της Μαρίας Καραγιαννίδου*
Πριν από ένα χρόνο βρέθηκα, προσκεκλημένη του ΟΟΣΑ, στην παρουσίαση της μελέτης του οργανισμού για την μακροχρόνια φροντίδα στην άνοια. Ένας από τους πιο γνωστούς Βρετανούς ακαδημαϊκούς στο χώρο είπε τότε πως «σήμερα βρισκόμαστε στην κατανόηση και συνεπώς στη θεραπεία της άνοιας εκεί που βρισκόταν ο καρκίνος τη δεκαετία του΄60.
Για τα επόμενα 20 χρόνια είναι εξαιρετικά ριψοκίνδυνη η πρόβλεψη ότι θα υπάρξει θεραπεία». Στα λόγια αυτά προστέθηκαν μέσα στην τρέχουσα χρονιά μερικές ακόμη αποτυχίες κλινικών πρωτοκόλλων για την άνοια, κάποιες από αυτές πολύ σημαντικές.
Είναι δεδομένο, φάρμακο για τη νόσο θα υπάρξει αλλά πολύ αργότερα και ίσως ούτε για τη δική μου γενιά (των σημερινών 40άρηδων). Για αυτό ακριβώς τον Σεπτέμβριο του 2018 στην Στρογγυλή Ευρωπαϊκή Τράπεζα για την άνοια αποφασίσαμε την ενίσχυση της πρωτοβάθμιας πρόληψης στον πληθυσμό και τη θωράκιση των συστημάτων υγείας και κοινωνικής πολιτικής με καλύτερες υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας.
Τι σημαίνει όμως πρωτοβάθμια πρόληψη στην άνοια? Σημαίνει πως αν υιοθετήσουμε κάποιες συνήθειες και εγκαταλείψουμε κάποιες άλλες, θα μειώσουμε τις πιθανότητες να αναπτύξουμε άνοια σε μεγάλη ηλικία.
Υπάρχουν πολλοί μύθοι γύρω από την πρόληψη στην άνοια και πολλές φορές στα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα δείτε να προβάλλονται άρθρα με ισχνή επιστημονική αξία, έρευνες σε λίγα άτομα, έρευνες με μεθοδολογία που δεν επιτρέπει τη γενίκευση των αποτελεσμάτων στον πληθυσμό, έρευνες με χρηματοδότηση από συγκεκριμένες εταιρείες (αυτό δεν είναι κακό αλλά πάντοτε ο ερευνητής και ο δημοσιογράφος που προβάλει το θέμα οφείλουν να το αναφέρουν). Ακριβώς για αυτόν τον λόγο η Αγγλική εταιρεία για τη νόσο Alzheimer’s έχει δημιουργήσει μια ομάδα για τα «fake news» στην άνοια – αντίστοιχη κίνηση δυστυχώς ακόμη δεν έχουμε δει στην Ελλάδα.
Η πιο αξιόπιστη έρευνα για την πρόληψη στην άνοια δημοσιεύθηκε το 2017 στο έγκυρο και με μακρά ιστορία περιοδικό «Lancet». Η έρευνα υλοποιήθηκε από μια από τις καλύτερες ερευνητικές ομάδες στον κόσμο για την άνοια, την ομάδα της καθηγήτριας Gill Livingston στο University College London (UCL). Η ομάδα συνέλεξε όλες τις μελέτες για την πρόληψη στην άνοια και επέλεξε, για την τελική επεξεργασία των αποτελεσμάτων, μόνο εκείνες που ήταν μεθοδολογικά δυνατές (μπορούσαν δηλαδή τα αποτελέσματά τους να γενικευθούν στον πληθυσμό). Σύμφωνα λοιπόν με τα αποτελέσματά τους, εάν καταφέρουμε να ελέγξουμε τους παρακάτω παράγοντες, θα μειώσουμε σημαντικά τις πιθανότητες (ή θα καθυστερήσουμε) να αναπτύξουμε άνοια:
-Έλεγχος αρτηριακής πίεσης: η έλλειψη ελέγχου της αρτηριακής πίεσης αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο ανάπτυξης άνοιας. Μάλιστα η αυξημένη και δη ανεξέλεγκτη αρτηριακή πίεση στη μέση –παρά στην τρίτη - ηλικία συνδέεται περισσότερο με την ανάπτυξη άνοιας. Δυστυχώς, πολλοί Έλληνες σήμερα στη μέση ηλικία (40+) δεν γνωρίζουν ότι πάσχουν από πίεση.
-Διακοπή καπνίσματος: οι εν ενεργεία καπνιστές αυξάνουν κατά πολύ την πιθανότητα να αναπτύξουν άνοια - 20 τσιγάρα την ημέρα αυξάνουν κατά 34% το ποσοστό ανάπτυξης άνοιας. Οι πρώην καπνιστές διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο με όσους δεν κάπνισαν ποτέ!
Εκπαίδευση: περισσότερα χρόνια εκπαίδευσης συνδέονται με μειωμένο κίνδυνο ανάπτυξής άνοιας. Απαιτείται ενίσχυση της εκπαίδευσης στην παιδική και εφηβική ηλικία καθώς και των προγραμμάτων Δια Βίου μάθησης.
-Παχυσαρκία-Διαβήτης: Μείωση της παχυσαρκίας και διατήρηση φυσιολογικού βάρους: Η παχυσαρκία στη μέση ηλικία -πέρα από την επίδρασή της στην αρτηριακή πίεση και στη λειτουργία της καρδιάς- αυξάνει κατά πολύ τον κίνδυνο ανάπτυξης άνοιας καθώς συνδέεται και με την ανάπτυξη διαβήτη και μεταβολικού συνδρόμου, που επηρεάζει δραματικά τα επίπεδα ινσουλίνης στο σώμα και οδηγεί σε μη αναστρέψιμες μεταβολές στον εγκέφαλο.
-Διατροφή: Το να ακολουθεί κανείς ένα υγιεινό τρόπο διατροφής είναι σημαντικό και ωφέλιμο χωρίς όμως η παρούσα επιστημονική βιβλιογραφία να στοιχειοθετεί μια ισχυρή και δυνητικά γενικεύσιμη συσχέτιση ανάμεσα στη διατροφή και την αύξηση κινδύνου για άνοια. Η διατροφή όμως επηρεάζει δραματικά άλλους παράγοντες που έχουν έμμεση σχέση με την άνοια (π.χ καρδιαγγειακά, παχυσαρκία). Σημαντικό να σημειωθεί πως σε μια αξιόπιστη μελέτη για τη σχέση διατροφής και άνοιας έχει βρεθεί πως: η μέτρια πρόσληψη λιπαρών μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας ενώ η ολική απουσία λιπαρών από τη διατροφή μας καθώς και η υπερβολική κατανάλωση λιπαρών αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης άνοιας! Δεν υπάρχει καμία αξιόπιστη έρευνα για τη συσχέτιση της άνοιας με το τσάι, την καφεΐνη ή τα αντιοξειδωτικά!
-Βελτίωση της ακοής με τη χρήση βοηθημάτων: η μείωση της ακοής (προβλήματα ακοής) μετά τα 55 έτη αυξάνει πάνω από 30% τις πιθανότητες ανάπτυξης άνοιας! Παρόλο που η έλλειψη ακοής είναι ένας καινούργιος σχετικά παράγοντας, που συνδέεται με την άνοια, η δυνατή συσχέτισή του με την ανάπτυξη της άνοιας έχει στρέψει πολλές μελέτες το τελευταίο διάστημα στη μελέτη της ακοής σε σχέση με την άνοια.
-Άσκηση -σωματική δραστηριότητα: Η έλλειψη άσκησης αυξάνει τον κίνδυνο για εμφάνιση άνοιας κατά 34%. Επίσης οι άνθρωποι στη μέση και μεγαλύτερη ηλικία που ακολουθούν ένα εντατικό (και όχι ήπιο) πρόγραμμα άσκησης μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο ανάπτυξης άνοιας.
-Μείωση (όχι φαρμακευτικά, όπου είναι δυνατόν) της κατάθλιψης και του έντονου άγχους στη μέση ηλικία: Η κατάθλιψη και το έντονο άγχος, που αντιμετωπίζει κανείς στη μέση ηλικία, αυξάνει κατά 20% τον κίνδυνο ανάπτυξης άνοιας. Επεισόδια ή περίοδοι κατάθλιψης ή έντονου άγχους πριν από τη μέση ηλικία δεν συσχετίζονται με την άνοια από τις παρούσες μελέτες.
-Κοινωνική δραστηριότητα: Η κοινωνική δραστηριότητα είναι σημαντική και μοιάζει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της άνοιας χωρίς όμως αυτό να αποδεικνύεται σθεναρά από τις μέχρι τώρα μελέτες (εδώ υπάρχουν πολλές μεθολογικές δυσκολίες). Η κοινωνική απομόνωση σχετίζεται ως ένα βαθμό –σε συνδυασμό με άλλους πιο σημαντικούς παράγοντες- με την άνοια.
Αυτό που αξίζει από όλα τα παραπάνω να διατηρήσετε στο μυαλό σας και να προσπαθήσετε να ακολουθήσετε είναι το motto των τελευταίων δύο ετών στο χώρο της έρευνας για την άνοια: «ότι βοηθά στην καρδιά, βοηθά και στο μυαλό»!
*Η Μαρία Καραγιαννίδου είναι Ερευνήτρια – Personal Social Services Research Unit / London School of Economics