Ο άντρας που αναγνωρίζει το ερωτικό κάλεσμα στο βλέμμα μιας όμορφης γυναίκας. Το σώμα μιας κοπέλας που λικνίζεται αυτάρεσκα νιώθοντας το θαυμασμό που προκαλεί το πέρασμά της.
Το βρέφος που χαμογελά πανευτυχές πάνω στο μητρικό στήθος.
Όλες αυτές είναι εκδηλώσεις ενός θεμελιώδους βιολογικού μηχανισμού, κοινού στους ανθρώπους και στα ζώα, ο οποίος προκαλεί την ηδονή.
Αυτό το μηχανισμό τον δημιούργησε η εξέλιξη πριν από εκατομμύρια χρόνια για να «πείσει» τις πρώτες μορφές ζωής να τρέφονται, να ζευγαρώνουν και να πολλαπλασιάζονται ώστε να εξασφαλιστεί η επιβίωση των ειδών.
Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι η ευφορία, ή ακριβέστερα η ηδονή, είναι ένα νόμισμα με δύο όψεις: μια ιδιαίτερα ευχάριστη και μια εξαιρετικά αρνητική.
Η σκοτεινή όψη της ηδονής σχετίζεται άμεσα με τη δράση των ναρκωτικών ουσιών: αλκοόλ, νικοτίνη, οπιούχα, όπως η μορφίνη και η ηρωίνη, κ.ο.κ. Αυτές οι ουσίες λειτουργούν στον οργανισμό ως δούρειος ίππος. Εκμεταλλεύονται τους βιολογικούς μηχανισμούς της ηδονής, προκαλώντας μια κατάσταση ολοκληρωτικής υποδούλωσης του ατόμου: την «εξάρτηση».
Η εξάρτηση είναι μια παθολογική κατάσταση του εγκεφάλου που οδηγεί αναπόδραστα εκατομμύρια ανθρώπους σε μια διαρκή και απελπισμένη αναζήτηση του αισθήματος ηδονής, που μόνο η χρήση και, συνήθως, η κατάχρηση αυτών των ουσιών μπορεί να τους εξασφαλίσει.
Αντίθετα, η έλλειψή τους προκαλεί μια μεγάλη γκάμα από οργανικές αντιδράσεις - από την έντονη ανησυχία και νευρικότητα, μέχρι τις σοβαρές κρίσεις στέρησης.
Σήμερα, ευτυχώς, οι ίδιες επιστημονικές έρευνες που μας αποκαλύπτουν τις σκοτεινές πτυχές των ναρκωτικών δημιουργούν και τα όπλα που μας απελευθερώνουν από την εξάρτησή τους. Καθώς, επίσης, και νέες φαρμακευτικές ουσίες για τους έντονους πόνους ή τη θεραπεία της παχυσαρκίας.
Τα ναρκωτικά είναι πολλά, όμως οι βασικές ουσίες που προκαλούν εξάρτηση είναι πέντε, όλες φυσικής προέλευσης: το αλκοόλ, η νικοτίνη, η κοκαΐνη, η τετραϋδροκανναβινόλη -η ενεργός ουσία που περιέχεται στη μαριχουάνα και στο χασίς- και το όπιο - από το οποίο παράγονται η ηρωίνη και η μορφίνη. Αυτά είναι τα «κλασικά» ναρκωτικά, που συνοδεύουν την ανθρωπότητα από αρχαιοτάτων χρόνων.
Άραγε έχουν κάτι το «μαγικό» ή «διαβολικό» αυτές οι ουσίες και μπορούν να υποδουλώσουν τόσους ανθρώπους; Οι επικρατέστερες απαντήσεις που δόθηκαν μέχρι σήμερα είναι κυρίως ψυχολογικής, κοινωνιολογικής ή ηθολογικής φύσης.
Η μελέτη του εγκεφάλου, όμως, αποκαλύπτει ότι οι αιτίες πρέπει ν΄ αναζητηθούν αλλού. Πιο συγκεκριμένα, στους εγκεφαλικούς μας μηχανισμούς της απλής ευχαρίστησης και της ηδονής.
Το συναίσθημα που περιγράφουμε ως ευφορία, απόλαυση ή ηδονή δεν αποτελεί ένα αυστηρά ψυχολογικό ή κοινωνικό φαινόμενο, αλλά, πάνω απ΄ όλα, ένα σημαντικό βιολογικό μηχανισμό.
Αυτό τον αρχαιότατο μηχανισμό τον «επινόησαν» τα έντομα και τα μαλάκια πριν από εκατομμύρια χρόνια. Ο άνθρωπος, ως μακρινός απόγονός τους, τον κληρονόμησε απ΄ αυτά. Αν λοιπόν, εξηγούν οι ειδικοί, αυτός ο μηχανισμός διατηρήθηκε από την εξέλιξη για ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, ασφαλώς και είναι απαραίτητος για την επιβίωση των οργανισμών.
Αν δεν υπήρχε αυτός ο «μηχανισμός της ηδονής», κανένα ζώο δε θα ζευγάρωνε ούτε καν θα έτρωγε, γιατί τόσο η μια όσο και η άλλη λειτουργία απαιτούν την καταβολή μεγάλης προσπάθειας, την οποία δε θα έκαναν ποτέ οι οργανισμοί αν έλειπε το «βραβείο» της ηδονής που προσφέρουν αυτές οι κουραστικές δραστηριότητες.
Γι΄ αυτό το λόγο, ανάμεσα στα εκατό δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα (νευρώνες) που συγκροτούν τον εγκέφαλό μας, υπάρχει μια οικογένεια από μερικές χιλιάδες νευρώνες των οποίων η αποστολή είναι να μας προκαλούν ηδονή - να διεγείρουν το κέντρο της ηδονής.
Ακριβώς επειδή ευνοούνται από τους νόμους της εξέλιξης, αυτά τα κύτταρα, όποτε ενεργοποιούνται από ερεθίσματα που αποδεικνύονται ωφέλιμα για την επιβίωση και τη διατήρηση του είδους, παράγουν το συναίσθημα της ηδονής.
Εκτός από τη διατροφή και την ερωτική πράξη, ενέργειες που παράγουν δυνατές συγκινήσεις είναι η εξολόθρευση του αντιπάλου και η κατάκτηση νέων εδαφών για κυνήγι, στις αρχαίες κοινωνίες, ή η αύξηση των χρημάτων και της εξουσίας στο σύγχρονο κόσμο.
Αλλά ακόμα και η καλή βαθμολογία στο σχολείο προσφέρει μεγάλη ευχαρίστηση. Όταν όμως η πράξη που μας χαρίζει ηδονή επαναλαμβάνεται, τα αρχικά επίπεδα ικανοποίησης μειώνονται.
Η ευχαρίστηση που μας προσφέρει η τρίτη μερίδα από το αγαπημένο μας φαγητό δεν είναι ίδια με την πρώτη μπουκιά.
Για τα περισσότερα διεγερτικά, όπως η σοκολάτα, το σεξ ή το χρήμα, η «ευχαρίστηση» έχει τελικά ένα πλαφόν, ένα ανώτατο όριο.
Αυτό σημαίνει ότι η «επιθυμία» μπορεί να αυτορρυθμίζεται, με αποτέλεσμα οι συμπεριφορές με κίνητρο την αναζήτηση της ηδονής να μην καταλήγουν βασανιστικές εμμονές - υπερβολή που βλάπτει και θέτει σε κίνδυνο την επιβίωση του οργανισμού.
Τα κυριότερα ναρκωτικά ονομάζονται «εθιστικές ουσίες», γιατί προκαλούν εθισμό και «σύνδρομο στέρησης» - ο οργανισμός συνηθίζει εύκολα σε μια ορισμένη δόση και για να «ικανοποιηθεί» πρέπει να την αυξήσει. Αυτό συμβαίνει γιατί τα ναρκωτικά «βραχυκυκλώνουν» αυτό το λεπτό μηχανισμό αυτορρύθμισης του οργανισμού.
«Η ευχαρίστηση που προκαλούν εξαφανίζεται αρκετά γρήγορα, όπως συμβαίνει με το σεξ και την τροφή», εξηγούν οι Ράντολφ Νες και Kεν Μπίριτζ, δύο ψυχίατροι του πανεπιστημίου Anna Arbour στο Μίτσιγκαν.
Και συνεχίζουν: «Υπάρχει όμως μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στην ηδονή που προκύπτει από τη διατροφή ή το σεξ και την ηδονή που προσφέρει η χρήση ναρκωτικών. Οι εθιστικές ουσίες βραχυκυκλώνουν το σύστημα αυτορρύθμισης, με αποτέλεσμα η –επιθυμία- να μένει πάντα ζωντανή.
Ενώ δηλαδή η επιθυμία για τροφή ικανοποιείται μετά από μερικά πιάτα, η επιθυμία του τοξικομανούς παραμένει άσβεστη και σταδιακά γίνεται σφοδρή ανάγκη, βασανιστική εμμονή και, τέλος, μόνιμη εξάρτηση».
Πώς καταφέρνουν οι εθιστικές ουσίες να μας «βραχυκυκλώνουν»; Παρεισδύουν και υποκαθιστούν τις φυσικές χημικές ουσίες (νευροδιαβιβαστές), του οποίους χρησιμοποιούν οι νευρώνες για να «μιλούν» μεταξύ τους. Συγκεκριμένα, μεταβάλλουν τον «κύκλο της ντοπαμίνης».
Τα ναρκωτικά εξαπατούν τους νευρώνες, παρακάμπτοντας τους μηχανισμούς ελέγχου που εκείνοι διαθέτουν κατά της υπερβολικής επιθυμίας. Η σημαντική ανακάλυψη του ακριβούς μηχανισμού εξαπάτησης των νευρώνων γεννά πολλές ελπίδες για μια νέα αποτελεσματική αντιμετώπιση της εξάρτησης από τα ναρκωτικά.
Πηγή: focus