Με τα μουσεία και τις γκαλερί να μετρούν μήνες που έχουν να υποδεχτούν τους εραστές τους -το κοινό τους- που τους δίνει ζωντάνια και χρώμα περπατώντας και συζητώντας στους διαδρόμους, ο δημόσιος χώρος ως καμβάς επικοινωνίας και έκφρασης είναι πιο επίκαιρος από ποτέ. Ο χώρος αυτός δεν είναι άλλος από τους ίδιους τους τοίχους της πόλης τους οποίους κοσμούν γκράφιτι και murals (δηλαδή τοιχογραφίες), που εδώ και χρόνια αντιδρούν στο γκρι της.
Τα γκράφιτι αποτελούν ένα από τους σημαντικότερους λόγους για τους οποιοίους αξίζει να σηκώσει κανείς το κεφάλι του ενώ βαδίζει στην Αλεξάνδρου Σβώλου, στους δρόμους της Καλαμαριάς, στην Κωνσταντίνου Καραμανλή και σε κάθε άλλη γωνιά της Θεσσαλονίκης, και αφορά μία ιστορία που μετρά αρκετές δεκαετίες στην όμορφη συμπρωτεύουσα αλλά και στη χώρα εν γένει.
Συγκεκριμένα, κάπου στις αρχές της δεκαετίας του '90 γίνονται τα πρώτα βήματα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας του γκράφιτι στο πλαίσιο της ανάδυσης ενός εναλλακτικού πολιτισμικού υποδείγματος που περιελάμβανε από το hip hop μέχρι το skate.
To γκράφιτι ταξίδεψε στην Ευρώπη από τις ΗΠΑ. Σε εκείνη την πλευρά του Ατλαντικού αναπτύχθηκε τη δεκαετία του '60 μέσα από τον αντιπολεμικό, πολιτικό ακτιβισμό. Ήταν ένα μήνυμα πολιτικής διαμαρτυρίας και η ταυτότητα μιας γενιάς που ασφυκτιούσε στα καλούπια της επιτηδευμένης συμμόρφωσης. Βέβαια ο όρος εντοπίζεται πρώτη φορά στα τέλη του 19ου αιώνα και χρησιμοποιείται από τους αρχαιολόγους για να περιγράψει τις επιγραφές στα ερείπια των κατακομβών της Ρώμης και της Πομπηίας.
Πριν ανοίξουν τις πόρτες τους οι γκαλερί της Νέας Υόρκης -και με πολύ πιο δειλά βήματα οι γκαλερί της Αθήνας- για να ενσωματώσουν τη street art, οι γραφιτάδες έχουν να διηγηθούν πολλές ιστορίες για τις διώξεις και τα κυνηγητά.
Το άλλοτε παράνομο γκράφιτι, όμως, γίνεται mainstream, σχεδιάζεται και ζωγραφίζεται με κάθε αποδοχή όταν είναι νόμιμο και έχει κερδίσει τη θέση του ακόμα και σε αίθουσες τέχνης και μουσεία.
Έχει αποτελέσει μορφή πολιτικής διαμαρτυρίας, έχει περάσει κοινωνικά και αλτρουιστικά μηνύματα μέσα από εντυπωσιακά πορτρέτα και ζωγραφιές ενώ, παράλληλα, έχει κοσμήσει ατελείωτα ρολά στη Βαλαωρίτου και στα Λαδάδικα.
Για τους λόγους αυτούς, η Θεσσαλονίκη είναι από τις πλέον ανταγωνιστικές πόλεις στον χώρο και έχει δώσει δείγματα σπουδαίας γραφής σε αυτήν την τέχνη. Αριστουργήματα μικρών και μεγάλων διαστάσεων κοσμούν τα τελευταία χρόνια τοίχους δίνοντάς τους χρώμα, τρισδιάστατη οπτική, ζωντάνια αφηγούμενα ιστορίες.
Δυστυχώς, όμως, πολλά από αυτά καταστρέφονται και βανδαλίζονται, χωρίς, ωστόσο, αυτό να αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για τους καλλιτέχνες.
Το γκράφιτι, παρ' όλα αυτά, ομορφαίνει το αστικό τοπίο και αυτό αποτέλεσε το κίνητρο για πολλούς γραφιτάδες: η αντίδραση στο γκρίζο και μουντό τοπίο. Μάλιστα, τα περισσότερα murals στη Θεσσαλονίκη μεταφέρουν σοβαρά κοινωνικά μηνύματα που είναι πάντοτε κρίσιμο να αναδεικνύονται και να υπενθυμίζονται.
Οι περισσότεροι καλλιτέχνες συμφωνούν ότι υπάρχει πρόοδος σε σχέση με το παρελθόν. Ο κόσμος καταλαβαίνει ότι πρόκειται για δημιουργία, την εκτιμά και, μάλιστα, την αποζητεί για να ομορφύνει τις πολυκατοικίες του και τα κτήρια.
Στο Ιπποκράτειο
Η περιήγηση στις θεσσαλονικιώτικες δημιουργίες ξεκινά με ένα αρκετά πρόσφατο mural που βρίσκεται στη νότια πλευρά του μπλε κτηρίου του Ιπποκρατείου και είναι ορατή από την οδό Κωνσταντινουπόλεως.
Το mural απεικονίζει ένα παιδικό χέρι το οποίο ακουμπάει πάνω στο χέρι ενός ενήλικα. Κάποιες από τις αρθρώσεις του παιδικού χεριού εμφανίζονται με έντονο κόκκινο χρώμα θέλοντας να περάσουν το μήνυμα και να ευαισθητοποιήσουν τον κόσμο γύρω από τα Νεανικά Ρευματικά Νοσήματα και την προσβολή των παιδιών από αυτά. Το έργο υλοποιήθηκε από τον street artist LifeInColour.
«Το σχέδιο αποφασίστηκε μετά από μια συνεργασία με τον σύλλογο γονέων και κηδεμόνων των παιδιών με χρόνιες ρευματοπάθειες. Η τοιχογραφία ανήκει σε μια σειρα τοιχογραφιών που αφορά νοσοκομεία "Χρώμα στα Νοσοκομεία" που επιμελείται η UrbanAct. Έχω κανει άλλη μια εσωτερική τοιχογραφία στο Θριάσιο νοσοκομείο Ελευσίνας, στο Γενικό Νοσοκομείο Νίκαιας στην Αθήνα και έπεται συνέχεια», αναφέρει στη Voria.gr ο LifeInColour. Ο ίδιος προσθέτει πως ο σχεδιασμός, η μελέτη και η υλοποίηση του εργου χρειάστηκε περίπου δύο εβδομάδες.
Στο ΑΧΕΠΑ
Ακόμα ένα νοσοκομείο της πόλης, το ΑΧΕΠΑ, επέλεξε να ντύσει τους τοίχους του με έργα τέχνης του δρόμου.
Έπειτα από πρόσκληση του Συλλόγου Νεφροπαθών Θεσσαλονίκης, υλοποιήθηκε το 2017 μια συγκινητική τοιχογραφία των καλλιτεχνών Same84 και Apset σε επιφάνεια 500 τ.μ.
Δύο μορφές με πλάτη η μία στην άλλη, με διαφορετικά χρώματα. Η αριστερή με κόκκινα, σαν να διαλύεται, και η δεξιά με πράσινα και έντονα κίτρινα, σαν να δημιουργείται μια μικρή έκρηξη. Το μήνυμα στην κάτω αριστερή γωνία του έργου αναφέρει «ζήσε δύο φορές». Σκοπός του είναι να αναδείξει την αξία της δωρεάς οργάνων και φυσικά αυτήν της ανθρώπινης ζωής.
Ένα ακόμη mural που δημιουργήθηκε μέσα στο 2020, το «έτος COVID–19», κοσμεί τοίχο του ΑΧΕΠΑ και είναι η εικόνα μιας γιατρού να φοράει τη μάσκα της, με τη συγκινητική επιγραφή «Σας ευχαριστούμε». Ο καλλιτέχνης Same84 θέλει να τιμήσει τον αγώνα χιλιάδων γιατρών και νοσηλευτών απέναντι στην πανδημία, αυτούς που συχνά περνούν στα ψιλά γράμματα.
Στην Καλαμαριά
Στο ίδιο πλαίσιο, αλλά σε εντελώς διαφορετική φιλοσοφία και περιοχή, βρίσκεται μία δημιουργία Θεσσαλονικιού καλλιτέχνη Sandman, την οποία οι κάτοικοι αντίκρισαν λίγες ημέρες πριν από τους πρώτους περιορισμούς στην κυκλοφορία την άνοιξη του 2020.
Οι πολίτες στην περιοχή της Καλαμαριάς ανακάλυψαν ένα νέο, εντυπωσιακό, τρισδιάστατης τεχνικής γκράφιτι, ανάμεσα στα πολλά δημιουργήματα του είδους που δίνουν χαρακτήρα στους τοίχους του γηπέδου του Απόλλωνα Καλαμαριάς. Το δημιούργημα του Θεσσαλονικιού καλλιτέχνη Sandman, με θέμα τον κορωνοϊό, αποτυπώνει την πρωτόγνωρη πραγματικότητα που βιώνει ο πλανήτης σε λίγα μόλις τετραγωνικά μέτρα επιφάνειας.
Μάλιστα, για το συγκεκριμένο έργο, ο καλλιτέχνης είχε αναφέρει πως «μετέδιδε απόλυτα την όλη παράνοια που ζούμε αυτή τη στιγμή», όπως και τη «διάχυτη ανησυχία και το “φάντασμα” του θανάτου που πλανάται πάνω από όλους μας».
Στη Σβώλου
Με αφορμή τη συντήρηση του κτηρίου επί της οδού Αλεξάνδρου Σβώλου, το Street Atelier και οι Keten construction & partners προσέφεραν ως χορηγία μία πανέμορφη τοιχογραφία επί της Σβώλου.
Ο λόγος που επέλεξαν οι καλλιτέχνες SER και η Σιμόνη Φοντάνα τη διασταύρωση της Αλεξάνδρου Σβώλου με τη Δημητρίου Γούναρη είναι η αγάπη τους για την περιοχή και επειδή αυτή αποτελεί νεανικό σταυροδρόμι στο κέντρο της πόλης.
Με το έργο τους στη Σβώλου αποτυπώνουν το «Πορτρέτο της Θεσσαλονίκης», ένα καθημερινό, φρέσκο και νεανικό γυναικείο πρόσωπο, περιτριγυρισμένο από χρώματα και ενέργεια. Αποτελεί μια καθημερινή υπενθύμιση στους κατοίκους της πόλης να τολμούν να ονειρεύονται, να γίνονται οι ίδιοι τα πορτρέτα της Θεσσαλονίκης.
Λίγο πιο κάτω, στο στενό της οδού Απέλλου, υπάρχει ένα ακόμα κρυφό διαμαντάκι του SER. Ανάμεσα σε ένα κενό χώρο μεταξύ δύο πολυκατοικιών, ξεπροβάλει ένα δέντρο με μετέωρες τις ρίζες του και ένα περίεργο ζώο -που μπορεί και να θυμίζει και κουκουβάγια, δεδομένης της ζωηρής φαντασίας του εκάστοτε παρατηρητή- να κάθεται στον κορμό του. Για να το θαυμάσει θα πρέπει να σηκώσει αρκετά ψηλά το κεφάλι του.
Στο κτήριο της ΕΡΤ3
Στο κτήριο όπου στεγάζεται το σπίτι της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης στη Θεσσαλονίκη (ΕΡΤ 3) βρίσκεται ένα από τα πιο ιδιαίτερα γκράφιτι της πόλης. Στους τοίχους που κάποτε είχαν γεμίσει με συνθήματα και σχέδια, ένα τεράστιο γκράφιτι ήρθε το 2015 να τραβήξει τα βλέμματα οδηγών και περαστικών.
Με το χρώμα του έντονου κίτρινου στο background να τραβάει το μάτι, δύο φιγούρες ξεχωρίζουν στις δύο επιφάνειες του τοίχου του κτηρίου που εφάπτεται στην οδό Καυταντζόγλου. Αυτές δηλαδή που επιλέχθηκαν για να στολιστούν με ένα διαφορετικό έργο τέχνης του δρόμου.
Αποτελεί μία καλλιτεχνική απεικόνιση που ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί και να ερμηνεύσει όπως θέλει. Σύμφωνα με τους καλλιτέχνες, Apset και Same84, αποτελεί μια διασκευή της Κοκκινοσκουφίτσας και του Κακού Λύκου. Δύο χαρακτήρων σε μια σύγχρονη εποχή, όπου η κοπέλα – κοκκινοσκουφίτσα αντιπροσωπεύει την κοινωνία και το αγόρι – λύκος τους φόβους και τις ανασφάλειες που προσπαθούμε να κρατήσουμε πίσω από μια μάσκα.
Στο Κατσάνειο
Στις εγκαταστάσεις του Γ.Σ. Ηρακλή στους Χορτατζήδες, σε τοίχο του «Κατσάνειου», ο Ηλίας Στύλος ή αλλιώς Hayate απεικόνισε φέτος τον αρτίστα του ελληνικού ποδοσφαίρου, Βασίλη Χατζηπαναγή, με τη φανέλα του Ηρακλή.
«Το έργο χρειάστηκε μια εβδομάδα να ολοκληρωθεί και έγινε σε συννενόηση με την ομάδα του Ηρακλή. Λόγω της παλιάς φωτογραφίας που είχα στα χέρια μου, χρειάστηκε να περάσω περισσότερη ώρα για να μπορέσω να πετύχω το βλέμμα του. Νομίζω όμως ότι άξιζε τον κόπο», λέει στη Voria.gr ο Hayate, ενώ τόνισε πως, για να μπορεί να διαφανεί η τέχνη του γκράφιτι και να αναδειχθεί στην πόλη ακόμα παραπάνω, «καλό είναι οι φορείς να δίνουν τοίχους στους καλλιτέχνες να πειραματίζονται».
Από τον ίδιο καλλιτέχνη υλοποιήθηκε και το γκράφιτι προς τιμήν του ποδοσφαιρικού θρύλου, Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα, σε σχολείο της Καλαμαριάς.
Προς Τούμπα
Μία πιο καλά κρυμμένη δημιουργία βρίσκεται λίγο πιο μακριά, στα ανατολικά της Θεσσαλονίκης, και συγκεκριμένα σε γέφυρα στην Τούμπα, κάτω από τον Περιφερειακό. Το έργο υπογράφει ο Karma 2G.
Ο καλλιτέχνης τονίζει στη Voria.gr πως δραστηριοποιείται αρκετά χρόνια στον χώρο, αλλά τον τελευταίο καιρό -και πολύ περισσότερο μετά την καραντίνα- προτιμά τα σχέδια. Έργα του, εκτός από τη συγκεκριμένη γέφυρα, υπάρχουν και στο στρατόπεδο Κόδρα αλλά και σε σχολεία της Καλαμαριάς.
Στον Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό
Κλείνοντας την παρουσίαση εξαιρετικών δημιουργιών που κοσμούν τους τοίχους της πόλης, περίοπτη θέση σε αυτά έχει ένα συμβολικό γκάφιτι για τη μαύρη σελίδα του Ολοκαυτώματος που αναγεννά τη μνήμη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, επί της οδού Μιχαήλ Καλού.
Το έργο κοσμεί μέρος της περίφραξης του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού Θεσσαλονίκης σε διαστάσεις με μήκος 35 μέτρα και ύψος 7 μ., με την υπογραφή, για άλλη μία φορά ,του καλλιτέχνη Same84, σε μία σμίξη του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας και της Ομάδας Γειτονιάς του Βαρδάρη, της ομάδας Urban Act και με την υποστήριξη της ActionAid Hellas.
Διαβάστε Θεσσαλονίκη: Συγκλονιστική τοιχογραφία στον ΟΣΕ για το Ολοκαύτωμα (φωτο+vid)
Τα γκράφιτι αποτελούν μία πολύχρωμη ανάσα και τα τελευταία χρόνια, όλο και πιο πολύ είναι αυτοί που αναγνωρίζουν την αξία τους και ζητούν από καλλιτέχνες να ομορφύνουν τοίχους της πόλης. Διάφοροι φορείς, όπως σχολεία και δημοτικά κτήρια καθώς και επιχειρήσεις αποφασίζουν να εμπιστευτούν στους καλλιτέχνες την αλλαγή της όψης των πολυκατοικιών, ενώ δεν είναι λίγοι και οι ένοικοι ή οι ιδιοκτήτες που αποφασίζουν να κοσμήσουν τους εξωτερικούς τοίχους με γκράφιτι και murals.
Ίσως για τα γκράφιτι τελικά να ισχύει αυτό που είπε ο διάσημος ζωγράφος Justin Bua στο βιβλίο του The Beat of Urban Art (BUA): «Tο γκράφιτι είναι, στη χειρότερη περίπτωση, μια πρόοδος της εξέλιξης της τυπογραφίας. Στην καλύτερη περίπτωση, είναι υψηλή τέχνη».