Η σημερινή λειτουργία βασικών μητροπολιτικών υποδομών στη Θεσσαλονίκη, όπως για παράδειγμα τα νοσοκομεία, ελλείψει συνολικού σχεδιασμού, έχει ως αποτέλεσμα να καθίστανται δυσπρόσιτες και δύσχρηστες αυτές οι κρίσιμες υποδομές από τους πολίτες.
Με τον τρόπο που αναπτύχθηκε το πολεοδομικό συγκρότημα, τα περιθώρια για την ανάπτυξη μητροπολιτικών δραστηριοτήτων ήταν ελάχιστα. Περιορισμένοι αδόμητοι χώροι για την κατασκευή αναγκαίων υποδομών, ανυπαρξία διάθεσης για σοβαρό σχεδιασμό δημόσιων δομών για το κοινωνικό σύνολο και για διαδημοτικές συνεργασίες, καθώς και αποφάσεις με πολλούς αστερίσκους, οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση.
Να μένουμε στο παρελθόν δεν έχει πλέον νόημα. Άλλωστε, αυτό το έλλειμμα σε συνολικό σχεδιασμό για όλο το πολεοδομικό συγκρότημα, είναι εμφανές εδώ και δεκαετίες, χωρίς όμως (τουλάχιστον θεσμικά) να γίνεται κάτι για να αντιμετωπιστεί. Αποτέλεσμα της νοοτροπίας πολλών δεκαετιών στο παρελθόν είναι ακόμη να αποτελεί ζητούμενο για την ορθολογική λειτουργία και ανάπτυξη του πολεοδομικού συγκροτήματος το αυτονόητο: η στενή συνεργασία και ο σχεδιασμός έργων και δράσεων των δήμων από κοινού. Έτσι οδηγηθήκαμε σε φαινόμενα περιχαράκωσης των δημοτικών αρχών στα διοικητικά τους όρια, η πόλη να μην αντιμετωπίζεται ως ενιαίο σύνολο, να λαμβάνονται αποφάσεις και να υλοποιούνται τελικά έργα και δράσεις που το ένα υπονομεύει το άλλο και στο τέλος να στρουθοκαμηλίζουμε όλοι μαζί αρνούμενοι να δώσουμε σοβαρή απάντηση στα μείζονα προβλήματα της Θεσσαλονίκης.
Να βάζουμε στο μυαλό μας όρια μέσα στο πολεοδομικό συγκρότημα και να μπαίνουμε σε ανταγωνισμό μεταξύ περιοχών είναι μάταιο. Το έχει αποδείξει η πράξη. Αναγνωρίζω την ανάγκη κάθε δημοτικής αρχής να δείξει το δικό της έργο στους «δικούς της» δημότες και να βάζει αυτό σε προτεραιότητα, σε σχέση με τη συνολική εικόνα και το συλλογικό συμφέρον του συνόλου του πολεοδομικού συγκροτήματος. Είναι λογικό οι δήμαρχοι να αγωνίζονται γι' αυτούς που τους εκλέγουν, να επιδιώξουν να δείξει καθένας το δικό του έργο στον τόπο του και να διεκδικούν καθένας για την περιοχή του περισσότερους πόρους και έργα, ασχέτως αν οι προτεραιότητες θα έπρεπε να είναι διαφορετικές και πέρα από τα «σύνορα» κάθε δήμου. Σε πολλές περιπτώσεις αυτός ο υγιής ανταγωνισμός υπηρετεί το ρόλο μιας δημοτικής αρχής και κάνει την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στις δημοτικές αρχές, που έτσι κι αλλιώς μπαίνουν πάντα στη βάσανο της σύγκρισης. Με λίγα λόγια αυτή η τακτική είναι θεμιτή και για ορισμένους ακόμη και αναγκαία συνθήκη.
Ωστόσο, η έλλειψη σε τοπικό επίπεδο μιας συντονιστικής αρχής, που θα βλέπει εκτός από τη γειτονιά τη συνολική εικόνα και θα βάζει σοβαρούς κανόνες σε υπερτοπικές λειτουργίες και δραστηριότητες, όπως και προτεραιότητες για το σύνολο του πολεοδομικού συγκροτήματος κι όχι για κάθε περιοχή ξεχωριστά είναι διαχρονικά εμφανής.
Από το πιο απλό, σε δρόμους που διοικητικά ανήκουν μισοί μισοί σε δυο διαφορετικούς δήμους και από τη μια πλευρά είναι καθαροί, φροντισμένοι, ασφαλτοστρωμένοι, διαγραμμισμένοι, με ικανοποιητικό αστικό εξοπλισμό και συντηρημένοι κι από την άλλη παρατημένοι, μέχρι το πιο σύνθετο, τον επίπλαστο και διχαστικό διαχωρισμό της δυτικής και της ανατολικής Θεσσαλονίκης, η ανάγκη επιτέλους να υπάρξει ένας συντονιστής των παρεμβάσεων στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης είναι πλέον αδήριτη.
Πόσο επαρκής είναι η πρόσβαση σήμερα στο νοσοκομείο Παπανικολάου; Οι πολίτες που αναγκάζονται να χρησιμοποιήσουν τη συγκεκριμένη υγειονομική μονάδα, η οποία είναι από τους πυλώνες του συστήματος υγείας στην περιοχή μας πνέουν τα μένεα κάθε φορά που πρέπει να κάνουν ταξίδι στα ορεινά χρησιμοποιώντας τις υφιστάμενες οδικές υποδομές. Δείγμα όχι της κακής χωροθέτησης, αλλά της έλλειψης σχεδιασμού για να είναι προσβάσιμο το νοσοκομείο. Τα παραδείγματα είναι πολλά...
Ο συνολικός σχεδιασμός σε ένα πολεοδομικό συγκρότημα δεν μπορεί να υπηρετηθεί από έναν δήμαρχο. Επίσης, δεν είναι ο ρόλος μιας περιφερειακής αρχής, που μπορεί να έχει την εποπτεία και τη συνολική εικόνα, όμως η αρμοδιότητά της και το ενδιαφέρον της είναι στην πιο μεγάλη εικόνα, εκείνης επτά νομών και εθνικών ή διαπεριφερειακών υποδομών. Για πολιτικούς και ουσιαστικούς λόγους δεν μπορεί να είναι μιας κυβέρνησης ή ενός κυβερνητικού φορέα, μιας διορισμένης αρχής ή μιας εταιρίας – οργανισμού.
Η λεγόμενη μητροπολιτική διοίκηση, που θα μπορούσε να υλοποιήσει έναν τέτοιο σχεδιασμό υπάρχει και είναι η αντιπεριφέρεια Θεσσαλονίκης, που πληροί όλα τα κριτήρια και τις προϋποθέσεις για να ασκήσει έναν τέτοιο ρόλο. Δεν ψάχνουμε για τον υπερδήμαρχο ή για κάποιο «καπέλο» στις δημοτικές αρχές, αλλά για την αιρετή αρχή που σε συνεννόηση και σε συνεργασία με τους δήμους του ευρύτερου πολεοδομικού συγκροτήματος θα ασχοληθεί με όλες εκείνες τις υποδομές και όλες τις ανάγκες, οι οποίες ξεπερνούν τα διοικητικά όρια των δήμων και αφορούν ή εξυπηρετούν ανάγκες όλης της Θεσσαλονίκης.
Εκείνο που λείπει είναι η θεσμική θωράκισή της, οι ξεκάθαρες αρμοδιότητες, η βούληση της κυβέρνησης και μέρους της αυτοδιοίκησης να εκχωρήσει τις απαιτούμενες αρμοδιότητες (συνοδεία προσωπικού, μέσων και πόρων) και να αναγνωρίσει ουσιαστικά κι όχι στους τύπους το ρόλο της μητροπολιτικής διοίκησης, που ασκείται από την αντιπεριφέρεια.
Τα παραδείγματα μητροπολιτικής λειτουργίας της αντιπεριφέρειας Θεσσαλονίκης τα είδαμε το τελευταίο διάστημα ξεκάθαρα. Βοήθησε πολύ το πρόγραμμα Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης, το οποίο δείχνει το δρόμο. Δεν είναι το μόνο. Πρέπει πέρα από τα προγράμματα έργων και δράσεων να εμπεδώσουμε τη μητροπολιτικότητα και στο σχεδιασμό, στην οργάνωση, στη συνεργασία, στις αποφασιστικές αρμοδιότητες, στο θεσμικό πλαίσιο. Στην καθημερινότητα της διοίκησης, στην καθημερινότητα της ίδιας της πόλης. Δεν είναι θεωρία, είναι πράξη. Στην οποία πράξη δεν χωρούν τοπικισμοί και άγονοι ανταγωνισμοί, αλλά απαιτείται να βάλουμε όλοι μπροστά το συμφέρον συνολικά της Θεσσαλονίκης κι όχι τις άλλες σκοπιμότητες, που μπορούν να υπηρετηθούν με άλλους τρόπους (τους ξέρουν καλά όλοι οι εμπλεκόμενοι), ώστε η μητροπολιτική διοίκηση αφενός να διορθώσει τις στρεβλώσεις του παρελθόντος, βάζοντας σαφείς προτεραιότητες, αφετέρου μέσω της λαϊκής νομιμοποίησης που έχει να σχεδιάσει ένα καλύτερο μέλλον για το πολεοδομικό συγκρότημα. Να λειτουργήσει δηλαδή χωρίς να της δένουμε τα χέρια ή να της βάζουμε φραγμούς, για να μπορέσει να αναλάβει την ευθύνη και να δουλέψει για τη λεγόμενη Μητροπολιτική Θεσσαλονίκη.