Του Γιώργου Δώρα
Η επιθυμία του Ντόναλντ Τραμπ να εξαγοράσει τη Γροιλανδία από τους Δανούς δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη. Στην Αμερική τα πάντα πωλούνται και τα πάντα αγοράζονται. Όλα έχουν την τιμή τους. Άλλωστε δεν θα είναι η πρώτη φορά που επιχειρείται κάτι τόσο θεαματικό. Το 1626 οι Ολλανδοί αποικιοκράτες αγόρασαν το Μανχάταν από τους ιθαγενείς δίνοντας τους προϊόντα συνολικής αξίας 24 δολαρίων. Εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός ότι οι αυτόχθονες δεν ήξεραν ούτε από χρήμα, ούτε από ιδιοκτησία. Περίπου 2,5 αιώνες μετά οι ΗΠΑ αγόρασε από τη Ρωσία την Αλάσκα, κάπως πιο ακριβά είναι η αλήθεια, αφού πλήρωσε 7.200.000 δολάρια. Τόσο διορατικός ήταν ο Τσάρος Αλέξανδρος ο δεύτερος! Τώρα ο Τραμπ θέλει τη Γροιλανδία, κάτι που ενδεχομένως θα θελήσει να συζητήσει με την κυβέρνηση της Δανίας κατά την επίσκεψή του στην Κοπεγχάγη τον επόμενο μήνα. Άλλωστε δεν θα είναι η πρώτη φορά. Το 1946, επί προεδρίας Χάρι Τρούμαν η Ουάσινγκτον είχε προσφέρει στην Κοπεγχάγη 100 εκατομμύρια δολάρια για να της παραχωρήσει το νησί έκτασης 2 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, αλλά οι Δανοί είχαν αρνηθεί. Όπως θα κάνουν και τώρα.
Η συζήτηση αυτή, πέραν της επικαιρότητας που έχει λόγω των προθέσεων του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος σίγουρα ξέρει από δουλειές και από ακίνητα, συνδέεται με την εικόνα της Θεσσαλονίκης τον Δεκαπενταύγουστο. Όπως έλεγε προχθές χαριτολογώντας ένας φίλος, από αυτούς που ξέμειναν στην πόλη, «η Θεσσαλονίκη αυτές τις μέρες είναι πολύ όμορφη, αλλά δυστυχώς δεν έχουμε τα λεφτά να την αγοράσουμε και να την κρατήσουμε έτσι». Και είχε δίκιο από πολλές απόψεις. Διότι, όντως, η Θεσσαλονίκη με τα λίγα αυτοκίνητα και τους ελάχιστους ανθρώπους να κυκλοφορούν είναι μια άλλη πόλη. Με μεγάλους δρόμους, άνετα πεζοδρόμια και ευρύχωρες πλατείες. Μια πόλη στην οποία κάποιος μετακινείται άνετα και χαίρεται να κυκλοφορεί. Μια Θεσσαλονίκη όπως όλοι θα θέλαμε να είναι. Όχι χωρίς αυτοκίνητα και ανθρώπους, αλλά με μεγαλύτερη άπλα. Με φαρδύτερους δρόμους, πιο άνετα πεζοδρόμια και μεγαλύτερους δημόσιους χώρους. Μια πόλη με διπλάσια ή τριπλάσια έκταση από τη σημερινή, στην οποία το κάθε τετραγωνικό μέτρο γης ή κτίσματος δεν θα κοστίζει χρυσάφι.
Πριν από τρεις δεκαετίες υπήρχε μια μελέτη αμερικανικής κοπής, που προέβλεπε ότι η Θεσσαλονίκη των πρώτων δεκαετιών του 21ου αιώνα θα ήταν μια πόλη τεσσάρων εκατομμυρίων, καθώς από το Καλοχώρι μέχρι την Μηχανιώνα το πολεοδομικό συγκρότημα θα ήταν ενοποιημένο. Κάτι τέτοιο ευτυχώς δεν έγινε. Εν μέρει διότι προφανώς η μελέτη βασίστηκε σε δεδομένα που δεν επιβεβαιώθηκαν από την πραγματικότητα –υποτίθεται ότι η Θεσσαλονίκη θα εξελίσσονταν σε πρωτεύουσα των Βαλκανίων, δηλαδή σε επίκεντρο μιας περιοχής συνεκτικής με τη λογική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας- και εν μέρει λόγω της κρίσης και της ύφεσης της τελευταίας δεκαετίας, που έβαλε «ταφόπλακα» στις όποιες ανάλογες εκτιμήσεις και επιθυμίες. Μόνο η προβολή αυτής της τερατώδους Θεσσαλονίκης, η οποία προφανώς θα αναπτύσσονταν καθ’ ύψος και στην οποία κάθε τετραγωνικό χιλιοστό γης θα κτίζονταν, αρκεί για να οδηγήσει κάποιον με στοιχειώδη ευαισθησία στην αποχώρηση για άλλους τόπους. Ευτυχώς τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά…
Η Θεσσαλονίκη είναι μια πανέμορφη πόλη, που επιπλέον βρίσκεται σε προνομιακό σημείο, με τον θαλάσσιο ορίζοντα να τείνει στο άπειρο. Ταυτόχρονα είναι μια ασφυκτική πόλη, που χάνει στην καθημερινότητα ότι κερδίζει διαχρονικά από τη σχέση της με τη γεωγραφία και την ιστορία. Η τραγωδία της πυρκαγιάς τον Αύγουστο του 1917, πριν από 102 χρόνια, τη βοήθησε να αποκτήσει ένα σύγχρονο και ενδιαφέρον από αρχιτεκτονική άποψη κέντρο, το οποίο καταστράφηκε –σήμερα μόνο ο άξονας της Αριστοτέλους και ορισμένα κτίρια θυμίζουν το σχέδιο του Γάλλου πολεοδόμου Ερνέστ Εμπράρ- από την υπερεκμετάλλευση, την αστυφιλία και την αντιπαροχή. Μια πόλη με πολύ περισσότερα αυτοκίνητα από αυτά που «σηκώνουν» οι δρόμοι της, αφού στη δεκαετία του 1950 ξήλωσε το τραμ και στη θέση του έβαλε τα αστικά λεωφορεία του ΟΑΣΘ με τα γνωστά αποτελέσματα της κατάντιας. Μια πόλη που ελπίζει να ανασάνει με… υπόγεια βοήθεια, όταν –αν και εφόσον- ολοκληρωθεί και κυκλοφορήσει το μετρό.
Υπάρχουν κάποιοι που πιστεύουν ότι η αρχιτεκτονική είναι η επιστήμη και τέχνη μαζί που επηρεάζει περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη τους ανθρώπους. Η Μόσχα, με τα τεράστια, πολλών οικοδομικών τετραγώνων κτήρια είναι ασφυκτική, επειδή ο πατερούλης Στάλιν επιδίωκε οι άνθρωποι να αισθάνονται ασήμαντοι σε μια φυλακή χωρίς κάγκελα. Η Θεσσαλονίκη, λοιπόν, της αρχιτεκτονικής αναρχίας θα μπορούσε να είναι όμορφη, αλλά στην καθημερινότητα της είναι καταπιεστική. Το καταλαβαίνει κανείς αυτές τις ημέρες του Δεκαπενταύγουστου, όταν μετά από 25 χρόνια έτυχε να παραμείνει εντός των τειχών, όπως ο φίλος που θέλει να την αγοράσει έτσι άδεια όπως είναι από αυτοκίνητα και ανθρώπους, για να προστατεύσει όση ομορφιά ακόμη της έχει απομείνει.
ΥΓ. Εάν κρύβει έστω λίγη αλήθεια και κάποια αξία η φράση του Φιοντόρ Ντοστογέφσκι στον «Ηλίθιο» ότι «Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο» η Θεσσαλονίκη της 1ης Σεπτεμβρίου και μετά δεν έχει ελπίδα να σωθεί. Ας μη παραμυθιαζόμαστε…
ΥΓ2. Ο Βασίλης Τσιτσάνης, στην δική του «Όμορφη Θεσσαλονίκη» νοσταλγεί τα μαγικά της βράδια. Όχι τα πολύβουα, κακόηχα πρωινά της. Άσε που το 1951, όταν έγραψε το τραγούδι κι έμενε σε κάποιο ξενοδοχείο της Βενιζέλου, τα αυτοκίνητα ήταν ακόμη λίγα. Πολύ λίγα…