Της Σαλονίκης μοναχά /
της πρέπει το καράβι /
να μην τολμήσεις να τη δεις /
ποτέ απ’ τη στεριά.
Ο Νίκος Καββαδίας αγαπούσε τη Θεσσαλονίκη. Περπατούσε στην παραλία και τα ντοκ του λιμανιού της. Είχε καλούς φίλους στην πόλη. Αγαπούσε τις γυναίκες της. Η Καλαμαριώτισα που του έραβε πουκάμισα ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Όλα τα ποιητικά πρόσωπα είναι αληθινά. Πιο αληθινά από τα αληθινά. Γι’ αυτό, λοιπόν, από τα μόλις μερικές δεκάδες ποιήματά του τα δύο έχουν τίτλο «Θεσσαλονίκη» και «Θεσσαλονίκη ΙΙ». Κατά κάποιο τρόπο η πόλη τον ενέπνεε. Ίσως επειδή ως ναυτικός που έφτανε στο λιμάνι με τα καράβια στα οποία δούλευε ως ασυρματιστής είχε τη δυνατότητα να δει την Θεσσαλονίκη από τη θάλασσα, ρεμβάζοντας κάτω από τον συννεφιασμένο ουρανό ή βλέποντας την πανσέληνο του Αυγούστου. Κάτι που δεν μπορούν να κάνουν οι κάτοικοι της πόλης, ούτε οι επισκέπτες. Διότι οι απλοί άνθρωποι υφίστανται την ακατανόητη στάση όσων λαμβάνουν αποφάσεις και βάζουν υπογραφές, οι οποίοι εδώ και δεκαετίες την έχουν καταδικάσει τη Θεσσαλονίκη να έχει γυρισμένη την πλάτη στη θάλασσα. Στο Θερμαϊκό ούτε ένα πανάκι σκίζει τον ορίζοντα και μόνο τα εμπορικά πλοία και το φωταγωγημένο λιμάνι με τα κρηπιδώματα και τις γερανογέφυρες δείχνουν ότι αυτός ο τόπος έχει μια έντονη σχέση με τη θάλασσα.
Ευτυχώς ο Θερμαϊκός είναι ένας κλειστός κόλπος κι έτσι αν βρεθεί κάποιος στη μια «όχθη» μπορεί να δει απέναντι ένα κομμάτι της πόλης, έχοντας την αίσθηση ότι τη βλέπει από τη θάλασσα. Αυτή την ευκαιρία αξιοποιούν κάποια μπαρ- κυρίως στο κέντρο και στην ανατολική πλευρά της πόλης- προσφέροντας θέα και σε ορισμένες περιπτώσεις –όταν η θάλασσα κινείται- συνθήκες καταστρώματος...
Η σχέση της Θεσσαλονίκης με τη θάλασσα είναι εξαιρετικά υποτιμημένη. Τόσο ως οικονομική και κοινωνική συνθήκη –με εξαίρεση το εμπορικό λιμάνι και την παλιά και νέα παραλία το υπόλοιπο θαλάσσιο μέτωπο είναι εγκαταλειμμένο και γι’ αυτό θλιβερό- όσο και ως στοιχείο του καθημερινού περιβάλλοντος και του βασικού σκηνικού της ζωής των κατοίκων της. Η ανάπλαση της παραλίας βελτίωσε αισθητά την κατάσταση, αλλά και πάλι σε περιορισμένο εύρος.
Κάτω από φώτα κόκκινα /
κοιμάται η Σαλονίκη
συνεχίζει ο ποιητής. Μόνο που κανείς απ’ όσους κρατάνε τα κλειδιά δεν θέλει να επιστρέψει στους κατοίκους της να δουν αυτή την εικόνα ούτε στο σινεμά. Δεν είναι τυχαίο ότι στα δεκάδες τραγούδια που είναι γραμμένα για τη Θεσσαλονίκη η θάλασσα παίζει περιορισμένο ρόλο. Ανάμεσα στις μελωδίες τα μαγικά της βράδια προκαλούν νοσταλγία. Οι άνθρωποί της συμπάθεια. Οι γυναίκες της θαυμασμό. Τα κάστρα σιγουριά και ασφάλεια. Τα μπαρ μεθυσμένα όνειρα. Οι μεγάλοι δρόμοι απελπισμένους έρωτες. Η θάλασσα δεν βρίσκεται σχεδόν πουθενά, ελάχιστες οι αναφορές. Ακόμη λιγότερες οι νύξεις και οι υπαινιγμοί.
Κι όμως: η Θεσσαλονίκη χωρίς τη θάλασσα δεν θα ήταν... Θεσσαλονίκη, αλλά μια άχαρη επαρχιακή πόλη με καφενεία, ΚΑΠΗ, σούπερ μάρκετ και καλοντυμένους ανθρώπους που τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες θα έβγαιναν βόλτα στην πλατεία. Το ξέρουν αυτό οι λίγοι που τολμούν να αναζητήσουν σκοτεινά και παραμελημένα σημεία στα ανατολικά και δυτικά παράκτια για να νιώσουν την υγρασία της σε… απευθείας μετάδοση. Η Θεσσαλονίκη χωρίς τη θάλασσα θα ήταν ριζωμένη στα γύρω βουνά και στους κάμπους μέχρι ασφυξίας. Ακριβώς όπως ο Νίκος Καββαδίας, που έζησε στη θάλασσα και ως εκ τούτου δεν είχε ανάγκη να την κανακέψει. Ούτε να περιγράψει τους πλόες των πλοίων και τις ζωές των ναυτικών. Τα χρησιμοποίησε, όμως, όλα αυτά ως υλικά των ονείρων του. Των δικών του –και τώρα πια- και δικών μας ταξιδιών, στα οποία οι τόποι, οι ωκεανοί, οι φάροι, οι αστερισμοί στο σκοτεινό ουρανό, ακόμη και οι ήχοι από τη μουσική των ντόπιων δεν είναι παρά σημάδια, που οδηγούν τον ποιητή μακριά, πολύ μακριά, στην άκρη του κόσμου και στο βαθύτερο σημείο του εαυτού του. Γιατί ο Καββαδίας είναι κάτι πολύ περισσότερο από ποιητής της θάλασσας. Είναι περισσότερο ποιητής της φυγής και των ταξιδιών του μυαλού και της ψυχής.
