Παρήλθαν 18 χρόνια από τότε που κατοχυρώθηκε συνταγματικά το δικαίωμα του «εκλέγειν» για τους Έλληνες οι οποίοι ζουν εκτός Επικράτειας. Παρόλα αυτά καμία κυβέρνηση, αν και στο διάστημα αυτό τα ηνία της χώρας ανέλαβαν κυβερνήσεις όλων των αποχρώσεων, δεν κατάφερε να δώσει νομική υπόσταση στην ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού.
Αποτέλεσμα αυτής της αβελτηρίας, ηθελημένης ή μη, ήταν η Ελλάδα να είναι μεταξύ των 12 χωρών που σύμφωνα με μελέτη της «Επιτροπής της Βενετίας» είτε δεν έχουν νομοθετήσει για το δικαίωμα ψήφου των εκτός Επικρατείας πολιτών τους, είτε ο κύκλος των δικαιούχων είναι πολύ μικρός. Μεταξύ των άλλων έντεκα χωρών είναι οι: Αλβανία, Χιλή, Αρμενία, Μάλτα, Μαυροβούνιο, Κύπρος, Σαν Μαρίνο, Ιρλανδία, Ισραήλ κ.λπ.
Αυτή τη φορά πάντως, η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη φαίνεται αποφασισμένη να λύσει αυτήν την εκκρεμότητα. Σχετικές προεργασίες, αρκετά προχωρημένες μάλιστα, είχε κάνει και η προηγούμενη κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα αλλά δεν τόλμησε να το φτάσει ως το τέλος.
Μετά τη διακηρυγμένη θέση της κυβέρνησης ότι σκοπεύει να νομοθετήσει την ψήφο των ελλήνων του εξωτερικού εντός του 2019 το θέμα βρίσκεται πλέον ψηλά στην πολιτική ατζέντα. Ήδη ο υπουργός Εσωτερικών Τάκης Θεοδωρικάκος έχει παρουσιάσει κάποιες σκέψεις επ’ αυτού ενώ και ο ΣΥΡΙΖΑ παρουσίασε τις δικές του προτάσεις.
Τα κρίσιμα ζητήματα τα οποία θα κληθεί να λύσει ο νομοθέτης είναι κυρίως τα ακόλουθα:
1. Ποιοι Έλληνες του εξωτερικού θα έχουν δικαίωμα ψήφου; Σε αυτό φαίνεται να υπάρχει μια κατ’ αρχήν σύμπνοια μεταξύ των περισσοτέρων κομμάτων τα οποία θεωρούν ότι δικαίωμα ψήφου θα πρέπει να έχουν όλοι όσοι διαθέτουν ελληνική ιθαγένεια και συγχρόνως είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους.
2. Θα πρέπει να υπάρχουν περιορισμοί; Επ’ αυτού διατυπώνονται διάφορες απόψεις. Από τη μη θέσπιση κανενός απολύτως περιορισμού (πέραν της ιθαγένειας και της εγγραφής στους εκλογικούς καταλόγους), έως τη νομοθέτηση κάποιων χρονικών περιορισμών. Για παράδειγμα, στη Γερμανία το δικαίωμα ψήφου αίρεται μετά την παρέλευση 25ετους συνεχούς διαβίωσης εκτός συνόρων, ενώ στην Αυστρία μετά την παρέλευση δεκαετίας θα πρέπει ο πολίτης να εγγραφεί εκ νέου στους εκλογικούς καταλόγους. Από ορισμένες πλευρές τίθεται επίσης ζήτημα για το κατά πόσον απόδημοι τρίτης γενιάς και πλέον, θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα του «εκλέγειν». Ωστόσο, η εισαγωγή χρονικού ή άλλου περιορισμού στο εκλογικό δικαίωμα από τον κοινό νομοθέτη προϋποθέτει αναθεώρηση του άρθρου 51 του Συντάγματος.
3. Με ποιο τρόπο θα ψηφίζουν; Δεδομένου ότι η ηλεκτρονική ψήφος φαίνεται προς το παρόν να αποκλείεται, οι επικρατέστεροι τρόποι είναι δύο: είτε με την αυτοπρόσωπη παρουσία σε κάποιο από τα εκλογικά τμήματα του εξωτερικού (πρεσβείες, προξενεία κ.ο.κ.) είτε μέσω της επιστολικής ψήφου.
4. Που θα προσμετράται η ψήφος των ελλήνων του εξωτερικού; Ίσως αυτό να αποτελέσει το σημαντικότερο σημείο τριβής μεταξύ των κομμάτων. Η σκέψη η ψήφος να προσμετράται στις εκλογικές περιφέρειες στις οποίες είναι εγγεγραμμένος ο κάθε ψηφοφόρος δεν φαίνεται να συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες καθώς ο εκτός συνόρων εκλογέας είναι αρκετά αποκομμένος από τα προβλήματα της εκλογικής του περιφέρειας, της οποίας δεν γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα.
Οι υπόλοιπες εκδοχές είναι οι εξής:
α. Να προσμετράται στο σύνολο της Επικράτειας (δηλαδή ο εκλογέας να επιλέγει μόνον κόμμα) και η ψήφος του να υπολογίζεται στη διαμόρφωση του συνολικού εκλογικού αποτελέσματος.
β. Η ψήφος των εκτός Επικρατείας Ελλήνων να μετρά μόνο για τις έδρες του ψηφοδελτίου Επικρατείας και δεν θα προσμετράται για την εξαγωγή του εκλογικού μέτρου σε επίπεδο Επικρατείας. Εν ολίγοις οι εκτός Επικρατείας εκλογείς θα περιοριστούν σε αυτήν την περίπτωση στην εκλογή τριών έως πέντε βουλευτών «αποδήμων», οι οποίοι θα προέρχονται από όλες τις ηπείρους. Σημειώνεται ότι ανάλογη ρύθμιση έχουν υιοθετήσει χώρες με μεγάλο αριθμό αποδήμων, όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Πορτογαλία. Σε μια τέτοια περίπτωση θα πρέπει να κόμματα να τοποθετούν στην πρώτη θέση του ψηφοδελτίου Επικρατείας υποψήφιους οι οποίοι διαβιούν εκτός συνόρων.
Πάντως, η υιοθέτηση μιας τέτοιας ρύθμισης προϋποθέτει ενδεχομένως τροποποίηση του άρθρου 54 του Συντάγματος μέσω της ρητής πρόβλεψης περιφερειών εξωτερικού, καθώς εισάγει μια οιονεί μορφή ψήφου εκπροσώπησης που, κατά ορισμένες απόψεις, εγείρει ζήτημα ως προς την αρχή της ισότητας της ψήφου.