οι σημαντικές εισροές από τον ποταμό Μπογδάνα, κύριο τροφοδότη της Κορώνειας και στην εποίκηση της λίμνης με ψάρια. Η απόδοση της καλής υδρολογικής κατάστασης στην κατασκευή των έργων του αναθεωρημένου σχεδίου δράσης δεν είναι τεκμηριωμένη. Διότι  η ενωτική τάφρος εγκαινιάστηκε στις αρχές του 2010 και όμως ακολούθησε σημαντική πτώση της στάθμης και σταδιακή αποξήρανση της λίμνης μέχρι το 2014. Όσον αφορά στην απόδοση της καλής υδρολογικής κατάστασης στο έργο «Δημιουργία και διαμόρφωση υγροτόπου και βαθέων ενδιαιτημάτων», αυτή η απόδοση πρέπει να τεκμηριωθεί επαρκώς με τις απαραίτητες μετρήσεις έρευνας υδρογεωλογίας, ενώ παράλληλα η σημαντική άνοδος της στάθμης της γειτονικής Βόλβης (δίχως έργα) υποστηρίζει τη σημαντική επίδραση των βροχοπτώσεων στην Κορώνεια.

2.Στους βασικούς παράγοντες για την καλή σημερινή ποιοτική και οικολογική κατάσταση αναφέρεται η κατασκευή των έργων του αναθεωρημένου σχεδίου δράσης. Η συγκεκριμένη δήλωση είναι προβληματική για δύο βασικούς λόγους: α) Η ποιοτική και οικολογική κατάσταση της Κορώνειας την περίοδο 2015-2017 χαρακτηρίζεται κακή και β) η επίδραση του έργου «Δημιουργία και διαμόρφωση υγροτόπου και βαθέων ενδιαιτημάτων» στην οικολογική ποιότητα του νερού μπορεί να είναι αρνητική.

«Η εφαρμογή και προσπάθεια ολοκλήρωσης του Master Plan ανέδειξε πολλές αδυναμίες της κεντρικής διοίκησης και της αυτοδιοίκησης. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως η συγκυρία αυξημένων βροχοπτώσεων και παρουσία νερού στη λίμνη, η επιβίωση ιχθυοπληθυσμών που εισήλθαν από χειμάρρους και τη διακοπή των εργασιών όλων των βαφείων της περιοχής, μπορούμε να πούμε ότι διεργασίες ανεξάρτητες του προγράμματος οδήγησαν με την πάροδο του χρόνου σε φυσική εξέλιξη του προσωρινού υδάτινου οικοσυστήματος με βελτίωση κάποιων χαρακτηριστικών της λίμνης, η οποία ωστόσο χαρακτηρίζεται από κακή οικολογική ποιότητα. Αντίθετα, αμφιλεγόμενα έργα, όπως η δημιουργία βαθέων ενδιαιτημάτων, μπορεί να έχουν και αρνητικές επιπτώσεις που δεν έχουν ακόμη αξιολογηθεί. Άλλα έργα, όπως η ενωτική τάφρος που εγκυμονεί κινδύνους για τη γειτονική Βόλβη, δεν έχουν τύχει εργασιών συντήρησης, με αποτέλεσμα να έχουν απαξιωθεί. Η μεγαλύτερη αποτυχία βέβαια καταγράφεται στην απόπειρα μείωσης της χρήσης υπόγειων νερών για άρδευση καλλιεργειών και στην αντιμετώπιση της νιτρορύπανσης. Ορισμένα στοιχεία κριτικής στη διαδικασία νομιμοποίησης των αρδευτικών γεωτρήσεων έχει ασκήσει και ο Φορέας Διαχείρισης Λιμνών Κορώνειας-Βόλβης», τονίζουν οι οικολόγοι.

Μάλιστα σημειώνουν ότι αντί οι αρμόδιοι να επιλέγουν μια νέα προσέγγιση στο θέμα, επιμένουν στην ολοκλήρωση του σχεδίου αποκατάστασης μόνο και μόνο για να μην πληρώσει η χώρα πρόστιμο, ενώ επισημαίνουν ότι απαξιώνεται ο Φορέας Διαχείρισης και ζητούν συνολική αντιμετώπιση του προβλήματος, έπειτα από διαβούλευση: «Η συνολική προσέγγιση που ζητάμε από το 1995, όταν ξεκίνησε το δράμα της Κορώνειας, δυστυχώς αποτελεί ακόμη όνειρο θερινής νυκτός! Η προστασία του περιβάλλοντος στην Ελλάδα της κρίσης αποτελεί άπιαστο όνειρο και η κρίση συχνά αποτελεί μόνο ένα άλλοθι».