Skip to main content

Πόσο ανθρώπινη μπορεί να είναι η ψηφιακή εποχή; Η απάντηση της Θεσσαλονίκης

Η Voria.gr προχωρά στην προδημοσίευση ενός κεφαλαίου του βιβλίου «Άνθρωπος 4.0» του Δημήτρη Λακασά το οποίο θα κυκλοφορήσει στις αρχές Μαΐου.

⦁    Προδημοσίευση από το βιβλίο του Δημήτρη Λακασά «Άνθρωπος 4.0»

Το εγχείρημα είναι δύσκολο. Και γι’ αυτό τολμηρό. Ταυτόχρονα είναι απολύτως επίκαιρο, αφού η πανδημία του κορωνοϊού επιταχύνει τις ψηφιακές εξελίξεις στον πλανήτη. Ήδη η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση καλπάζει και η αλήθεια είναι πως τα επόμενα λίγα χρόνια πολλά θα έχουν αλλάξει τόσο στις οικονομικές και άλλες δραστηριότητες, όσο και στην καθημερινότητα των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένης και της εργασίας. Το ζητούμενο -για την ακρίβεια ένα από τα καίρια ερωτήματα της εποχής- είναι εάν με όλα αυτά που αναπόφευκτα θα συμβούν θα αλλάξει η ίδια η φύση του ανθρώπου. Ή –τέλος πάντων- τι πρέπει να γίνει, ώστε ο άνθρωπος μέσα στο πρωτόγνωρο αυτό σκηνικό να διατηρήσει τα στοιχεία που θα του επιτρέψουν να συνεχίσει την πορεία του στον πλανήτη δημιουργικά, καλλιεργώντας το πνεύμα, εμπλουτίζοντας το συναίσθημα και φροντίζοντας το περιβάλλον, το οποίο άλλωστε έχει δανειστεί από τις επερχόμενες γενιές.

Σε αυτά τα ερωτήματα προσπαθεί να απαντήσει ακόμη και ενισχύοντας τα ο Δημήτρης Λακασάς στο βιβλίο «Άνθρωπος 4.0» με υπότιτλο «Για μια σοφή διαχείριση της 4ης βιομηχανικής επανάστασης», το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις «Κλειδάριθμος». Ο γνωστός επιχειρηματίες, επικεφαλής της Olympia Electronics και πρώην πρόεδρος του Συνδέσμου Εξαγωγών – ΣΕΒΕ, ο οποίος ζεί στη Θεσσαλονίκη, στην προσπάθεια να προσεγγίσει το θέμα παραθέτει πλήθος πληροφοριών, ώστε ο αναγνώστης να αντιληφθεί πλήρως το επίδικο του πράγματος. Όπως σημειώνει στον επίλογο ο συγγραφέας «Με την 4η Βιομηχανική Επανάσταση μεταβαίνουμε σε ένα νέο είδος ανθρώπου, τον Άνθρωπο 4.0. Αναμφίβολα πρόκειται για τεράστια αλλαγή, και η ιστορία μας έχει διδάξει ότι κάθε αλλαγή διχάζει τους ανθρώπους. Όπως οι «Λουδίτες» του 19ου αιώνα ήταν αντίθετοι στην μηχανοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας, έτσι και οι σημερινοί «Νεολουδίτες» εμφανίζονται να αντιτίθενται στην τεχνολογική πρόοδο πιστεύοντας ότι μπορούν να την αποτρέψουν. Οι κίνδυνοι είναι βεβαίως υπαρκτοί, ωστόσο γνωρίζουμε ότι σε κάθε αλλαγή μαζί με τις απειλές υπάρχουν και οι ευκαιρίες. Αν ο άνθρωπος εστίαζε μόνο στα αρνητικά στοιχεία μιας νέας πραγματικότητας, δεν θα είχε καταφέρει τίποτα και θα ζούσε ακόμη στην εποχή των σπηλαίων, αν δεν είχε αφανιστεί. Όταν ανακάλυψε τη φωτιά, θέλησε να εκμεταλλευθεί τις ωφέλιμες ιδιότητές της και όχι εκείνην του καψίματος με σκοτεινούς σκοπούς. Οφείλουμε να δεχόμαστε, να επιδιώκουμε και να επιταχύνουμε την αλλαγή, που άλλωστε είναι αναπόφευκτη. Όπως μας δίδαξε ο Ηράκλειτος, <τα πάντα ρει>· και η μελέτη της ιστορίας μάς δείχνει το μέλλον».

Η Voria.gr προχωράει σήμερα στην προδημοσίευση ενός κεφαλαίου του βιβλίου «Άνθρωπος 4.0», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις αρχές Μαΐου, όταν –όπως όλοι ελπίζουν- τα βιβλιοπωλεία θα είναι ανοιχτά και με ελεύθερη πρόσβαση. Καλή ανάγνωση.

«Άνθρωπος 4.0»

Η δεκαετία του ’20 θα σημάνει την απαρχή του Ανθρώπου 4.0, ενός νέου τύπου ανθρώπου με κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα τη γνώση και την καλή χρήση των τεχνολογιών που απαρτίζουν την 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Το κεφάλαιο αρχίζει να παίζει δευτερεύοντα ρόλο, ενώ η γνώση πρωταγωνιστεί στην αξιοποίηση των νέων ψηφιακών δεξιοτήτων που θα καθορίσουν την εξέλιξη της ανθρωπότητας. Η βασική αρχή στην οποία θα πρέπει να στηριχθεί η ανθρωπότητα στη φάση αυτή δεν είναι η ταχύτητα με την οποία θα χρησιμοποιηθούν τα νέα δεδομένα, αλλά η ποιότητα εφαρμογής των νέων δυνατοτήτων με βάση τα αριστοτελικά χαρακτηριστικά. Αυτά αφορούν το πώς θα καλυτερεύσει η ζωή του ανθρώπου και πώς θα χρησιμοποιήσει ο άνθρωπος τις μηχανές, ώστε οι μηχανές να υπηρετήσουν τον Άνθρωπο 4.0 και την ανθρωπότητα συνολικά. O Peter Drucker (1909-2005) είχε προβλέψει: «Σε μερικούς αιώνες, όταν η ιστορία της εποχής μας θα γραφτεί από μακροπρόθεσμη οπτική γωνία, είναι πιθανό πως η εξέλιξη του μέλλοντος δεν θα είναι η τεχνολογία, ούτε το διαδίκτυο, ούτε και το ηλεκτρονικό εμπόριο. Θα είναι η άνευ προηγουμένου αλλαγή της ανθρώπινης φύσης. Για πρώτη φορά, μεγάλο πλήθος ατόμων θα έχει την δυνατότητα επιλογών, ώστε να διαχειριστούν τον εαυτό τους και η κοινωνία είναι εντελώς απροετοίμαστη για κάτι τέτοιο». Εάν ζούσε σήμερα ο Peter Drucker, θα εξακολουθούσε να ανησυχεί για τον τρόπο που οι άνθρωποι διαχειρίζονται σήμερα τον εαυτό τους, διότι η κοινωνία εξακολουθεί και παραμένει ανέτοιμη.

Στη δεκαετία του ’50 και του ’60 αναλφάβητος θεωρείτο εκείνος ο οποίος δεν πήγαινε ή εγκατέλειπε νωρίς το σχολείο, με αποτέλεσμα να μη γνωρίζει γραφή και ανάγνωση, δηλαδή να έχει ελάχιστες γνώσεις. Στη νέα εποχή όπου αναδεικνύεται ο νέος τύπος ανθρώπου, θα δημιουργηθεί μία νέα κατηγορία αναλφαβητισμού, ο ψηφιακός αναλφαβητισμός. Όσοι δεν θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν βασικές λειτουργίες των ψηφιακών εργαλείων, θα θεωρούνται ψηφιακά αναλφάβητοι και θα αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα στη χρήση ψηφιακών υπηρεσιών στην καθημερινότητά τους. Θα μπορεί μάλιστα κανείς να εντοπίσει δύο περιπτώσεις ψηφιακά αναλφάβητων. Εκείνους που δεν θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τις ψηφιακές υπηρεσίες λόγω έλλειψης γνώσεων και εκείνους που δεν θα θέλουν να τις χρησιμοποιήσουν, όσους δηλαδή αρνούνται να τις αποδεχθούν. Το αποτέλεσμα ωστόσο θα είναι το ίδιο. Αν οι πολίτες πρέπει να παραλάβουν ένα έγγραφο από μία ψηφιακή υπηρεσία, αλλά δεν μπορούν ή δεν θέλουν να το κάνουν, τότε θα αντιμετωπίζουν πρόβλημα.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, το κύριο γνώρισμα του πολίτη είναι η συμμετοχή στην απονομή δικαιοσύνης και στην άσκηση εξουσίας. Με την ηλεκτρονική διακυβέρνηση (e-government) θα ενισχυθεί η λειτουργία του κράτους δικαίου, ενώ η δυνατότητα λήψης αποφάσεων από τους πολίτες θα ενδυναμώσει την δημοκρατία, που θα θυμίζει την άμεση δημοκρατία όπως λειτουργούσε στην αρχαία Αθήνα. Η δημοκρατία θα αποκτήσει ψηφιακή υπόσταση (e-democracy) σε αντιστοιχία της Πνύκας, όπου η συμμετοχή των πολιτών ήταν άμεση. Με την εφαρμογή της ηλεκτρονικής δημοκρατίας έχουμε την ευκαιρία να δημιουργήσουμε τη δική μας «Καλλίπολη», όπως περιγράφει ο Πλάτωνας στην Πολιτεία. Το έχουμε σίγουρα ανάγκη γιατί ακόμη και σήμερα τα παραδείγματα περιπτώσεων νόθευσης εκλογικών αποτελεσμάτων αποτελούν ένα τεράστιο θέμα συζήτησης.

Χρησιμοποιώντας τα ψηφιακά εργαλεία ο πολίτης θα είναι περισσότερο δικτυωμένος από ποτέ και θα δύναται να συμμετάσχει άμεσα και γρήγορα στην λήψη αποφάσεων με την ηλεκτρονική ψηφοφορία. Η τεχνολογία δίνει την δυνατότητα στους πολίτες να επιλέγουν όχι μόνο μία φορά στα τέσσερα χρόνια -όπως γίνονται εκλογές στις περισσότερες χώρες του κόσμου- αυτούς που θα κυβερνήσουν, αλλά και να εκφέρουν ελεύθερα τις απόψεις τους για επιμέρους θέματα. Για παράδειγμα, θα μπορούν να συμμετέχουν σε δημόσιες διαβουλεύσεις για το εάν πρέπει να αυξηθούν οι φόροι για να αυξηθεί ο προϋπολογισμός στην παιδεία ή στην υγεία, όπως συμβαίνει με την παραδοσιακή ψηφοφορία στα καντόνια της Ελβετίας.

Ευπρόσδεκτη και ιδιαίτερα ενθαρρυντική είναι η έναρξη της διαδικασίας του ψηφιακού εκσυγχρονισμού του κράτους. Αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση, με υψηλή προτεραιότητα υλοποίησης, προκειμένου να τεθούν τα θεμέλια της σύγχρονης οργάνωσης και λειτουργίας του δημοσίου, που θα αποτελέσει πρότυπο και παράδειγμα προς μίμηση κατά τη μετάβαση στον ψηφιακό μετασχηματισμό που ήδη συμβαίνει. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι η ψηφιακή έκδοση και η ηλεκτρονική διακίνηση δημοσίων εγγράφων διαδικτυακά, η υπηρεσία συστημένης παράδοσης, η ενιαία ψηφιακή πύλη, η πολιτική προτεραιότητας νέφους (Cloud First Policy) στο δημόσιο, το πρόγραμμα Διαύγεια για την διαφάνεια των ενεργειών του ελληνικού κράτους, αρχή πιστοποίησης, ανοικτά δεδομένα, νέος κώδικας ψηφιακής διακυβέρνησης ο οποίος καταργεί αναχρονιστικές διατάξεις και ενσωματώνει ευρωπαϊκές οδηγίες, με ορίζοντα πλήρους υλοποίησης και εφαρμογής την επερχόμενη διετία.

Πρέπει να εξαλειφθούν οι ηθικής και συνειδησιακής διάστασης αμφιβολίες, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν άφοβα να κάνουν ηλεκτρονικές παραγγελίες, να παίρνουν δημόσια έγγραφα ηλεκτρονικά και να αξιοποιούν συνειδητά και αποτελεσματικά τις δυνατότητες που τους παρέχει η τεχνολογία. Υπάρχει μεγάλη μερίδα του κόσμου η οποία αρνείται πεισματικά να μπει σε αυτή τη νέα εποχή, λόγω διάφορων θεωριών συνωμοσίας που διαδίδονται και εξαπλώνονται διαρκώς, και γι’ αυτό απαιτείται ένα νέο πλαίσιο ασφάλειας και εμπιστοσύνης.

Ο ψηφιακός αναλφαβητισμός θα αποτελέσει τροχοπέδη στην εξέλιξη προς τον Άνθρωπο 4.0, επομένως θα πρέπει να θέσουμε ως στόχο να μειώσουμε στον μικρότερο δυνατό αριθμό τους ψηφιακά αναλφάβητους, κάτι που σημαίνει να «δημιουργήσουμε» περισσότερους «Ανθρώπους 4.0» και λιγότερους «Ανθρώπους 3.5, 3.0, 2.0». Οι ψηφιακά αναλφάβητοι εξάλλου, κινδυνεύουν να αποτελέσουν το κομμάτι του εργατικού δυναμικού που θα απασχολείται σε χαμηλά αμειβόμενες θέσεις που και αυτές θα κινδυνεύουν να αντικατασταθούν από τα ρομπότ. Αυτό είναι ένα απευκταίο σενάριο αλλά αρκετά πιθανό, γι’ αυτό θα πρέπει να καταρτίσουμε τους ψηφιακά αναλφάβητους ώστε να ενταχθούν στο ενεργό κομμάτι του εργατικού δυναμικού. Ειδάλλως, δεν θα μπορούν να αφομοιωθούν στο νέο επιχειρηματικό περιβάλλον και θα αναγκαστούν να επιβιώνουν με ένα ελάχιστο εισόδημα που θα τους παρέχει το κράτος. Η ψηφιακή εκπαίδευση θα πρέπει να είναι μία ατέρμονη διαδικασία. Το κράτος αντίστοιχα θα φορολογεί τις επιχειρήσεις ανάλογα με τον αριθμό των ρομπότ που χρησιμοποιούν, ώστε να αντιμετωπίζει οικονομικά την ανεργία αφ’ ενός, αλλά και να χρηματοδοτεί την εκπαίδευση των ψηφιακά αναλφάβητων αφ’ ετέρου».