Όπως αποδείχθηκε το 2021 ακόμη και την Ελλάδα των νεοελλήνων οι μεγάλες ιστορικοί επέτειοι είναι σε θέση να την ταρακουνήσουν δημιουργικά. Ο εορτασμός των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821, παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες λόγω της πανδημίας, αποτέλεσε την αφετηρία μιας συζήτησης που καθυστέρησε πολλές δεκαετίες. Τους προηγούμενους 12 μήνες κυκλοφόρησαν πολλά βιβλία, έγινα εκδηλώσεις, δόθηκαν συνεντεύξεις και γενικότερα έγινε ευρύτατη συζήτηση για τον ξεσηκωμό του 1821 και τα νοήματά του. Αν ξεχωρίσουμε δύο συμπεράσματα που πιστοποιήθηκαν τον περασμένο χρόνο και μπορούν να θεωρηθούν καινούρια είναι τα ακόλουθα:
Πρώτον, η ελληνική επανάσταση ξεκίνησε ως εξέγερση οικογενειών και κατέληξε στη δημιουργία οργανωμένου ενιαίου κράτους.
Δεύτερον, η καθοριστική μορφή της Επανάστασης υπήρξε ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος πέραν της αγνότητας και της πλήρους ανιδιοτέλειας του, ήταν ο Έλληνας που γνώριζε τη διεθνή και γι’ αυτό μπορούσε να κατανοήσει τους συσχετισμούς στην Ευρώπη. Το πρόωρο τέλος του ασφαλώς στέρησε από το νεόδμητο εκείνη της εποχή κράτος πολλά και μάλιστα στην κρίσιμη καμπή της δημιουργίας του.
Το καλό με την επέτειο των 200 χρόνων από την ελληνική επανάσταση είναι ότι η συζήτηση θα συνεχιστεί. Το δημιουργικό ενδιαφέρον των νεοελλήνων για τη σύγχρονη ιστορία τους, μια πορεία αυτογνωσίας, που μόνο σε καλό μπορεί να βγει, θα συνεχιστεί.
Από το 1821 στο 1922
Με αυτά τα δεδομένα το 2022 αναμένεται εξίσου ενδιαφέρουσα χρονιά. Καθώς συμπληρώνεται ένας αιώνας από την Καταστροφή –στην Ελλάδα με αυτό τον όρο εννοούμε την Μικρασιατική καταστροφή- ήρθε η ώρα η συζήτηση να ανοίξει και πάλι. Όχι τόσο για τα δραματικά αιματηρά γεγονότα και τους υπεύθυνους –αυτά είναι λόγο πολύ γνωστά και με λεπτομέρειες- όσο για τις συνέπειες. Διότι οι περίπου 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες, που προστέθηκαν στα 4,5 εκατομμύρια των γηγενών Ελλήνων εκείνης της εποχής, δημιούργησαν το νέο ελληνικό κράτος. Στην πορεία αυτή η επιρροή των προσφύγων ήταν μεγάλη και απολύτως καθοριστική. Λόγω του οικονομικού, μορφωτικού, πολιτιστικού και κοινωνικού τους επιπέδου, αλλά και επειδή ήταν εργατικοί, είχαν επιχειρηματικό πνεύμα, αγαπούσαν παθολογικά την Ελλάδα και επίσης υποχρεώθηκα να δώσουν πραγματικό αγώνα επιβίωσης ξεκινώντας από το μηδέν, δημιούργησαν αναπτυξιακές συνθήκες που αν οι ίδιοι έλειπαν δεν θα υπήρχαν. Ιδιαίτερα για τη Βόρεια Ελλάδα, όπου εγκαταστάθηκαν οι μισοί Μικρασιάτες πρόσφυγες, η παρουσία τους πιστοποίησε πέραν πάσης αμφιβολίας την ελληνικότητα της περιοχής.
Όλα αυτά τις τελευταίες δεκαετίες είναι κοινός τόπος, αλλά στην αρχή τα πράγματα ήταν δύσκολα, καθώς οι ντόπιοι δεν είχαν πάντα τα καλύτερα αισθήματα για τους πρόσφυγες. Εκείνο που παραμένει ελλειμματικό είναι η στάση της επίσημης πολιτείας, που από την αρχή δεν τους αντιμετώπισε ως ισότιμους πολίτες. Μέχρι σήμερα είτε για λόγους αδιαφορίας και αδράνειας, είτε για άλλους λόγους αποφεύγει να υπογραμμίζει τη σημασία του γεγονότος. Κάποιοι δεν θέλουν να θυμούνται οι ίδιοι, ούτε να έχουν μνήμες οι υπόλοιποι. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Θεσσαλονίκη, που ευφυώς ονομάτισε ως «Πρωτεύουσα των προσφύγων» ο Γιώργος Ιωάννου, δεν υπάρχει ακόμη ένα μουσείο αφιερωμένο στον Μικρασιάτικο ελληνισμό, ενώ από μουσεία η πόλη, άλλο τίποτα. Τώρα (υποτίθεται ότι) δρομολογείται στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά, αλλά η υλοποίηση του σχεδίου θα πάρει χρόνο. Το 2022, λοιπόν, συνιστά ευκαιρία να καλυφθούν μεγάλα κενά, ώστε να αναδειχθεί η σημασία της Μικρασιατικής καταστροφής και –τελικά- μερικά πράγματα που αφορούν τη σημερινή Ελλάδα να μπουν στη θέση τους, όσο είναι δυνατόν.
Κατάθεση Αρβελέρ
Ένα από τα πρόσωπα που κληροδότησε η Μικικρασιατική καταστροφή στην Ελλάδα του 20ου και του 21ου αιώνα είναι η Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ. Η Ελληνίδα βυζαντινολόγος και ιστορικός, που υπήρξε η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης το 1967 και η πρώτη γυναίκα πρύτανης του Πανεπιστημίου της Σορβόννης στην 700 χρόνων ιστορία του, το 1976, είναι μικρασιατικής καταγωγής. Η κ. Αρβελέρ, λοιπόν, υποδέχεται το 2022 με ένα καινούργιο βιβλίο - κατάθεση, που γράφτηκε σχεδόν «εκ του ταμείου» και εκδόθηκε από τις εκδόσεις Gutenberg, με τίτλο «Μικρασία, καρδιά του ελληνισμού». Όπως εξηγεί στον πρόλογο: «Παλιά η οικείωση μου με τη Μικρασία. Από παιδί, αν και γεννημένη στην Αθήνα (σ.σ. το 1926) έζησα με την ιστορία των γονιών μου. Γεννήθηκαν κι έζησαν στην Μικρασία, στη Βιθυνία, απ’ όπου τους ξερίζωσε βίαια η καταστροφή του 1922. Κρατώ μέχρι τώρα το κλειδί του εκεί σπιτικού τους (μου το έλεγαν, το αρχοντικό) που το έφεραν μαζί τους όντας σίγουροι ότι γρήγορα θα γύριζαν πάλι στην Πατρίδα». Πέρα, όμως, από αυτό το συγκλονιστικό προσωπικό στοιχείο, το βιβλίο είναι μια σύντομη, περιεκτική, ιστορία της Μικράς Ασίας μέσα στο χρόνο και τους αιώνες, που εξηγεί γιατί η συγγραφέας θεωρεί την περιοχή «καρδιά του ελληνισμού». Ιδού ένα μικρό επεξηγηματικό απόσπασμα: «Σταυροδρόμι μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, η Μικρασία γνώρισε την επιρροή διαφορετικών τρόπων διαβίωσης και πολιτισμού. Οι παράλιες περιοχές της, τόσο οι αιγαιακές όσο και οι ποντιακές και αυτές της Προποντίδας, είναι ανοιχτές σε εξωτερικές επαφές. Αντίθετα, οι περιοχές της ενδοχώρας διακρίνονται για την καλλιέργεια μεγάλων γαιοκτημάτων, τα λατινικά latifundia. Δεν είναι, νομίζω, υπερβολή να πούμε ότι, τηρουμένων τα αναλογιών, η διαφοροποίηση μεταξύ των περιοχών αυτών διατρέχει όλη την ιστορία της Μικρασίας, και, με κάποιον τρόπο, συνεχίζεται ως τα σήμερα. Η Μικρασία, της παραλίας ή της ενδοχώρας, σημάδεψε τις τύχες του ελληνισμού με ανεξίτηλο τρόπο, ως καρδιά της παντοτινής Ρωμιοσύνης».
Καλή χρονιά.
Με υγεία και δύναμη!