του Γιάννη Μάρκοβιτς*
Ένα σημαντικό ζήτημα που απασχολεί τους διεθνείς οργανισμούς και τις εθνικές αρχές αναφορικά με την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, της μεγάλης φοροδιαφυγής και του «ξεπλύματος» χρήματος, είναι η δυσκολία ελέγχου συγκεκριμένων επαγγελματικών ομάδων, που είτε με πρόσθεση, είτε χωρίς να το θέλουν ή να το γνωρίζουν, «επιτρέπουν» τη διάπραξη φορολογικών αδικημάτων και εγκλημάτων του «λευκού κολάρου».
Τι κάνουν αυτοί οι επαγγελματίες, ώστε να κατατάσσονται στην πλευρά που διαπράττει σοβαρά φορολογικά αδικήματα, εμπλέκεται με το οργανωμένο έγκλημα και συμβάλλει στο ξέπλυμα χρήματος;
1. Στήνουν εταιρείες, επιχειρηματικά καταπιστεύματα ή υπεράκτιες δομές για να υποκρύπτουν τους πραγματικούς δικαιούχους και τα περιουσιακά στοιχεία των πελατών τους από τις φορολογικές αρχές.
2. Παραποιούν έγγραφα και δεδομένα των πελατών τους, ώστε να φοροδιαφεύγουν και να διευκολύνουν την ανάπτυξη παράνομων φορολογικών σχημάτων για λογαριασμό των πελατών τους.
3. Υποβοηθούν την αφερεγγυότητα, τη χρεωκοπία και τις εκκαθαρίσεις των εμπλεκομένων επιχειρήσεων-πελατών τους.
4. Διευκολύνουν τη φορολογική απάτη μέσω των cum-ex συναλλαγών (οι συμμετέχοντες σε αυτό το παράνομο κύκλωμα, δανείζουν ο ένας στον άλλον μετοχές μεγάλων εταιριών, ώστε στις φορολογικές αρχές να φαίνεται ότι υπάρχουν δύο ιδιοκτήτες των μετοχών, ενώ υπάρχει μόνο ένας. Η τράπεζα που συμμετέχει στις χρηματιστηριακές συναλλαγές, επιβεβαιώνει ότι ο φόρος για την πληρωμή του μερίσματος είχε καταβληθεί, χωρίς όμως αυτό να έχει γίνει. Η ονομασία cum-ex, προέρχεται από τα λατινικά και σημαίνει «χωρίς», αναφερόμενη στην εξαφανισμένη φύση των δόλιων πληρωμών μερισμάτων).
5. Βοηθούν το οικονομικό έγκλημα, μέσω των συναλλαγών με κρυπτονομίσματα.
Αυτοί οι επαγγελματίες έχουν μεγάλη εξειδίκευση, πολυετή εμπειρία να «καθοδηγούν» το χρηματοπιστωτικό σύστημα και να ελίσσονται μέσα από διάφορα συστήματα, νόμους και διαδικασίες ανά τον κόσμο. Παράλληλα, έχουν πολύ συγκεκριμένες γνώσεις και εμφανίζουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των λοιπών επαγγελματιών του κλάδου τους, ως προς την απόκρυψη της εγκληματικής συμπεριφοράς των πελατών τους, καθώς και των δικών τους παράνομων ενεργειών. Είναι μεθοδικοί και οργανωμένοι στις ενέργειές τους, μελετούν με προσοχή και αναλυτικά το επιχειρηματικό και οικονομικό περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιούνται και έχουν άριστη γνώση των φορολογικών θεμάτων και σχημάτων που δύναται να επιλέξουν για να επιτύχουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.
Υπάρχουν κάποια στοιχεία ή ενδείξεις για να γίνει αντιληπτή η πιθανή εμπλοκή τους και να ληφθούν κατάλληλα μέτρα; Οι δείκτες επικινδυνότητας που έχουν αναπτυχθεί από τις ελεγκτικές αρχές είναι οι παρακάτω:
1. Η εταιρεία δεν υπάρχει στη δηλωθείσα έδρα της.
2. Οι διευθύνσεις της εταιρείας ή των εκπροσώπων της, δεν είναι δυνατό να ταυτοποιηθούν.
3. Υπάρχουν πολλές εταιρείες «κέλυφος» που δηλώνονται με την ίδια έδρα (η εταιρεία κέλυφος είναι αυτή που έχει δημιουργηθεί για να κατέχει κεφάλαια και να διαχειρίζεται τις οικονομικές συναλλαγές μιας άλλης οντότητας. Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές εταιρείες, οι εταιρείες «κέλυφος» δεν έχουν υπαλλήλους και δεν διαπραγματεύονται σε ανταλλαγές, δεν βγάζουν χρήματα, ούτε παρέχουν στους πελάτες προϊόντα ή υπηρεσίες. Η επιχειρηματική πρακτική στην οποία συμμετέχουν είναι η παρακολούθηση των περιουσιακών στοιχείων που κατέχουν).
4. Υπάρχουν πολλές εταιρείες με κοινό διευθυντή.
5. Η διεύθυνση της εταιρείας είναι μια ταχυδρομική θυρίδα.
6. Οι ερευνώμενοι επαγγελματίες έχουν μεγάλη δραστηριότητα στη διαχείριση εκκαθαρίσεων πολλών μικρών εταιριών.
7. Οι ερευνώμενοι επαγγελματίες συμφωνούν με τους πελάτες τους, σε αμοιβές που είναι ποσοστό επί των κερδών ή της εξοικονόμησης φόρων, ή τους παρέχουν προστασία από οποιαδήποτε χρηματοοικονομική ζημία ως αποτέλεσμα της φορολογικής στρατηγικής που επιλέγουν να υιοθετήσουν.
8. Ένα φυσικό πρόσωπο γίνεται διευθυντής ή νόμιμος εκπρόσωπος πολλών εταιριών, κάτι που είναι αδύνατο αντικειμενικά.
9. Υπάρχουν φορολογικοί «ενδιάμεσοι» (μεσάζοντες), με προβληματικό φορολογικό ιστορικό ή που δεν υποβάλλουν φορολογικές δηλώσεις.
10. Τα ερευνώμενα πρόσωπα σχετίζονται με γνωστούς επαγγελματίες, οι οποίοι ενθαρρύνουν το οικονομικό έγκλημα και το ξέπλυμα χρήματος.
11. Τα ερευνώμενα πρόσωπα σχετίζονται με γνωστές και σημαντικές υποθέσεις φοροδιαφυγής.
12. Τα ερευνώμενα πρόσωπα σχετίζονται με υπεράκτιες εταιρείες και έχουν ιστορικότητα στη διευκόλυνση της φορολογικής παραβατικής συμπεριφοράς.
Τι μπορεί να γίνει για την αντιμετώπιση του φαινομένου των επαγγελματιών που «επιτρέπουν» το οργανωμένο οικονομικό έγκλημα, τη μεγάλη ποινική φοροδιαφυγή και το «ξέπλυμα» χρήματος;
Τα κράτη έχουν στη φαρέτρα τους τέσσερα «όπλα»: (α) τα διοικητικά πρόστιμα, (β) τις δικαστικές αποφάσεις για ποινές φυλάκισης ή στέρησης πολιτικών δικαιωμάτων, (γ) την εποπτεία και επιτήρηση του τρόπου λειτουργίας και των κανόνων που διέπουν τις επαγγελματικές ομάδες και (δ) την αποπομπή των φυσικών προσώπων και στελεχών επιχειρήσεων που διαπιστώνεται να εμπλέκονται σε φορολογικές παραβάσεις και παρατυπίες.
Πέραν όμως των μέτρων ελέγχου και τιμωρίας των παράνομων επαγγελματιών, σημαντικό ρόλο έχει και η πρόληψη, η οποία επιτυγχάνεται μέσω της επικοινωνίας, της πληροφόρησης, της ενημέρωσης των εμπλεκόμενων μερών, της ενεργοποίησης και ευαισθητοποίησης των επαγγελματιών στο πρόβλημα, της προώθησης της εταιρικής υπευθυνότητας, της χρηστής διοίκησης και της δέουσας επιμέλειας από την πλευρά των επιχειρήσεων και της εθελούσιας συμμόρφωσης και αποκάλυψης των παράνομων πρακτικών και συναλλαγών.
Για την αποτελεσματική καταπολέμηση της μεγάλης και οργανωμένης φοροδιαφυγής και του «ξεπλύματος» χρήματος, είναι καθοριστικής σημασίας η συνεργασία των επαγγελματικών φορέων και των μελών τους με τις ελεγκτικές και διωκτικές αρχές, αναφορικά με την αναγνώριση της δικής τους «συμμετοχής» στην ανάπτυξη των παραπάνω παράνομων φαινομένων. Ακόμα και η ακούσια «συμμετοχή» τους, δημιουργεί μεγάλα προβλήματα και εμπόδια στην καταπολέμηση της μεγάλης φοροδιαφυγής και του «ξεπλύματος» χρήματος. Η ευαισθητοποίηση και η εγρήγορση είναι καθοριστικής σημασίας παράγοντες για την εμφάνιση θετικών και μακροχρόνιων αποτελεσμάτων.
*Ο Γιάννης Μάρκοβιτς είναι οικονομικός επιθεωρητής