Η αυτό-οργάνωση στις τοπικές κοινωνίες, παρά το γεγονός ότι ως όρος είναι παρεξηγημένος, ειδικά στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, αποτελεί ήδη και θα αποτελέσει και στο εγγύς μέλλον ζητούμενο για την επίλυση μιας σειράς προβλημάτων, που έχουν να κάνουν με την καθημερινότητα, τη λειτουργία και την ευημερία των τοπικών κοινωνιών.
Είναι πολλοί εκείνοι που ακούγοντας τη λέξη αποστρέφονται εκείνον που την ξεστομίζει, πλην όμως η αυτό-οργάνωση δε σημαίνει κατ' ανάγκη και αμφισβήτηση των ιεραρχιών, ούτε υπονομεύει τον συλλογικό χαρακτήρα και την οργάνωση που πρέπει να έχει μια κοινωνία, μια πολιτική κτλ.
Η συζήτηση σχετικά με την αυτό-οργάνωση σε πολιτικό επίπεδο, η οικειοποίηση της λέξης από τον αναρχικό κόσμο και όσα τη συνοδεύουν δεν είναι αυτό που απασχολεί τη σημερινή άποψη.
Περιορίζομαι στην ανάγκη της οργάνωσης των τοπικών κοινωνιών ως τρόπο για να λυθούν προβλήματα που είτε αδυνατούν, είτε καθυστερούν να λύσουν τόσο οι κυβερνήσεις, όσο και η αυτοδιοίκηση. Πολλές φορές ακόμη και οργανώσεις κάθε τύπου, από επαγγελματικές, συνδικαλιστικές έως κοινωνικές. Η δε αδυναμία δεν αφορά μόνον στη λύση του προβλήματος, αλλά ακόμη και στη διατύπωσή της, στη διεκδίκηση, σε πιο πρώιμα στάδια.
Η Θεσσαλονίκη έχει ανάγκη από την αυτό-οργάνωση των κατοίκων της. Εδώ και δεκαετίες συσσωρεύονται διαρκώς προβλήματα στη λειτουργία της πόλης (του ευρύτερου πολεοδομικού συγκροτήματος) και δεν επιλύονται βασικά προβλήματα της καθημερινότητας, παρά τις προσπάθειες που όντως γίνονται.
Το μοντέλο διοίκησης της περιοχής αποδεικνύεται ανεπαρκές κι αυτό όχι επειδή είναι ανεπαρκείς αυτοί που το υπηρετούν, αλλά επειδή ως μοντέλο πρέπει να αλλάξει.
Προσωπικά καλοβλέπω εδώ και δεκαετίες την ανάγκη να εφαρμοστεί η μητροπολιτική διοίκηση στην πράξη. Ωστόσο, μόνον τα τελευταία λίγα χρόνια έγιναν βήματα προς αυτή την κατεύθυνση και για να γίνει αυτό χρειάστηκε ο έμμεσος τρόπος, καθώς η θεσμοθέτηση ήταν και παραμένει προβληματική.
Τη μητροπολιτική διοίκηση την ασκεί (στο μέτρο που μπορεί) η αντιπεριφέρεια Θεσσαλονίκης. Με μέτρο, επειδή θεσμικά υπάρχουν ακόμη ζητήματα στα οποία δεν μπορεί αρμοδίως να παρέμβει. Κι επειδή δεν μπορεί να ασκήσει πολιτική επί της ουσίας, η μητροπολιτικότητα του φορέα αμφισβητείται διαρκώς από πολλούς και φαντάζει (πλέον φάνταζε) αναποτελεσματική.
Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης ζουν κι εργάζονται σε όλο το πολεοδομικό συγκρότημα. Οι δήμοι έχουν συγκεκριμένα όρια και σε μια προσπάθεια να ξεπεράσουν τη δυσκολία της οργάνωσης του συνόλου έχουν κάνει τα τελευταία χρόνια σημαντικά βήματα υπέρβασης του αυτονόητου τοπικισμού στην άσκηση διοίκησης.
Οι δήμαρχοι αναγνωρίζουν πλέον τα ζητήματα που ανακύπτουν από την ασυντόνιστη και αποσπασματική πολιτική δημοτικών ορίων και έχουν αποδεχτεί ότι το πρόβλημα ενός γειτονικού ή άλλου δήμου σε ένα πολεοδομικό συγκρότημα είναι και δικό τους. Και παλεύουν πλέον για την ικανοποίηση ζητημάτων και των γειτονικών δήμων. Έχουν μια ενότητα και μια συμπόρευση, που σε προηγούμενα χρόνια αποτελούσε ζητούμενο. Είναι μια επιτυχία αυτή, την οποία οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στους δημάρχους, ανεξάρτητα από τις πολιτικές ή κομματικές τοποθετήσεις τους κι ανεξάρτητα από τα «κλειστά» συμφέροντά τους, προσωπικά ή τοπικά, τα οποία λογικά υπηρετούν με προτεραιότητα.
Επίσης, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στους σημερινούς δημάρχους ότι αναγνωρίζουν την αξία της μητροπολιτικότητας και την άσκησή της από την αντιπεριφέρεια Θεσσαλονίκης. Κι έτσι συνεργάζονται μαζί της και παράγουν αποτελέσματα. Για να γίνει αυτό κάποια χρόνια πριν θα έπρεπε να εξελιχθούν συγκρούσεις και τελικά να επικρατήσει η λογική του μηδενικού έργου και του αδιέξοδου τοπικισμού ή της μωροφιλοδοξίας, την οποία πολλοί εκμεταλλεύτηκαν και κάποιοι έκαναν και χρυσές καριέρες... Οι σημερινοί δήμαρχοι και η σημερινή αντιπεριφερειάρχης κατάφεραν να δομήσουν ένα σύστημα αυτό-οργάνωσης της κοινωνίας της Θεσσαλονίκης και κινητήριος μοχλός ήταν οι ευρωπαϊκοί πόροι.
Ο πιλότος σε αυτή τη διαδικασία που έγινε χωρίς φανφάρες και πυροτεχνήματα, ξεπερνώντας μάλιστα τους τίτλους (μητροπολιτικός), ήταν το πρόγραμμα βιώσιμης αστικής ανάπτυξης που υλοποιείται (μέχρι το τέλος του 2023) σε οχτώ από τους δήμους της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι συγκροτούν και το ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα. Επειδή το πρόγραμμα αποδίδει καρπούς και λύνει μια σειρά από ζητήματα σε επίπεδο έργων, μεταξύ των οποίων και υπερτοπικού ή διαδημοτικού χαρακτήρα, η μητροπολιτικότητα ή η αυτό-οργάνωση πέρασαν σε δεύτερη μοίρα ή υιοθετήθηκαν με φυσικό τρόπο ως απόρροια της λογικής των πράξεων και των πραγμάτων.
Το αποτέλεσμα όμως μένει. Και θα επεκταθεί τα επόμενα χρόνια, έστω κι αν η Πολιτεία δεν προχωρήσει στην απαραίτητη θεσμική θωράκιση του όλου εγχειρήματος. Η ανάγκη είναι αυτή που ωθεί προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση, οπότε θέλει δε θέλει η κεντρική διοίκηση ή ορισμένοι τοπικοί φορείς, το επιτυχημένο πείραμα της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης, που ονομάστηκε μάλιστα πρόγραμμα «Μητροπολιτική Θεσσαλονίκη», από τη στιγμή που παράγει πρακτικό αποτέλεσμα στην καθημερινότητα της Θεσσαλονίκης θα προχωρήσει και θα επεκταθεί (όπως έχει ανακοινωθεί ήδη).
Έστω κι έτσι, μέσα από ένα πρόγραμμα (η αλήθεια είναι αρκετά μεγάλο σε προϋπολογισμό, αφού ξεπερνά τα 100 εκ. ευρώ), η αυτό-οργάνωση και η μητροπολιτικότητα αποκτούν σάρκα και οστά και «επιβάλλονται» σε μια περιοχή που τα έχει ανάγκη, ακριβώς επειδή το προηγούμενο μοντέλο διοίκησης έβλεπε το δέντρο κι έχανε το δάσος. Το πρόγραμμα «Μητροπολιτική Θεσσαλονίκη» θα μας συνοδεύσει μέχρι το 2030. Ας φροντίσει τουλάχιστον και η Πολιτεία να ακολουθήσει και να διευκολύνει, να θεσμοθετήσει και να άρει ζητήματα επικαλύψεων αρμοδιοτήτων και γραφειοκρατικά εμπόδια κι ας δώσει επιτέλους ένα ξεκάθαρο πλαίσιο για τον φορέα που στην πράξη ασκεί τη μητροπολιτική διοίκηση. Ας αναγνωρίσει ότι η Θεσσαλονίκη πέτυχε στην πράξη το πρώτο βήμα αυτό-οργάνωσης, ακόμη και σε πρώιμο στάδιο, χωρίς καν να έχει τα κατάλληλα εργαλεία για να το πετύχει.
Η τοπική κοινωνία χρειάζεται οδηγό και αφού τον βρήκαμε κι έχουμε και το όχημα, ας τον στηρίξουμε τόσο εμείς, όσο και η κεντρική διοίκηση. Στο κάτω κάτω μιλάμε για ένα σχήμα (περιφέρεια και δήμοι) εκλεγμένων κι όχι διορισμένων. Έχει κι αυτό τη σημασία του...