Παρακολουθώ την προσπάθεια της κυβέρνησης να συγκεντρώσει τους μεγαλύτερους δυνατούς πόρους, προκειμένου να αντιμετωπίσει την πανδημία του κορωνοϊού. Πολύ λογικό και προφανώς θεμιτό και απολύτως αναγκαίο. Η υγειονομική κρίση, η απειλή για τη δημόσια υγεία δικαιολογεί και τις πιο σκληρές αποφάσεις. Μπροστά στην υγεία όλα μπορούν να... θυσιαστούν.
Όμως, καλώς ή κακώς, η κυβέρνηση οφείλει ταυτόχρονα με την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης να δει και την επόμενη μέρα. Η συγκέντρωση όλων των αδιάθετων του ΕΣΠΑ από τα 13 περιφερειακά προγράμματα είναι προφανώς μια λύση στην αγωνιώδη προσπάθεια να βρει χρήματα η κυβέρνηση. Της λύνουν ίσως τα χέρια και οι αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφού η ίδια εμφανίστηκε γι' ακόμη μια φορά κατώτερη των περιστάσεων.
Τι θα συμβεί όμως αν αυτά τα κονδύλια, που δεν έχουν απορροφηθεί, αλλά έχουν προγραμματιστεί να απορροφηθούν μέχρι το τέλος της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου, το 2023, λείψουν από τα περιφερειακά προγράμματα;
Θα είναι ένα ανυπολόγιστο πλήγμα όχι θεωρητικά για την Αυτοδιοίκηση, αλλά για την καθημερινότητα των πολιτών σε όλη την Ελλάδα. Ένα πλήγμα στις τοπικές κοινωνίες.
Σκεφτείτε ότι πολλά προγραμματισμένα έργα παραπέμπονται ουσιαστικά στις καλένδες. Πολύ απλά θα γίνονταν, αλλά δε θα γίνουν. Όσοι πιστεύουν ότι απλώς μετατίθενται για την επόμενη προγραμματική περίοδο δεν είναι έτσι τα πράγματα. Δυστυχώς, πολλά από αυτά τα έργα δε θα βρουν εκ νέου χρηματοδότηση. Οι άξονες προτεραιότητας κάθε προγραμματική περίοδο αλλάζουν και είναι πολλά εκείνα που θα χαθούν.
Συνεπώς, η αγωνία των δημάρχων και των περιφερειαρχών δεν είναι για να μην τους πάρουν τα χρήματα, με τα οποία υλοποιούν τις προεκλογικές υποσχέσεις τους ή όπως σκέφτονται άλλοι για να μοιράσουν οι ίδιοι χρήμα στην εκλογική πελατεία τους. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με λογικές Γκρούεζα. Έχουμε να κάνουμε με χρήματα, που η διάθεσή τους ελέγχεται, για έργα που η υλοποίησή τους περνά από πολλά φίλτρα και για διαφανείς (σε πολύ μεγάλο βαθμό) δράσεις αναγκαίες για τους πολίτες, τα οποία προέκυψαν έπειτα από διαβούλευση, ιεράρχηση και αξιολόγηση, που διήρκεσε πολύ καιρό.
Η κυβέρνηση οφείλει να εξετάσει το μεγάλο έλλειμμα στις τοπικές κοινωνίες από τις οποίες ουσιαστικά θέλει να πάρει αυτά τα κονδύλια. Η λογική της κεντρικής διαχείρισης των πόρων είναι συγκεντρωτική. Επιστρέφουμε σε λογικές εποχών που θα θέλαμε να ξεχάσουμε. Φαντάζομαι πως δεν είναι αυτή η πρόθεση της κυβέρνησης. Αντιθέτως, λειτουργεί στη λογική της μεγάλης ανάγκης των καιρών.
Ωστόσο, οφείλει να εξαντλήσει όλες τις άλλες πηγές άντλησης πόρων και για να αντιμετωπίσει την υγειονομική κρίση και για να ενισχύσει την πραγματική οικονομία. Το να πάρεις κάποια δισεκατομμύρια (μονοψήφιος είναι ο αριθμός, υπολογίζονται αυθαιρέτως σε περίπου 8) από τις τοπικές κοινωνίες κι από προγραμματισμένα έργα για να τα διαθέσεις κεντρικά είναι λύση έσχατης ανάγκης. Όταν για παράδειγμα έχουν στερέψει όλα τα άλλα.
Η αναπτυξιακή υστέρηση που θα αντιμετωπίσουν οι τοπικές κοινωνίες με μια τέτοια λύση είναι πολύ μεγάλη. Επίσης, είναι ένα ερώτημα εάν η κατανομή αυτών των κονδυλίων θα γίνει με την ισορροπία και την αναλογικότητα που απαιτείται. Δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι αυτό γινόταν παλιά, όταν οι κυβερνήσεις διαχειρίζονταν το σύνολο των ευρωπαϊκών κονδυλίων και οδήγησε στις ενδοπεριφερειακές ανισότητες και σε περιφέρειες δυο ταχυτήτων, ουσιαστικά σε πολίτες πρώτης και δεύτερης κατηγορίας... Κι ακόμη ένα ζήτημα είναι οι ιδιαιτερότητες και οι ανάγκες κάθε περιοχής, στη βάση των οποίων σχεδιάστηκαν και υλοποιούνται τα έργα και οι δράσεις των περιφερειακών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ. Άλλες οι ανάγκες στην Κρήτη, άλλες στην Κεντρική Μακεδονία, άλλες στο Νότιο Αιγαίο κι άλλες στη Δυτική Μακεδονία.
Ο οικονομικός μαρασμός ως συνέπεια της πανδημίας του κορωνοϊού μπορεί να είναι οριζόντιος στην κοινωνία. Δεν στηρίζονται όλες οι περιοχές της χώρας όμως στους ίδιους οικονομικούς και αναπτυξιακούς πυλώνες. Η Αττική δε στηρίζεται στον πρωτογενή τομέα. Στηρίζεται όμως η Κεντρική Μακεδονία. Η Δυτική Μακεδονία δεν στηρίζεται στον τουρισμό. Στηρίζεται όμως το Νότιο Αιγαίο και η Κρήτη.
Η κυβέρνηση συνεπώς αντί να πάρει και να διαθέσει κεντρικά τα αδιάθετα κονδύλια των περιφερειακών προγραμμάτων και να δημιουργήσει σειρά προβλημάτων, θα μπορούσε να σχεδιάσει με τις διαχειριστικές αρχές κάθε περιφέρειας την αξιοποίησή τους μέσα από μια γενναία αναδιάρθρωση των προγραμμάτων. Μέσα από έναν ανασχεδιασμό με βάση την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε ως χώρα, τις ανάγκες που υπάρχουν και την κατάσταση που επικρατεί σε κάθε περιοχή ξεχωριστά.
Η κυβέρνηση μπορεί πλέον να βάλει τους κανόνες και τις προτεραιότητες που επιβάλλει η έκτακτη ανάγκη του κορωνοϊού. Κι από εκεί και πέρα να αναμορφωθούν σε αυτή τη βάση τα περιφερειακά προγράμματα, ώστε να μη γίνουν «δευτερεύουσας» σημασίας έργα και δράσεις, που είχαν προγραμματιστεί και μπορούν να πάνε παραπίσω και τα χρήματα που θα προκύψουν ως απόθεμα να διατεθούν σε περιφερειακό επίπεδο στις ενισχύσεις που θα προτεραιοποιήσει η κυβέρνηση και στη βάση των τοπικών χαρακτηριστικών κάθε περιοχής.
Σε άλλη περίπτωση ανοίγει ένα κεφάλαιο «αδικιών». Μερικές που μπορώ να σκεφτώ στα γρήγορα είναι ότι τα διαθέσιμα περιφερειών, που εμφανίζουν χαμηλή απορρόφηση, είναι αναλογικά μεγαλύτερα σε σχέση με τις περιφέρειες που εμφανίζουν μεγάλη απορρόφηση. Κι έτσι αδικούνται οι πρώτες, που θα χάσουν πολλούς πόρους, παρότι μπορεί να είχαν απλώς προγραμματίσει χρονικά διαφορετικά την αξιοποίηση του ΕΣΠΑ τους. Επίσης, η διάθεση πολλών πόρων υπέρ του τουρισμού ας πούμε, που σίγουρα θα δεχτεί μεγάλο πλήγμα, ορισμένες περιοχές, που δε στηρίζονται στον τουρισμό, τις καταδικάζει σε μαρασμό.
Συμπερασματικά, θεωρώ ότι η αξιοποίηση των όποιων διαθέσιμων πόρων μπορεί να γίνει ορθολογικά, χωρίς να διαταραχθούν κοινωνικές ισορροπίες και δίχως αδικίες. Αρκεί να λειτουργήσουν όλοι με σχέδιο, γιατί όλοι κατανοούμε την κρισιμότητα της κατάστασης και όλοι αγωνιούμε για την επόμενη μέρα. Δεν αναφέρομαι σε διεκδίκηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μοιάζει πια μάταιος ο κόπος...