Της Νιόβης Παυλίδου*
Ο θεσμός του Συνηγόρου, για αντιδικίες του πολίτη με την κρατική διοίκηση, εμφανίζεται ιστορικά στη Σουηδία το 1809 σε μια σημαντική πολιτική αλλαγή της χώρας, με στόχο τον έλεγχο των εξουσιών του βασιλιά. Μέχρι την δεκαετία του 1960 οι Σκανδιναβικές χώρες είχαν συμπεριλάβει τον θεσμό στην κυβερνητική τους διάρθρωση. Από τότε ο όρος "Ombudsman" (Σκανδιναβικά) παρέμεινε ως διεθνής όρος για τους θεσμικούς ανεξάρτητους διαμεσολαβητές μεταξύ πολίτη και κράτους.
Την περίοδο 1974-1977 διάφοροι ευρωβουλευτές άσκησαν πιέσεις ώστε να εισαχθεί ο θεσμός στην Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση, αλλά χωρίς επιτυχία, κυρίως διότι οι μεγάλες Ευρωπαϊκές χώρες που πρωτοστάτησαν στην δημιουργία της ΕΟΚ δεν είχαν εμπειρία παρόμοιου θεσμού. Χρειάστηκαν είκοσι περίπου χρόνια προτάσεων και διαβουλεύσεων σε διάφορα όργανα και επιτροπές της Ευρώπης μέχρι να εκλεγεί τον Ιούλιο του 1995 ο πρώτος Ευρωπαίος Συνήγορος. Ο πρώτος Έλληνας Συνήγορος του Πολίτη εκλέχθηκε το 1997.
Από την αρχή σχεδόν των ευρωπαϊκών συζητήσεων ο Συνήγορος προτάθηκε ως θεσμός σε κάθε επίπεδο της κρατικής διακυβέρνησης. Το 1994, με τον σχηματισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών, αυξήθηκε η πίεση για θεσμοθέτηση Συνηγόρου σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Η χώρα μας απέκτησε Συνηγόρους της Αυτοδιοίκησης με τον Νόμο 3852/2010 ("Καλλικράτης"). Συγκεκριμένα στα άρθρα 77 και 179 περιγράφεται ο θεσμός του Δημοτικού / Περιφερειακού Συνηγόρου. Οι Συνήγοροι ονομάσθηκαν Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης και Συμπαραστάτης του Πολίτη και της Επιχείρησης αντίστοιχα.
Η εκλογή και οι αρμοδιότητες των Συνηγόρων διαφοροποιούνται στα κράτη μέλη της Ευρώπης εξ αιτίας των διαφορών στο θεσμικό πλαίσιο κάθε χώρας. Ο Συνήγορος, για να είναι αποτελεσματικός, ακολουθεί το νομικό πλαίσιο της χώρας του. Τί μπορεί να σημαίνει αυτό για μια χώρα σαν τη δική μας, με το δαιδαλώδες νομικό σύστημα και την συχνή νομοθέτηση; Ο Συμπαραστάτης, παρόλη τη σύντομη ιστορία του θεσμού, έχει μετρήσει ήδη κάποιες νομοθετικές τροποποιήσεις, τόσο ως προς τον τρόπο και τα προαπαιτούμενα της εκλογής του, όσο και ως προς τις αρμοδιότητες και την υποστήριξη της λειτουργίας του. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι υπάρχουν περιθώρια για μια προσεκτική, συναινετική και με βαθύ ορίζοντα περιγραφή του θεσμού, ώστε να εξασφαλιστεί η απαιτούμενη αποτελεσματικότητα και μακροημέρευσή του.
Ο Συμπαραστάτης επιδιώκει συγκλίσεις στις προστριβές πολιτών με τη διοίκηση, στα πλαίσια της διοικητικής του εμβέλειας. Με τις πολυάριθμες γκρίζες ζώνες στις αρμοδιότητες κάθε επιπέδου διακυβέρνησης στη χώρα μας (Δήμοι , Αιρετές Περιφέρειες και Αποκεντρωμένες Περιφερειακές Διοικήσεις, Κεντρική Κυβέρνηση), με την σημαντική επικάλυψη λειτουργιών και τις συχνές μεταβολές τους, η διαβούλευση του Συμπαραστάτη μπορεί να μείνει μετέωρη ή να οδηγηθεί σε μη εφαρμόσιμες αποφάσεις. Η διυπουργική επιτροπή που συστάθηκε πρόσφατα με πρωτοβουλία του Υπουργού Εσωτερικών για την αποσαφήνιση των αρμοδιοτήτων κάθε επιπέδου διοίκησης της χώρας θα διευκολύνει σημαντικά και τους Συμπαραστάτες στην άσκηση των καθηκόντων τους. Επομένως, αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον η περάτωση του έργου της.
Ένας σημαντικός παράγοντας για την επιτυχία του θεσμού του Συμπαραστάτη είναι ο βαθμός εμπιστοσύνης του πολίτη στους θεσμούς της χώρας του. Προσφεύγουμε στον Συμπαραστάτη όταν πιστεύουμε ότι έχει δύναμη ως θεσμός να προσεγγίσει μια δίκαιη λύση. Ως ελληνική κοινωνία, έχουμε μάλλον να διανύσουμε αρκετό δρόμο στην κατεύθυνση αυτή σε σχέση με άλλους Ευρωπαίους πολίτες. Στη τοπική διακυβέρνηση παρατηρείται συχνά μια προτίμηση να τακτοποιούνται διοικητικές υποθέσεις μέσω κοινωνικών γνωριμιών, και όχι μέσα από την «απρόσωπη» διαμεσολάβηση ενός θεσμικού οργάνου. Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι Περιφερειακοί Συμπαραστάτες αναφέρουν ότι οι αναφορές που δέχονται προέρχονται κυρίως από την πρωτεύουσα κάθε περιφέρειας, όπου η πληθυσμιακή συγκέντρωση επιφέρει αποστασιοποίηση των πολιτών από τους ασκούντες διοίκηση. Αυτό είναι σήμερα ένα μεγάλο στοίχημα για την διακυβέρνηση της χώρας. Να ενισχύσουμε την εμπιστοσύνη στην δύναμη των θεσμών! Και ένα στοίχημα για τον σημερινή Αυτοδιοίκηση, να πείσει ότι ένα περιβάλλον «απρόσωπης» ευνομίας αποτελεί μια πιο σταθερή λύση προς την κοινωνική ευημερία.
Μετά από μια δεκαετία οικονομικής δυσπραγίας και κοινωνικών εντάσεων η χώρα μας εισέρχεται σε περίοδο ευνοϊκή για την εδραίωση μιας θεσμικής διακυβέρνησης, στα πλαίσια των ευρωπαϊκών οδηγιών και της διεθνούς εμπειρίας. Μέσα σε όλες τις βελτιώσεις που επιχειρούμε στο νομικό μας σύστημα θα πρέπει να δοθεί προσοχή και στον θεσμό των Συμπαραστατών της Αυτοδιοίκησης, ώστε να συνδράμουν ουσιαστικά σε μια ψηφιακή αποτελεσματική διακυβέρνηση της χώρας.
Η Νιόβη Παυλίδου είναι Συμπαραστάτης του Πολίτη & της Επιχείρησης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, N.Pavlidou@pkm.gov.gr