του Κωνσταντίνου Ζέρβα, kvzervas@gmail.com*
Οι απόψεις του Αχμέντ Εϊβέιντα, συντονιστή της Παγκόσμιας Τράπεζας για θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς και αειφόρου τουρισμού, χτυπούν το καμπανάκι του κινδύνου (δείτε εδώ).
Αυτό που προβληματίζει εμάς, ή μάλλον τους περισσότερους από εμάς, εδώ στη Θεσσαλονίκη, είναι προφανές σε τεχνοκράτες και ειδικούς.
Μέσα στο γενικότερο κλίμα ανόδου του τουρισμού στη χώρα μας η πόλη διεκδίκησε να λάβει την αναγνωρισιμότητα και επισκεψιμότητα που της αξίζει. Κάποιοι δείκτες έδειξαν άνοδο, έσκασαν τα πρώτα χαμόγελα όμως... ποιος είναι ο κίνδυνος; Η Θεσσαλονίκη φαίνεται να αποτελεί προορισμό φθηνού μαζικού τουρισμού. Και αυτό γιατί οι προσπάθειες που έγιναν με στόχο την αύξηση των αφίξεων στην πόλη μας, δε συνδυάστηκαν με πρωτοβουλίες και σχεδιασμό για προσέλκυση τουριστών με υψηλότερο οικονομικό προφίλ, δε συνδυάσθηκαν με τη βελτίωση των υποδομών και την εικόνα της πόλης.
Οι ενδείξεις δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικές, καθώς την τελευταία τριετία παρατηρείται μία υποβάθμιση της πόλης στους τομείς που αφορούν την καθημερινή της λειτουργία και τη χρήση της. Το ισοζύγιο γέρνει εμφανώς στις αρνητικές επιπτώσεις. Ζητήματα όπως η καθαριότητα, τα πάρκα και οι δημόσιοι χώροι, οι μετακινήσεις με τα στοιχειώδη πλέον μέσα μαζικής μεταφοράς, η έλλειψη εναλλακτικών μέσων (βλ. ποδηλατόδρομους), η ατμοσφαιρική ρύπανση, η ασφάλεια, δεν επηρεάζουν μόνο το βαθμό ικανοποίησης των μόνιμων κατοίκων αλλά σχετίζονται άμεσα και με την τουριστική εμπειρία.
Τα στοιχεία αυτά προκύπτουν από διαφορετική πηγή, την έρευνα που πραγματοποιεί η Ένωση Ξενοδόχων Θεσσαλονίκης (Προφίλ & Ικανοποίηση Τουριστών & Απόδοση Ξενοδοχείων της Θεσσαλονίκης). Σε αυτήν βλέπουμε πως σε μια σειρά επιμέρους ζητημάτων η πόλη χειροτερεύει. Με σχολικούς όρους θα λέγαμε πως η πόλη είναι ένας μαθητής κοντά στη βάση που αν δε βελτιώσει τις επιδόσεις του, κινδυνεύει να μείνει μετεξεταστέος.
Αν συνυπολογίσει κανείς την λειτουργία των νέων καναλιών τουριστικής αξιοποίησης ακινήτων όπως το Airbnb, διαπιστώνει πως το τοπίο έχει αλλάξει άρδην. Το τουριστικό προϊόν παγκοσμιοποιείται και απευθύνεται πλέον σε όλα τα βαλάντια και σε συνθήκες υψηλότατου ανταγωνισμού. Ο ανταγωνισμός αυτός όμως, σε συνδυασμό με την χαμηλή οικονομική δυνατότητα των τουριστών, έχει κατρακυλήσει το ημερήσιο κόστος διαμονής σε πολύ χαμηλά επίπεδα: για διαμέρισμα 60-70 τετραγωνικών μέτρων στο κέντρο της πόλης και σε εξαιρετική κατάσταση προσφέρονται μόλις 20 ευρώ ως ημερήσιο μίσθωμα!
Η διάθεση των ακινήτων μέσω αυτής της πλατφόρμας έχει ως παράπλευρο αποτέλεσμα ότι πολλοί πλέον αδυνατούν να βρουν στέγη. Το πρόβλημα αυτό καταγράφει μία αύξηση 8,4% σε σχέση με πέρυσι. Και αφορά ιδιαίτερα τους φοιτητές που στη Θεσσαλονίκη ο αριθμός τους ανέρχεται σε σχεδόν 10% του μόνιμου πληθυσμού της πόλης, αποτελώντας ένα μόνιμο και σημαντικό πόρο για την οικονομία (και τον χαρακτήρα) της πόλης!
Το τελευταίο lifting του αεροδρομίου «Μακεδονία» είχε γίνει το 1997 έχοντας πλέον εξαντλήσει τις δυνατότητες διαχείρισης των επιβατών του. Σήμερα η υπό εξέλιξη ανακαίνιση του αφορά μια επένδυση προϋπολογισμού άνω των 87 εκατ. ευρώ, με την προοπτική ο αριθμός των επιβατών που το 2015 ήταν 5,3 εκατομμύρια, να αυξηθεί έως το 2026 στα 7,9 εκατομμύρια, κοντά στο 50%. Ποιο θα είναι όμως το τελικό όφελος της πόλης από αυτήν την ευλογία;
Σήμερα, η μέση διαμονή ενός τουρίστα στη Θεσσαλονίκη είναι μόλις 1,35 μέρες. Αντιλαμβάνεσθε τί θα προλάβει να δει και να ξοδέψει στην πόλη μας σ΄ αυτό το μικρό χρονικό διάστημα. Η αντίστοιχη διαμονή στο Ναύπλιο είναι 2 μέρες!
Σήμερα, για κάθε 100 επισκέπτες που ο προορισμός τους είναι τα resorts της Χαλκιδικής (το βαρύ θερινό τουριστικό όπλο της Μακεδονίας), οι 85 δεν πατούν το πόδι τους ούτε για ένα λεπτό στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Άλλωστε με ποιο τρόπο θα το έκαναν αυτό; Μέσο σταθερής τροχιάς δε συνδέει το αεροδρόμιο με την πόλη, ούτε και προβλέπεται για τα επόμενα 5 τουλάχιστον χρόνια. Τα οχήματα του παραπαίοντα ΟΑΣΘ μεταφέρουν τους όποιους τολμηρούς επισκέπτες από το αεροδρόμιο στην πόλη, και στους πολιτιστικούς και εμπορικούς της προορισμούς.
Οι κρουαζιέρες και η ακτοπλοϊκή σύνδεση αποτελούν μαγικές εικόνες και οι ελπίδες έχουν εναποτεθεί στο νέο ιδιοκτήτη του λιμένα που εγκαταστάθηκε με καθυστέρηση μιας πενταετίας τουλάχιστον.
Με ποιο στρατηγικό σχέδιο λοιπόν θα καταφέρουμε να αλλάξουμε αυτήν την εικόνα για τη Θεσσαλονίκη;
Μια ολοκληρωμένη και αποτελεσματική τουριστική στρατηγική οφείλει να προβλέπει τις εξελίξεις, να προνοεί και να σχεδιάζει. Η ενδεδειγμένη στροφή στον ποιοτικό τουρισμό δε θα μεγιστοποιήσει μόνο τα οικονομικά οφέλη αλλά θα συμβάλλει και στη βιωσιμότητα της πόλης, στην ποιότητα ζωής των κατοίκων της. Άλλωστε, μια ευχάριστη και βιώσιμη πόλη για τους κατοίκους είναι ευχάριστη και για τους τουρίστες και εμφανίζει στοιχεία αειφορίας.
Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Το επόμενο διάστημα κάποιες βασικές υποδομές θα ολοκληρωθούν (λιμάνι, αεροδρόμιο, μετρό) αλλά υστερεί ακόμη σημαντικά στο κομμάτι ενός συνολικού masterplan της πόλης: του αστικού σχεδιασμού, του πράσινου, του δημόσιου χώρου, της ολιστικής αντιμετώπισης του κυκλοφοριακού προβλήματος. Οι έξυπνες πόλεις (smart cities) έχουν πλέον δώσει τη θέση τους στις πόλεις του μέλλοντος (future cities), την ώρα που πολλοί σ’ αυτήν την πόλη νιώθουν ότι μπορούν να σχεδιάζουν και να επενδύουν με βάση το παρελθόν, της πόλης και του δικού τους. Αν η πόλη αποφασίσει ότι θα στηριχθεί στον τουρισμό πρέπει να το πράξει αναδεικνύοντας το (ένδοξο) παρελθόν της αλλά να δουλέψει σκληρά στο παρόν για να κοιτάξει με αισιοδοξία το μέλλον της.
*Ο Κ. Ζέρβας είναι ανεξάρτητος Δημοτικός Σύμβουλος και υποψήφιος Δήμαρχος του Δήμου Θεσσαλονίκης