του Γιάννη Μάρκοβιτς
«Εάν η επιλογή είναι μεταξύ ποδοσφαίρου και του καλού για το κοινωνικό σύνολο, τότε δεν υπάρχει αγώνας ποδοσφαίρου. Πέραν οτιδήποτε άλλου, όλοι εμείς πρέπει να κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας, ώστε μαζί να προστατεύσουμε ο ένας τον άλλον. Εννοώ, όλοι μας μέσα στην κοινωνία. Είναι ένα πρόβλημα που αφορά όλες τις διαστάσεις στη ζωή μας, αλλά τούτη τη στιγμή, είναι το καθοριστικότερο όλων των άλλων». Αυτά είναι κάποια από τα λόγια του Γιούργκεν Κλοπ, απευθυνόμενος στους φιλάθλους της Λίβερπουλ που έβλεπαν ότι λόγω της πανδημίας, το πρωτάθλημα Αγγλίας δεν θα ολοκληρώνονταν και δεν θα είχαν τη χαρά να πανηγυρίσουν τον τίτλο για την ομάδα τους.
Τι είναι όμως αυτό που κάνει τους ηγέτες πετυχημένους για να επηρεάζουν και να ενεργοποιούν τους πολλούς; Τι είναι αυτό που έκανε τους φιλάθλους της Λίβερπουλ να κινητοποιηθούν σε δράσεις για το κοινό καλό; Η ικανότητα των ηγετών να παρακινούν το πλήθος έχει να κάνει με την ταυτότητα ηγεσίας. Δηλαδή, την ικανότητα των ηγετών να αντιπροσωπεύουν και να προωθούν τα κοινά ενδιαφέροντα των μελών μιας ομάδας ανθρώπων και να δημιουργούν και ενσωματώνουν μια αίσθηση κοινωνικής ταυτότητας μεταξύ τους. Για τους ηγέτες, αυτή η έννοια του εμείς, είναι το βασικό στοιχείο για να διασφαλίσουν τη στήριξη των πολλών. Ο Γιούργκεν Κλοπ, χρησιμοποίησε πολλές φορές τις λέξεις «εμείς» και «μαζί» για να τονίσει την αίσθηση της κοινωνικής ταυτότητας. Είναι χαρακτηριστικό να σημειώσουμε ότι οι πολιτικοί που κερδίζουν στις εκλογές χρησιμοποιούν συλλογικές αντωνυμίες μία φορά κάθε 79 λέξεις, ενώ εκείνοι που τις χάνουν, χρησιμοποιούν μία φορά κάθε 136 λέξεις.
Οι ηγέτες για να ενισχύσουν και να διαχειριστούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την κοινωνική ταυτότητα, αξιοποιούν τρεις τρόπους: Πρώτον, μας εκπροσωπούν. Δεύτερον, κάνουν κάτι για εμάς. Τρίτον, φτιάχνουν και εμφυτεύουν το αίσθημα του εμείς. Σε μία εποχή που οι αβεβαιότητες κυριαρχούν, σε μια πανδημία που οι επιστήμονες ξέρουν λίγα, ποιοι είναι αυτοί που θα μας παρέχουν την πληροφόρηση που θέλουμε να έχουμε και την επιζητούμενη εξασφάλιση ότι ξέρουμε που πηγαίνουμε και τι κάνουμε; Η απάντηση είναι εκείνοι με τους οποίους μοιραζόμαστε την κοινωνική ταυτότητα και οι ηγέτες που είναι προτυπικά μέλη των ομάδων μας, εκπροσωπώντας τις αξίες μας, τα ενδιαφέροντά μας και την αντίληψή που έχουμε για τον κόσμο. (Με την ταυτότητα προτυπικότητας, ο ηγέτης είναι «ένας από εμάς», εκπροσωπώντας τις αξίες και τις κοινές συμπεριφορές της ομάδας.) Όποιοι θεωρούνται προτυπικοί ηγέτες γι’ εμάς, βρίσκονται σε καλύτερη θέση όταν ηγούνται τους πολλούς.
Είναι αξιοσημείωτο ότι στην αρχή της πανδημίας, αρκετοί συντηρητικοί πολιτικοί ανά τον κόσμο, εξέφρασαν μία ρητορική που εστίαζε στην ύπαρξη του κορονοϊού ως απάτη των «κόκκινων», χωρίς να υπάρχει λόγος πανικού. Το αποτέλεσμα ήταν το συντηρητικό ακροατήριο να δείχνει εφησυχασμένο και να μην λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα προστασίας. Όσο η πανδημία εξαπλώνονταν, αυτές οι απόψεις σταδιακά απομονώνονταν, για να έχουμε εν τέλει μια ριζικά αλλαγή που εκφράστηκε με τη δήλωση του συντηρητικού πρωθυπουργού της Αυστραλίας Σκοτ Μόρισον: «Δεν υπάρχουν γαλάζιες ή κόκκινες ομάδες. Δεν υπάρχουν συνδικάτα και αφεντικά. Τώρα υπάρχουν μόνο Αυστραλοί». Την ίδια στιγμή, το κύρος των ηγετών ως προτυπικοί εκπρόσωποί μας εδραιώθηκε, καθώς το αυξανόμενο πνεύμα εθνικής ενότητας έκανε πολύ δύσκολο για τους αντιπάλους αυτών των ηγετών, την κριτική στις επιλογές τους.
Τόσο η ηγεσία, όσο και η κοινωνική ταυτότητα απαιτούν σκληρή δουλειά για να αποδώσουν θετικά αποτελέσματα. Η ηγεσία γίνεται ευκολότερη εάν οι ηγέτες είναι προετοιμασμένοι για την κρίση, αναπτύσσοντας ικανότητα αντίδρασης και κατάλληλα σχέδια αντιμετώπισης της κρίσης. Οι αντιδράσεις στις φυσικές καταστροφές είναι αποτελεσματικότερες όταν οι αυτοί που πλήττονται έχουν ήδη την αίσθηση της κοινωνικής ταυτότητας. Αυτή δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη. Οι ηγέτες πρέπει να εργασθούν για να την αναδείξουν. Πρέπει να μας εμφυσήσουν την αίσθηση της κοινωνικής ταυτότητας (ταυτότητα επιχειρηματικότητας) και να περικλείουν αυτήν την αίσθηση στη ζώσα πραγματικότητα των μελών της ομάδας (ταυτότητα εντυπωσιασμού). (Με την ταυτότητα επιχειρηματικότητας, ο ηγέτης είναι αποτελεσματικός όταν επηρεάζει τους άλλους και με επιτυχημένο τρόπο καλλιεργεί την κοινή ομαδική ταυτότητα. Ενώ με την ταυτότητα εντυπωσιασμού δημιουργεί τις υλικές δομές μέσα από τις οποίες, τα μέλη της ομάδας μπορούν να ζήσουν και να αναπτύξουν κοινές αξίες, το «εμείς» και τη σύνδεση μεταξύ τους).
Για παράδειγμα, η πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας, Τζασίντα Άρντερν ανέφερε στο μήνυμα στον λαό της χώρα της: «Η κυβέρνηση θα κάνει τα πάντα για να σας προστατεύσει. Τώρα, ζητάω απ’ όλους σας, να κάνετε ό,τι μπορείτε για να προστατεύσετε όλους εμάς. Οι ενέργειές σας είναι καίριες στη συλλογική μας ικανότητα να σταματήσουμε τη διάδοση του COVID-19. Η αποτυχία μας να κάνουμε αυτό που μας αναλογεί στις επόμενες ημέρες, θα θέσει σε κίνδυνο τις ζωές των συνανθρώπων μας. Δεν θα υπάρξει ανοχή για κάτι τέτοιο και δεν θα διστάσουμε να θέσουμε σε εφαρμογή όλα εκείνα τα μέσα και τις δυνάμεις που απαιτούνται για να το αποτρέψουμε. Σε αυτό το πρόβλημα είμαστε όλοι μαζί, ενωμένοι στον κοινό εχθρό, που είναι ο COVID-19».
Κλείνοντας, η αποτελεσματική ηγεσία ταυτότητας υπηρετεί δύο λειτουργίες: Πρώτον, κρατάει τις ομάδες ενωμένες μέσα σε μια κρίση και δεύτερον, διανέμει εποικοδομητικά ενέργειες και δυνάμεις των μελών της ομάδας, σε δρόμους και επιλογές που αυξάνουν την πιθανότητα θετικών αποτελεσμάτων. Εν κατακλείδι, το κλειδί της επιτυχημένης ηγεσίας δεν είναι να λες στον κόσμο ότι πρέπει να είμαστε όλοι ενωμένοι στο πρόβλημα, αλλά να κάνεις τα πάντα για να διασφαλίσουμε ότι αυτό το «μαζί» είναι η βιωμένη εμπειρία όλων μας και ότι ο ηγέτης είναι άξιος εκπρόσωπος αυτής.