Μια σημαντική παρέμβαση της επικείμενης Προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου, προ διετίας στη Θεσσαλονίκη για τον δημόσιο χώρο, μας θύμισε με ανάρτησή του ο αρχιτέκτονας, Πρόδρομος Νικηφορίδης.
Στην επιστημονική εκδήλωση που είχε διοργανώσει στο συνεδριακό κέντρο της Τράπεζας Πειραιώς, στην Κατούνη, η Επιστημονική Εταιρεία Δικαίου, Πολεοδομίας και Χωροταξίας, με θέμα «Σύγχρονες Μορφές του Αστικού Περιβάλλοντος – Δημόσιος Χώρος», στις 29 Νοεμβρίου 2017, η κ. Σακελλαροπούλου ήταν ως αντιπρόεδρος του ΣτΕ και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Δικαίου του Περιβάλλοντος, κεντρική ομιλήτρια, με θέμα «Αναζητώντας τον χαμένο δημόσιο χώρο».
Οι επισημάνσεις και θέσεις της νέας Προέδρου της Δημοκρατίας έχουν τη δική τους αξία, εν όψει και του υψηλότατου αξιώματος, που πρόκειται να αναλάβει.
Θεσσαλονίκη
Ειδική αναφορά έκανε (εκτός των Αθηνών) και στη Θεσσαλονίκη, επισημαίνοντας βασικά ζητήματα του δημόσιου χώρου στην πόλη, με αναφορές στην ανάπλαση της νέας παραλίας, στα τραπεζοκαθίσματα, αλλά και στην εκδήλωση για τα 100 χρόνια από την πυρκαγιά του 1917:
1.«Στη Θεσσαλονίκη η δημιουργία της λεγόμενης 'νέας παραλίας', η ανάπλαση δηλαδή της νέας παραλίας όπως αυτή είχε δημιουργηθεί στις δεκαετίες του '60 και του '70, κατά μήκος της λεωφόρου Μ. Αλεξάνδρου, προκάλεσε μεγάλη συζήτηση και αμφισβήτηση, είναι όμως κοινή ομολογία ότι το θαλάσσιο μέτωπο με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, βραβευμένο έργο των αρχιτεκτόνων Μπερνάρ Κουόμο και Πρόδρομου Νικηφορίδη, έδωσε στην πόλη πολλά περισσότερα από έναν γοητευτικό περίπατο: μια νέα γειτονιά, ανάσα για τους κατοίκους».
2.«Ένα από τα μεγάλα προβλήματα της διαχείρισης του δημόσιου χώρου είναι η τοποθέτηση τραπεζοκαθισμάτων, με τα οποία αναιρείται ο κοινόχρηστος χαρακτήρας και παρεμποδίζεται η πρόσβαση των πολιτών σε πλατείες, στοές και πεζοδρόμια... Πρόσφατα αναπτύχθηκε έντονος διάλογος στη Θεσσαλονίκη για την ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων στη Νέα Παραλία, αντίστοιχα προβλήματα παρουσιάζονται στην Αθήνα με την πεζοδρόμηση κεντρικών σημείων της πόλης που μετατρέπονται σε υπαίθριους χώρους καφετεριών, συνήθως κακής αισθητικής, και το δικαίωμα των πολιτών στον κοινόχρηστο χώρο υποχωρεί προ του οικονομικού συμφέροντος του Δήμου και των επιχειρηματιών. Οι πεζοδρομήσεις στο ιστορικό κέντρο των πόλεων απασχολούν τον δημόσιο διάλογο με απόψεις θετικές και αρνητικές, η αφετηρία τους, δηλαδή η ανάγκη απόδοσης δημόσιων χώρων στους κατοίκους των πόλεων και η διαμόρφωση περιπάτων είναι κατ' αρχήν θετική αλλά ανακύπτουν ζητήματα όταν γίνονται αποσπασματικά και λόγω των καταστρατηγήσεων που ακολουθούν, εξαιτίας της πλημμελούς εποπτείας και αστυνόμευσης εκ μέρους των αρμοδίων αρχών».
3.«Στη Θεσσαλονίκη τον Σεπτέμβριο του 2017, διοργανώθηκε ένα πολυθέαμα με τη συνδρομή καλλιτεχνών και εθελοντών, με τη συμπλήρωση των 100 χρόνων μετά την πυρκαγιά που κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της και υπήρξε αφορμή για τη γέννηση της νέας από πόλης από πολεοδομική άποψη και όχι μόνο».
Θέσεις
Σταχυολογώντας κάποιες από τις θέσεις που εξέφρασε τότε η κ. Σακελλαροπούλου τις παραθέτουμε αυτούσιες:
-Η ισότητα στην πρόσβαση (στο δημόσιο χώρο) είναι καθοριστικής σημασίας. Πέρα από τη χωρική διάσταση, συνδέεται ευθέως με τη δημοκρατική αρχή, στον δημόσιο χώρο εκδηλώνεται η ίδια η πολιτική κοινότητα, εδώ ασκούν οι πολίτες τα συνταγματικά τους δικαιώματα. Οι περιορισμοί που επιβάλλονται από το κράτος στο δικαίωμα πρόσβασης και χρήσης του δημόσιου χώρου διαμορφώνουν με την έντασή τους τον δημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος κάθε χώρας. Οι περιορισμοί αυτοί συνδέονται με τον χρόνο και τον τρόπο άσκησης των δικαιωμάτων των πολιτών σε δημόσιους χώρους και αναφέρονται σε θέματα όπως η παραχώρηση πλατειών σε κόμματα κατά την προεκλογική περίοδο, η τοποθέτηση καμερών στους δρόμους για τη διαχείριση της κυκλοφορίας, η απαγόρευση του καπνίσματος, η επιβολή ωρών κοινής ησυχίας, η ρύθμιση της υπαίθριας διαφήμισης, η λειτουργία λατρευτικών χώρων άλλων θρησκειών. Οι περιορισμοί αυτοί αφορούν τη ρύθμιση άσκησης συνταγματικών δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμα στην προσωπικότητα, το δικαίωμα του συνέρχεσθαι, το δικαίωμα ελεύθερης κίνησης, το δικαίωμα έκφρασης, η άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας, ώστε να διατηρείται η αναγκαία ισορροπία στη διαβίωση των κατοίκων της πόλης και να μην προκαλούνται συγκρούσεις στο κοινωνικό σύνολο.
-Η πολεοδομική λειτουργία του δημόσιου χώρου είναι εξόχως σημαντική γιατί συντελεί ουσιαστικά στην εξυπηρέτηση της λειτουργικότητας των οικισμών και την εξασφάλιση των καλύτερων όρων διαβίωσης των κατοίκων, όπως επιτάσσει το Σύνταγμα. Κατά την πάγια νομολογία του ΣτΕ, οι κοινόχρηστοι χώροι αποτελούν ουσιώδες στοιχείο του πολεοδομικού σχεδιασμού, ενόψει δε αυτού είναι αναγκαία η διαφύλαξη του χαρακτήρα τους και της ελεύθερης πρόσβασης σ' αυτούς.
-Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει το φαινόμενο της «τέχνης του δρόμου» (street art). Πρόκειται για τοιχογραφίες με κοινωνικό, πολιτικό ή απλά αισθητικό περιεχόμενο, με αποτέλεσμα η τέχνη να ενώνεται με το τοπίο. Η συγκεκριμένη μορφή έκφρασης έχει διαδοθεί έντονα τα τελευταία χρόνια και προκαλεί ενδιαφέροντα νομικό προβληματισμό.
Συμπεράσματα
Ενδιαφέρον έχουν πάντως τα συμπεράσματα της εισήγησης της κ. Σακελλαροπούλου. Η εισηγήτρια επισημαίνει τα εξής: «Για να καταλάβει κανείς πώς λειτουργεί μια κοινωνία, πρέπει να παρατηρήσει πώς η κοινωνία αυτή διαχειρίζεται τους δημόσιους χώρους της. Στην Ελλάδα, ο δημόσιος χώρος πλήττεται από ένα έντονο συναίσθημα κοινωνικής απαξίωσης. Τα προβλήματα εντοπίζονται κυρίως στα εξής:
-Απουσία οργανωμένου σχεδιασμού / προγράμματος διαχείρισης των δημόσιων χώρων. Όλα τα εργαλεία σχεδιασμού βρίσκονται σε υποχώρηση και υιοθετούνται ad hoc ρυθμίσεις. Προβληματικές – αποτυχημένες διαμορφώσεις πλατειών. Απέναντι στα πετυχημένα παραδείγματα άλλων ευρωπαϊκών πόλεων, η Αθήνα έχει εγκαταλείψει το παραλιακό μέτωπο στην ερήμωση και στις συγκρούσεις των τοπικών αρχόντων. Η αποτυχία του σχεδιασμού υπακούει συχνά σε αποσπασματικές ρυθμίσεις που συνδέονται με ιδιωτικά συμφέροντα και αυθαίρετα δημιουργημένες καταστάσεις.
-Παλινωδίες – αστοχίες της νομοθεσίας. Παρά την ύπαρξη της προστατευτικής για το περιβάλλον συνταγματικής διάταξης, οι επί μέρους νομοθεσίες συχνά δεν ανταποκρίνονται στους στόχους αυτούς. Προβλήματα που δημιουργεί ο ΓΟΚ λόγου χάριν: Κατάργηση των στοών, μη πρόβλεψη υποχρεωτικών χώρων στάθμευσης, με αποτέλεσμα την παράδοση της πόλης παραδίδεται στα σταθμευμένα οχήματα. Αναζήτηση χώρων στάθμευσης κάτω από πλατείες και διενέξεις για την τύχη του υφισταμένου πρασίνου.
-Απουσία αισθήματος συνολικής ευθύνης από τη Διοίκηση. Σύγχυση αρμοδιοτήτων, συναρμοδιότητες, ανεπάρκεια των διοικητικών δομών. Έλλειψη και κακοδιαχείριση πόρων. Οι ΟΤΑ, με άλλοθι τη στενότητα πόρων για απαλλοτριώσεις, καταλαμβάνουν τον δημόσιο χώρο. Απουσία οποιασδήποτε αστυνόμευσης, διαφθορά, πελατειακές σχέσεις. Ως επιστέγασμα, τα δικαστήρια επιδεικνύουν συχνά αδικαιολόγητη κατανόηση για την παραβατικότητα (καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος).
-Αντιμετώπιση του δημόσιου χώρου εκ μέρους των πολιτών με ιδιοκτησιακή – ατομικιστική αντίληψη. Απουσία συλλογικής συνείδησης. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς τη μετάπτωση του δημόσιου χώρου σε «ιδιωτικό», με την καταχρηστική συμπεριφορά οδηγών, εμπόρων, ιδιοκτητών καφέ, διαδηλωτών. Λαμβάνονται περισσότερο υπόψη οι ομάδες συμφερόντων παρά το γενικό συμφέρον. Όπως όμως χαρακτηριστικά αναφέρεται στη Χάρτα των Αθηνών, «η ζωή ανθεί μόνον εφόσον εναρμονίζονται οι δύο αντίμαχες αρχές που κυβερνούν την ανθρώπινη προσωπικότητα: το ατομικό και το συλλογικό».
«Ο δημόσιος χώρος είναι η σκηνή όπου εξελίσσεται το έργο της δημόσιας ζωής. Τα συμπεράσματα για τη χώρα μας δεν είναι αισιόδοξα. Ας ελπίσουμε στο μέλλον και στην βαθμιαία κοινωνική συνειδητοποίηση του προβλήματος», καταλήγει η κ. Σακελλαροπούλου.