Η Θεσσαλονίκη είναι ο κομβικός χώρος για την ανάπτυξη όχι μόνο της Κεντρικής Μακεδονίας, αλλά του μεγαλύτερου μέρους της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας, σύμφωνα με όσα προβλέπονται στο ΦΕΚ του αναθεωρημένου Περιφερειακού Χωροταξικού Πλαισίου της Κεντρικής Μακεδονίας, που εκπόνησε το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Το Πλαίσιο, πάνω στο οποίο θα βασιστεί η αναπτυξιακή προοπτική και εξέλιξη όλης της Κεντρικής Μακεδονίας αναγνωρίζει μια σειρά από περιοχές και εκτός του κομβικού και μητροπολιτικού ρόλου της Θεσσαλονίκης, που έχουν συγκεκριμένες δυνατότητες, αλλά πρωτίστως απαιτείται να οργανωθούν χωροταξικά, προκειμένου να αξιοποιηθούν οι προοπτικές τους.
Είναι σημαντικός ο ρόλος που προβλέπει το νέο Χωροταξικό Πλαίσιο για τις Σέρρες, ενώ περιγράφονται και οι προτεραιότητες στην κάλυψη ελλειμμάτων, που εμποδίζουν την ανάπτυξη.
Πληθυσμός
Βασική υπόθεση για τις πληθυσμιακές εξελίξεις στην Κεντρική Μακεδονία, όπως αναφέρει το Πλαίσιο, είναι ότι μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να υπάρξει μικρή αύξηση (εκτιμώμενος πληθυσμός 2021 της τάξης των 1.940.000 ατόμων) ανατρέποντας τις δυσμενέστερες πρόσφατες τάσεις.
Από την πληθυσμιακή αύξηση όμως εξαιρούνται τρεις συγκεκριμένες ενότητες, όπου «η πληθυσμιακή εξέλιξη εκτιμάται ως ιδιαίτερα προβληματική». Αυτές είναι ο Δήμος Θεσσαλονίκης, όλος ο νομός Σερρών και οι ορεινές ζώνες της Κεντρικής Μακεδονίας.
Αρνητικός, επίσης, παράγοντας είναι η προϊούσα γήρανση του πληθυσμού.
Σε όλη την Περιφέρεια υφίστανται ζητήματα που απειλούν την κοινωνική συνοχή: ανεργία, διαρροή νέων προς το εξωτερικό, εξωτερική μετανάστευση και εντοπισμένη φτώχεια.
«Στρατηγικός στόχος, με μακροοικονομικούς όρους, είναι η ανάκτηση επιπέδου ανάπτυξης της Περιφέρειας σαφώς άνω του 75% του μέσου όρου της ΕΕ, μέχρι το τέλος της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου, στόχος δύσκολος γιατί ισοδυναμεί με ανατροπή των τάσεων, αλλά που αποτελεί βασική πολιτική επιλογή», αναφέρεται στο ΦΕΚ.
Για να αντιμετωπιστούν όλα αυτά τα ζητήματα πρέπει να υιοθετηθούν συγκεκριμένες χωρικές στρατηγικές κατευθύνσεις:
-Στήριξη των περιοχών με δυσμενείς δημογραφικές προοπτικές, και ιδίως του Δήμου Θεσσαλονίκης, της ΠΕ Σερρών, και γενικά των ορεινών περιοχών. Στις δύο τελευταίες, θα απαιτηθεί άσκηση και ειδικής δημογραφικής πολιτικής.
-Ανάσχεση της αύξησης της ανεργίας σε επιμέρους περιοχές στις οποίες το φαινόμενο της υψηλής ανεργίας συνυπάρχει με άλλα αρνητικά φαινόμενα με τα οποία δημιουργεί σύνδρομα γενικής υποβάθμισης, και ιδίως με τη φτώχεια, την έντονη πληθυσμιακή αποψίλωση, και τα ειδικά κοινωνικά προβλήματα.
-Μέτρα για την αποφυγή υπερβολικών συγκεντρώσεων εξωτερικών μεταναστών και προσφύγων σε συγκεκριμένες περιοχές που μπορεί να αποκτήσουν χαρακτηριστικά γκέτο.
-Προώθηση μέτρων κοινωνικού και αναπτυξιακού χαρακτήρα από τους αντίστοιχους σχεδιασμούς σε περιοχές με έντονο πρόβλημα φτώχειας και ανεργίας.
Οι πόλοι ανάπτυξης της Κ. Μακεδονίας
Το αναθεωρημένο Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο αναγνωρίζει ως πόλους ανάπτυξης της περιοχής διαφορετικές περιοχές, τις οποίες έχει κατηγοριοποιήσει.
Το εθνικής εμβέλειας κέντρο είναι η Θεσσαλονίκη (όλο το πολεοδομικό συγκρότημα), που κατατάχθηκε στη βαθμίδα της «Μητρόπολης».
Δεν υπάρχει κανένας χαρακτηρισμένος «Πρωτεύοντας Πόλος», ενώ «Δευτερεύοντας Πόλος» εθνικής εμβέλειας πάντα είναι οι Σέρρες. Στους «Λοιπούς Πόλους» εθνικής εμβέλειας κατατάσσεται η Κατερίνη με ειδικό μάλιστα ρόλο.
Στους περιφερειακής εμβέλειας πόλους ως «Πρωτεύοντες Πόλοι» κατατάσσονται η Αλεξάνδρεια, η Βέροια, η Νάουσα, η Έδεσσα, τα Γιαννιτσά, το Κιλκίς και ο Πολύγυρος.
«Εκτιμάται ότι οι Σέρρες σήμερα λειτουργούν στο επίπεδο 'Λοιποί Πόλοι' και όχι στο αμέσως υπερκείμενο επίπεδο (δευτερεύοντες πόλοι) στο οποίο τοποθετείται από το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης. Η τοποθέτηση σε αυτή τη θέση αποτελεί, για το Περιφερειακό Πλαίσιο, επιλογή πολιτικής (όχι επικύρωση υπάρχουσας κατάστασης), που υποστηρίζεται μέσω κατάλληλων μέτρων του παρόντος και πρέπει να υποστηριχθεί και από άλλα σχέδια και πολιτικές», αναφέρεται.
Πέραν των μεμονωμένων πόλων, στην Κεντρική Μακεδονία περιλαμβάνονται τρία πολυπολικά συμπλέγματα ανάπτυξης:
1.Μητροπολιτική περιοχή Θεσσαλονίκης: περιλαμβάνει το πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης και ένα σύνολο δορυφορικών στοιχείων, οικιστικών κέντρων ή και ισχυρών συγκεντρώσεων παραγωγικών δραστηριοτήτων, που λειτουργούν με συμπληρωματικότητες και συγκροτούν ένα αναπτυξιακό σύμπλεγμα με χωρική ολοκλήρωση.
2.Πολυπολικό σύμπλεγμα στο δυτικό τμήμα της Περιφέρειας, που αποτελείται από τις εξής πόλεις-πρωτεύοντες περιφερειακούς πόλους: Αλεξάνδρεια, Βέροια, Νάουσα, Έδεσσα, Γιαννιτσά, και ενισχύεται από ισχυρά παραγωγικά στοιχεία. Το σύνολο παρουσιάζει συμπληρωματικότητες και συνέργειες, ενώ έχει επίσης σχετικά στενή σχέση με τη μητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης.
3.Πολυπολικό σύμπλεγμα νοτίου τμήματος Χαλκιδικής: περιλαμβάνει ένα σύνολο οικιστικών κέντρων 6ου επιπέδου (Πολύγυρος, Νικήτη, Νέος Μαρμαράς, Κασσάνδρεια, Νέα Μουδανιά, Νέα Καλλικράτεια) χωρίς ισχυρό επιμέρους πόλο, που λειτουργούν περίπου στο ίδιο επίπεδο. Μέρος του συμπλέγματος έχει στενή σχέση με τη Θεσσαλονίκη.
Οι άξονες της ανάπτυξης
Η κατηγοριοποίηση με βάση τους αναπτυξιακούς άξονες της Κεντρικής Μακεδονίας από το Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο είναι η εξής:
1.Χερσαίοι άξονες ανάπτυξης εθνικής εμβέλειας:
-Ανατολικός άξονας: αποτελεί μέρος του εθνικού, στο τμήμα του που διέρχεται από τις ΠΕ Πιερίας και Θεσσαλονίκης, με προέκταση προς τα βόρεια (Κιλκίς, Εύζωνοι). Βασική κατεύθυνση αποτελεί η αναβάθμιση, στην πράξη, της λειτουργίας του συνόλου αυτού του άξονα σε επίπεδο εθνικής εμβέλειας.
-Βόρειος άξονας: αποτελεί σημαντικό μέρος του εθνικού βορείου άξονα, αλλά λειτουργώντας πραγματικά ως τέτοιος μόνο κατά τμήματα, κυρίως στο δυτικό τμήμα της Περιφέρειας, μεταξύ Θεσσαλονίκης και δυτικού πολυπολικού συμπλέγματος, με διαπεριφερειακή συνέχεια προς τη Δυτική Μακεδονία. Ισχύουν και για τον άξονα αυτόν, κατ' αναλογία, τα αναφερόμενα στον προηγούμενο άξονα.
2.Χερσαίοι άξονες ανάπτυξης Περιφερειακής εμβέλειας:
-Κατοχύρωση και αξιοποίηση της ισχυρής δυναμικής του υφιστάμενου άξονα περιφερειακής εμβέλειας που εκτείνεται μεταξύ Θεσσαλονίκης και νότιου τμήματος της Χαλκιδικής και διακλαδίζεται προς τις χερσονήσους Κασσάνδρας και Σιθωνίας.
-Ως επιλογή πολιτικής μακροπρόθεσμου ορίζοντα υιοθετείται η ανάδυση ενός άξονα ανάπτυξης Θεσσαλονίκης-Σερρών με διεθνή προέκταση.
3.Θαλάσσιοι άξονες σύνδεσης:
Ο αναφερόμενος στο Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης «θαλάσσιος άξονας σύνδεσης» μεταξύ Θεσσαλονίκης και νησιών Βορείου Αιγαίου, που έχει πολύ ασθενή υπόσταση, πρέπει να ενισχυθεί στο μέτρο του δυνατού, με ευλυγισία ως προς τους προορισμούς.
Σημαντικές πύλες
Στις σημαντικές πύλες της περιοχής παρατηρούνται μια σειρά από αλλαγές στις στρατηγικές αναπτυξιακές κατευθύνσεις:
-Προβλέπεται η διατήρηση των εξής υφιστάμενων «πυλών» διαφόρων επιπέδων και ρόλων της Περιφέρειας:
1.Πύλες των μεταφορικών δικτύων διεθνούς και εθνικής-διαπεριφερειακής σημασίας:
-Θεσσαλονίκη πόλη-πύλη
-Ειδομένη και Εύζωνοι προς Βόρεια Μακεδονία (οδική και σιδηροδρομική, επιβατική και εμπορευματική)
-Δοϊράνη προς Βόρεια Μακεδονία (οδική, κυρίως εμπορευματική)
-Προμαχώνας προς Βουλγαρία (οδική και σιδηροδρομική, επιβατική και εμπορευματική)
-Λιμάνι Θεσσαλονίκης (θαλάσσια, κυρίως εμπορευματική αλλά και επιβατική)
-Αερολιμένας Θεσσαλονίκης (αεροπορική, κυρίως επιβατική αλλά και εμπορευματική)
-Σημαντικότερες εθνικές - διαπεριφερειακές οδικές πύλες:
-Περιοχή Νέου Παντελεήμονα-Τεμπών προς Θεσσαλία και νότια Ελλάδα (ΠΑΘΕ)
-Περιοχή Βέροιας - Πολύμυλου προς Δυτική Μακεδονία, δυτική Ελλάδα και Ιταλία (Εγνατία)
-Περιοχή Άρνισσας προς Δυτική Μακεδονία (Εθνική Οδός 2)
-Περιοχή Αμφίπολης προς Ανατολική Μακεδονία - Θράκη και Τουρκία (Εγνατία).
-Εθνικές - διαπεριφερειακές πύλες των άλλων μέσων που δεν ταυτίζονται με τα σημεία του δικτύου που τέμνουν τα όρια της Περιφέρειας, αλλά με τους τερματικούς σταθμούς:
-Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός Θεσσαλονίκης (επιβατική πύλη)
-Παλιός Σιδηροδρομικός Σταθμός (εμπορευματική πύλη)
-Σταθμός ΚΤΕΛ Θεσσαλονίκης (επιβατική πύλη)
-Λιμάνι Θεσσαλονίκης (κυρίως εμπορευματική αλλά και επιβατική)
-Αερολιμένας Θεσσαλονίκης (κυρίως επιβατική αλλά και εμπορευματική).
-Οι τουριστικοί λιμένες σκαφών αναψυχής (μαρίνες) των εγκαταστάσεων των ξενοδοχειακών μονάδων στη Σάνη και στο Πόρτο Καρράς αποτελούν ειδική περίπτωση ως σημαντικές τουριστικές Πύλες.
-Τουριστικός λιμένας Ουρανούπολης, ο οποίος αποτελεί την Πύλη προς τη Μοναστική Πολιτεία του Αγίου Όρους.
Τι πρέπει να γίνει
Για τις προοπτικές των «Πυλών» στην Περιφέρεια δίνονται οι εξής κατευθύνσεις:
-Να καλυφθούν - υλοποιηθούν οι σημαντικότερες ελλείψεις που παρατηρούνται στις διασυνδέσεις του λιμανιού Θεσσαλονίκης, για τις εμπορευματικές μεταφορές, με το σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο και, για τις επιβατικές μετακινήσεις, με το τοπικό δίκτυο αστικών μετακινήσεων στη Θεσσαλονίκη.
-Να βελτιωθεί η σύνδεση του αερολιμένα Θεσσαλονίκης με το τοπικό δίκτυο αστικών μετακινήσεων στη Θεσσαλονίκη κατά προτίμηση με μέσο σταθερής τροχιάς (συμπεριλαμβανόμενων και των ελαφρών, πχ. ηλεκτρικών BRT με λωρίδα αποκλειστικής κυκλοφορίας).
-Να διασφαλίζουν την ομαλή ροή διερχόμενων επιβατών και φορτίων, να διευκολύνουν την ομαλή και ταχεία μετεπιβίβαση - μεταφόρτωση σε άλλα μέσα (είτε διεθνούς είτε τοπικού χαρακτήρα) και να παρέχουν την απαραίτητη πληροφόρηση στους χρήστες τους τόσο για την Περιφέρεια όσο και για τις δυνατότητες των υφιστάμενων διασυνδέσεων. Επιπλέον, οι κόμβοι μπορούν να διαμορφωθούν σε κέντρα δραστηριοτήτων εμπορικού χαρακτήρα ή και αναψυχής.
-Να καλυφθούν - υλοποιηθούν οι σημαντικές ελλείψεις στις απαραίτητες διασυνδέσεις των Πυλών είτε ως τερματικών σταθμών είτε ως συνοριακών κέντρων, που έχουν και χαρακτήρα μετεπιβίβασης ή συνδυασμένων μεταφορών, με τα δίκτυα άλλων μεταφορικών μέσων.
«Οι άξονες και πόλοι ανάπτυξης καθώς και οι 'πύλες', ως τρία από τα δομικά στοιχεία του χωρικού προτύπου, πρέπει να λειτουργήσουν συμπληρωματικά με τις ειδικές ζώνες συγκέντρωσης (υπάρχουσας ή δυνητικής) δραστηριοτήτων αυξημένης ανταγωνιστικότητας σε διάφορους κλάδους με προοπτικές στην κατεύθυνση ενός ισορροπημένου πλέγματος ισχυρών στοιχείων για την ολοκλήρωση της χωρικής οργάνωσης», αναφέρει το Πλαίσιο.
Οριζόντιες στρατηγικές κατευθύνσεις ανά περιοχή είναι οι εξής:
-Μητροπολιτική περιοχή Θεσσαλονίκης: Ενίσχυση των μητροπολιτικών δραστηριοτήτων, π.χ. παραγωγή γνώσης, αντιμετώπιση των προβλημάτων εσωτερικής οργάνωσης, και ανακοπή της τάσης πληθυσμιακής αποδυνάμωσης του κέντρου της μητροπολιτικής περιοχής (Δήμος Θεσσαλονίκης).
-Ενίσχυση των αστικών κέντρων υψηλής βαθμίδας, ιδίως των απομακρυσμένων από τη Θεσσαλονίκη και των πολυπολικών συμπλεγμάτων με διαφοροποίηση της οικονομικής τους βάσης, ανάπτυξη συμπληρωματικοτήτων, και βελτίωση της εσωτερικής (πολεοδομικού επιπέδου) λειτουργίας τους. Ειδικότερα για τις Σέρρες, προβλέπεται η στήριξη της απόκτησης ισχυρότερου αναπτυξιακού ρόλου (προώθηση δραστηριοτήτων δημόσιας χωροθέτησης, στο πεδίο της ανώτατης εκπαίδευσης και της έρευνας, και ενίσχυση μεταφορικών χερσαίων υποδομών σε συνάρτηση με την παραμεθόρια πύλη του Προμαχώνα αλλά και των υποδομών και υπηρεσιών θεματικού τουρισμού.
-Ενίσχυση της συμπληρωματικότητας μεταξύ των στοιχείων των πολυπολικών συμπλεγμάτων.
-Αξιοποίηση της Εγνατίας οδού, άξονα αυξανόμενης ενδοπεριφερειακής, διαπεριφερειακής και διεθνούς προσπελασιμότητας, για την ανάπτυξη, στους κόμβους, δραστηριοτήτων για τις οποίες η προσπελασιμότητα αποτελεί παράγοντα ανταγωνιστικότητας. Απαιτούνται μέτρα βελτίωσης των τοπικών διασυνδέσεων, ενίσχυσης των συνδυασμένων μεταφορών, ανάπτυξης και άλλων δικτυακών υποδομών (ενέργεια, τηλεπικοινωνίες), και αναπτυξιακά μέτρα όπως οι οργανωμένοι υποδοχείς επιχειρήσεων (εμπορίου, μεταποίησης). με έμφαση στις περιοχές διέλευσης της Εγνατίας οι οποίες παρουσιάζουν χαμηλές αναπτυξιακές επιδόσεις σήμερα.
-Οργάνωση και ενίσχυση της ανάδειξης της Περιφέρειας ως εμπορευματικής - επιχειρηματικής πύλης των Βαλκανίων, με την οργάνωση ενός χώρου - κόμβου ανάπτυξης σύγχρονου και ολοκληρωμένου συστήματος παροχής υπηρεσιών συνδυασμένης μεταφοράς που θα περικλείει τους διευρωπαϊκούς άξονες, το σιδηροδρομικό δίκτυο, το εμπορικό λιμάνι της Θεσσαλονίκης και ένα αεροδρόμιο ικανό να εξυπηρετεί και εμπορικές πτήσεις.