Τη διαχρονική εξέλιξη της πανδημίας στην Ελλάδα και στον κόσμο, από την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος μέχρι και σήμερα, αποτυπώνει πλατφόρμα που δημιούργησε το Εργαστήριο Δεδομένων και Παγκόσμιου Ιστού του τμήματος Πληροφορικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της πλατφόρμας CovidDEXP (Covid-19 Data Exploration) είναι ότι μέσα από διαδραστικά γραφήματα δεν παρουσιάζονται μόνο τα επιδημιολογικά δεδομένα σε κάθε φάση της πανδημίας, αλλά και πώς αυτά συσχετίζονται με κοινωνικοοικονομικούς δείκτες, όπως οι δαπάνες υγείας και οι εμβολιασμοί πληθυσμού, αλλά και με τα μέτρα που υιοθέτησαν οι κυβερνήσεις για τον περιορισμό της εξάπλωσης του κορωνοϊού. Στο παρατηρητήριο συγκεντρώνονται δεδομένα από πολλαπλές πηγές ανοικτών δεδομένων από αξιόπιστους διεθνείς φορείς και οργανισμούς, τα οποία συλλέγονται και αναλύονται σε καθημερινή βάση. Στα αξιοσημείωτα της πρωτοβουλίας είναι ότι η ερευνητική ομάδα ανέπτυξε μόνο ανοιχτού λογισμικού εργαλεία, συνεπώς η δουλειά που έκανε είναι προσβάσιμη για όλους στο διαδίκτυο και τα στοιχεία μπορεί να τα δει και να τα αξιοποιήσει όποιος το επιθυμεί.
Την εξαιρετική αυτή πρωτοβουλία ανέλαβε εξ ολοκλήρου η εντεκαμελής ομάδα του εργαστηρίου με επικεφαλής την καθηγήτρια Αθηνά Βακάλη και μάλιστα εθελοντικά, χωρίς χρηματοδότηση από πρόγραμμα. «Η προσπάθεια γεννήθηκε τον Μάρτιο του 2020 με το lockdown μέσα από την περιέργεια που είχαμε ως επιστήμονες που κάνουμε ανάλυση των δεδομένων να καταλάβουμε την πανδημική κρίση και να δούμε πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις πληροφορίες που είχαμε, αλλά και από την ανάγκη να συμβάλουμε σε αυτήν την τεράστια προσπάθεια της επιστημονικής κοινότητας για ενημέρωση του κόσμου. Δεν είμαστε γιατροί, αλλά θέλουμε να πιστεύουμε ότι αυτά που σκεφτήκαμε να παρουσιάσουμε βοηθούν και τους επιδημιολόγους να καταλάβουν την εξέλιξη της πανδημίας και να βγάλουν συμπεράσματα. Είχαμε τη σκέψη να δούμε όλα αυτά τα πράγματα και από μία άλλη σκοπιά, συνδυάζοντας τα δεδομένα με κάποιους κοινωνικοοικονομικούς δείκτες. Προσπαθήσαμε να χρησιμοποιήσουμε αξιόπιστες πηγές για κάποια δεδομένα, όπως ο δείκτης ελευθερίας, οι δαπάνες των κρατών για την υγεία, οι εμβολιασμοί, το προσδόκιμο ζωής, τα μέτρα που ελήφθησαν από τις κυβερνήσεις και πώς όλα αυτά μέσα στον χρόνο εξελίσσονται και επηρεάζονται ή επηρεάζουν την εξέλιξη της πανδημίας. Χρησιμοποιήσαμε πολλά δεδομένα με διαφορετικούς τρόπους συγκέντρωσης και αποτύπωσης, οπότε χρειάστηκε να κατασκευάσουμε διαφορετικά εργαλεία συλλογής, επεξεργασίας, ανάλυσης και συνδυασμού τους. Ήταν μία πρόκληση για την ομάδα», εξήγησε στη Voria.gr ο Βασίλης Ψωμιάδης, μεταδιδακτορικός ερευνητής και μέλος της ομάδας εργασίας.
Το διεθνές παρατηρητήριο
Στη βασική ιστοσελίδα του παρατηρητηρίου CovidDEXP https://covid19.csd.auth.gr/, η οποία έχει τον τίτλο «World Overview» και είναι διαθέσιμη στην αγγλική γλώσσα, παρουσιάζονται και αναλύονται δεδομένα που αφορούν σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να τα επεξεργαστεί και να εμφανίσει διαφορετικές πληροφορίες ή να εμφανίσει τις πληροφορίες που δίνουν με διαφορετικούς τρόπους. Αν ο χρήστης μετακινήσει το ποντίκι πάνω από ένα διάγραμμα, εμφανίζεται στην κορυφή του μια σειρά με εικονίδια, με τη χρήση των οποίων είναι δυνατή η αποθήκευση του διαγράμματος, όπως αυτό εμφανίζεται, η αλλαγή του επιπέδου μεγέθυνσης και άλλες ενέργειες. Επιπρόσθετα, κάθε διάγραμμα συνοδεύεται από επεξηγηματικό κείμενο που περιγράφει τόσο τον τρόπο δημιουργίας του όσο και το πώς θα πρέπει αυτό να ερμηνεύεται από τον χρήστη.
Σε αυτήν περιλαμβάνεται ο συνολικός αριθμός των ατόμων που έχουν νοσήσει σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως ο αριθμός των θανάτων, του (εκτιμώμενου) αριθμού ασθενών που έχουν αναρρώσει και των ενεργών κρουσμάτων. Βασικό στοιχείο της αρχικής σελίδας είναι ο διαδραστικός παγκόσμιος χάρτης, όπου εμφανίζονται τα επιδημιολογικά δεδομένα για κάθε χώρα ξεχωριστά. Ο χρήστης μπορεί να επιλέξει τη χώρα ενδιαφέροντός του αφήνοντας τον δείκτη του ποντικιού του στο αντίστοιχο σημείο, οπότε και εμφανίζονται περισσότερες λεπτομέρειες για τη χώρα/περιοχή.
Τα βασικά στοιχεία για κάθε χώρα εμφανίζονται, επίσης, στον συνοπτικό πίνακα που συνοδεύει τον χάρτη. Στο κάτω μέρος της σελίδας υπάρχει στοιχείο ελέγχου που επιτρέπει τη μεταβολή της ημερομηνίας για την οποία παρουσιάζονται όλα τα παραπάνω αποτελέσματα. Με αυτόν τον τρόπο, ο χρήστης μπορεί να επιλέξει διαφορετική ημερομηνία και μετακινώντας την μπάρα να δει, ζωντανά επί της οθόνης του, τον τρόπο με τον οποίο έχει εξελιχθεί και εξαπλωθεί η πανδημία από τα τέλη Ιανουαρίου του 2020 μέχρι σήμερα.
Ένας περισσότερο λεπτομερής πίνακας για τα τρέχοντα επιδημιολογικά δεδομένα για κάθε χώρα ξεχωριστά βρίσκεται στο δεύτερο τμήμα της ιστοσελίδας, το οποίο έχει τίτλο «Data Table». Τα δεδομένα που παρουσιάζονται περιλαμβάνουν τον συνολικό αριθμό των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων, τα νέα κρούσματα σε σχέση με την προηγούμενη ημέρα, τα συνολικά κρούσματα ανά 100.000 κατοίκους, τον συνολικό αριθμό των αναρρώσεων και των αναρρώσεων την τελευταία ημέρα, τον συνολικό αριθμό των θανάτων και των θανάτων την τελευταία ημέρα, τον συνολικό αριθμό των ενεργών κρουσμάτων και των νέων ενεργών κρουσμάτων την τελευταία ημέρα, όπως και των συνολικών ενεργών κρουσμάτων ανά 100.000 κατοίκους. Τέλος, για κάθε χώρα εμφανίζεται και το ποσοστό των νοσούντων που έχουν υποκύψει.
Το επόμενο τμήμα της πλατφόρμας («Socioeconomic Plots») περιλαμβάνει διαγράμματα, με τα οποία γίνεται διερεύνηση των συσχετισμών μεταξύ επιδημιολογικών δεδομένων και διαφόρων κοινωνικοοικονομικών δεικτών για όλες τις χώρες. Οι δείκτες αυτοί που έχουν επιλεγεί είναι:
• οι δαπάνες για την υγεία ως ποσοστό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (GDP) κάθε χώρας,
• ο δείκτης ανθρώπινης ελευθερίας, ο οποίος υπολογίζεται σύμφωνα με διάφορες μετρήσεις που περιλαμβάνουν την προσωπική, πολιτική και οικονομική ελευθερία των πολιτών,
• το ποσοστό του πληθυσμού με ηλικία άνω των 65 ετών κάθε χώρας που έχει κάνει το ετήσιο εμβόλιο κατά του ιού της γρίπης και
• το προσδόκιμο ζωής των πολιτών κάθε χώρας.
Οι τιμές των παραπάνω δεικτών συσχετίζονται με τα επιδημιολογικά δεδομένα της κάθε χώρας (επιβεβαιωμένα κρούσματα, ενεργά κρούσματα, θάνατοι, αναρρώσεις).
Το τελευταίο τμήμα αναφέρεται στις δράσεις και τα μέτρα που έχουν ληφθεί από τις κατά τόπους κυβερνήσεις για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Στα δύο πρώτα διαγράμματα, εμφανίζονται ο σχετικός χρόνος με τον οποία λήφθηκαν διάφορα μέτρα από κυβερνήσεις ανά τον κόσμο σε σχέση με τα επιβεβαιωμένα κρούσματα κάθε χώρας. Τα μέτρα για τα οποία ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να ενημερωθεί περιλαμβάνουν τα εξής:
• κλείσιμο σχολείων
• κλείσιμο χώρων εργασίας
• ακύρωση δημοσίων εκδηλώσεων
• περιορισμός συγκεντρώσεων
• κλείσιμο δημόσιων συγκοινωνιών
• απαιτήσεις παραμονής στο σπίτι
• περιορισμοί στις εσωτερικές μετακινήσεις
• περιορισμοί στις διεθνείς μετακινήσεις
• οικονομικά μέτρα
• εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού
• πολιτικές ελέγχων
• ιχνηλασία επαφών
• έκτακτη οικονομική ενίσχυση του τομέα της Υγείας
• επενδύσεις για την ανάπτυξη εμβολίου
Σε διάγραμμα, με τη μορφή ιστογράμματος, αντιπροσωπεύεται η καθυστέρηση σε ημέρες όλων των κυβερνήσεων να λάβουν τα αντίστοιχα μέτρα σε σχέση με τα πρώτα επιβεβαιωμένα κρούσματα σε κάθε χώρα.
Το ελληνικό παρατηρητήριο
Στο δεύτερο τμήμα του ελληνικού παρατηρητηρίου (https://covid19.csd.auth.gr/greece/), συμπεριλαμβάνονται διαγράμματα που δείχνουν την εξέλιξη της πανδημίας στη χώρα. Όπως επισήμανε ο κ. Ψωμιάδης, για τα δεδομένα της Ελλάδας η ομάδα συνεργάστηκε με εθελοντική δράση COVID-19 Response Greece, ο οποία έκανε ένα API, μία μέθοδο για να μπορούν οι προγραμματιστές να τραβούν δεδομένα, το οποίο ενημέρωναν οι ίδιοι με δεδομένα που έδινε ο ΕΟΔΥ και άλλες πηγές από τη χώρα.
Στο πρώτο διάγραμμα φαίνεται η εξέλιξη των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων στη χώρα, με την εμφάνιση του αριθμού των κρουσμάτων κάθε ημέρας και του συνολικού αριθμού των κρουσμάτων. Αντίστοιχα διαγράμματα, έχουν δημιουργηθεί, τόσο για την εξέλιξη του αριθμού των θανάτων, όσο και του αριθμού των ελέγχων που πραγματοποιούνται καθημερινά.
Ένα ακόμα διάγραμμα εμφανίζει την εξέλιξη του αριθμού των ασθενών που βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση στις Μονάδες Εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ) των νοσοκομείων σε όλη τη χώρα.
Στη συνέχεια, εμφανίζεται ένα ραβδόγραμμα που παρουσιάζει την ηλικιακή κατανομή των κρουσμάτων στη χώρα. Σε αυτό, ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να επιλέξει να εμφανιστεί η ηλικιακή κατανομή των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων, των ασθενών σε κρίσιμη κατάσταση, όπως και των θανόντων. Τέλος, υπάρχει διάγραμμα πίτας, το οποίο παρουσιάζει την ποσοστιαία κατανομή των ασθενών στα δύο φύλα.
Στο επόμενο τμήμα περιλαμβάνονται πληροφορίες σχετικά με τα μέτρα που έχει λάβει η ελληνική κυβέρνηση. Στο πρώτο διάγραμμα εμφανίζονται η χρονική εξέλιξη των μέτρων και περιορισμών που έχουν ληφθεί, καθώς και αυτών που έχουν αρθεί.
Επίσης, υπάρχει διάγραμμα, το οποίο εμφανίζει ταυτόχρονα την εξέλιξη των δεικτών αυστηρότητας, κυβερνητικής αντίδρασης, οικονομικής υποστήριξης, περιορισμού και υγείας για την Ελλάδα σε σχέση με το αντίστοιχο διάγραμμα του παγκόσμιου παρατηρητηρίου.
Το τελευταίο τμήμα του ελληνικού παρατηρητηρίου ασχολείται με τη συλλογή δεδομένων από το κοινωνικό δίκτυο του Twitter, σχετικά με την πανδημία του κορωνοϊού. Τα δεδομένα αφορούν αναρτήσεις των Ελλήνων χρηστών του Twitter. Το πρώτο διαθέσιμο διάγραμμα παρουσιάζει ένα σύννεφο λέξεων (wordcloud) που περιλαμβάνει τα hashtags που χρησιμοποιούνται περισσότερο από τους χρήστες του Τwitter στην Ελλάδα, σε δημοσιεύσεις που αφορούσαν τον κορωνοϊό σε καθημερινή βάση. Όσο μεγαλύτερο το μέγεθος των γραμμάτων, τόσο μεγαλύτερη και η συχνότητα εμφάνισης του συγκεκριμένου hashtag για την συγκεκριμένη μέρα.
Τέλος, παρουσιάζεται μία λίστα με τους δημοφιλέστερους συνδέσμους που περιλαμβάνονται στις αναρτήσεις των Ελλήνων χρηστών του Twitter. Αυτή η λίστα παρουσιάζει τους συνδέσμους που διαμοιράστηκαν περισσότερο από την ημέρα που ξεκίνησε η συλλογή των δεδομένων μέχρι σήμερα. «Για το κομμάτι της Ελλάδας προσθέσαμε κάποια στοιχεία από κοινωνικά δίκτυα, από το twitter, δηλαδή ποια ήταν τα δημοφιλή hashtags εκείνη την περίοδο, για να μετρήσουμε τον σφυγμό του κοινού ανάλογα με τη λήψη των μέτρων την περίοδο της πανδημίας», ανέφερε ο κ. Ψωμιάδης και πρόσθεσε: «Οι Έλληνες δεν είναι τόσο ενεργοί στα social media, όμως δείχνει κάποιες τάσεις για το πώς ήταν το κοινό αίσθημα σε κάθε διάστημα της πανδημίας».