Το κοινό καθήλωσε ο Τζέιμς Βάσερστρομ, ένας από τους πιο γνωστούς μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος, ο οποίος χθες το βράδυ διηγήθηκε την τρομερή του ιστορία στο κοινό της Θεσσαλονίκης στη διάρκεια της εκδήλωσης για τους whistleblowers που διοργάνωσε το Dukakis Center του ACT – American College of Thessaloniki και η Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος/Transparency International Greece στο ξενοδοχείο Daios.
Ο Τζέιμς Βάσερστρομ ανέβηκε στο βήμα και με έναν τρόπο θεατρικό διηγήθηκε την απίστευτη ιστορία που βίωσε όταν το 2007 αποκάλυψε όντας εργαζόμενος στα Ηνωμένα Έθνη στο Κόσοβο μια υπόθεση διαφθοράς στην οποία εμπλέκονταν στελέχη των Ηνωμένων Εθνών και της τότε κυβέρνησης της μικρής βαλκανικής χώρας. Η υπόθεση αφορούσε μίζες 500 εκατ. ευρώ για την κατασκευή ενεργειακών υποδομών, συνολικού κόστους 5 δισ. ευρώ.
Αντί να επιβραβευτεί για τη γενναιότητά του, ο κ. Βάσερστορμ κατηγορήθηκε ότι ήταν ο ίδιος διεφθαρμένος, απολύθηκε και διασύρθηκε δημοσίως μέχρι να καταφέρει να αποδείξει την αθωότητά του και την αλήθεια των ισχυρισμών του,
Ο ασπρομάλλης πλέον Αμερικανός διπλωμάτης μετέφερε με την παραστατική του αφήγηση το κοινό στην ημέρα εκείνη που τον ειδοποίησαν ότι πρέπει εντός ωρών να αφήσει το γραφείο του στον ΟΗΕ. Ο φίλος, συνοδοιπόρος και προστάτης του στην πορεία αυτή, ο Ρούσβελτ που είναι Κοσοβάρος, πήγε στο γραφείο του με έναν ολοκαινούργιο σκληρό δίσκο και του είπε να να αντιγράψει σε αυτόν όλα τα «πειστήρια» της υπόθεσης διαφθοράς. Ο σκληρός αυτός δίσκος ήταν και το αντικείμενο που τον έσωσε καθώς όταν η αστυνομία μπήκε παράνομα στο σπίτι του για να το ερευνήσει δεν μπορούσε να φανταστεί πως σε ένα δερμάτινο κουτί στο οποίο πάνω έγραφε «κοσμήματα» θα κρυβόταν ένας τέτοιος «θησαυρός».
Πριν την παράνομη έρευνα είχε προηγηθεί η σύλληψη του από την αστυνομία του ΟΗΕ στα σύνορα του Κοσόβου με τη Βόρεια Μακεδονία και η αναγκαστική επιστροφή του στην Πρίστινα με τη συνοδεία στρατού. Όπως αναφέρει ο ίδιος, είχε στηθεί ξεκάθαρα ένα σόου ώστε να καταστρέψουν τη δημόσια εικόνα του. Εκείνη την περίοδο τα ΜΜΕ σε 26 χώρες θα τον παρουσίαζαν ως ένα διεφθαρμένο στέλεχος του ΟΗΕ που προσπάθησε να διαφύγει από τη χώρα.
Δεχόμενος επιθέσεις από όλα τα μέσα, ο κ. Βάσερστρομ αποφάσισε ότι έπρεπε να αφήσει τη χώρα το συντομότερο δυνατόν. Η ώρα είχε πάει 4.00 τα ξημερώματα όταν πήγε έξω από το σπίτι του φίλου του Ρούσβελτ με μια βαλίτσα στο χέρι. Μετά από λίγο θα έφευγε από το Κόσοβο. «Με έβαλαν πίσω στο αυτοκίνητο και με πήγαν μέχρι τα σύνορα ώστε να είμαι ασφαλής από... τον ΟΗΕ. Και με άφησαν στο πουθενά. Περπάτησα στα σύνορα και έπειτα πήρα ένα ταξί μέχρι τους Ευζώνους από όπου με παρέλαβε η Ντενίς, η σύζυγός μου», είπε.
Η δημοσιότητα και η δικαίωση
Ο κ. Βάσερστρομ αποφάσισε να λάβει δράση. Πήγε σε μια δικηγόρο η οποία ανέλαβε την υπόθεσή του. Ακόμα θυμάται τη στιγμή που η φαινομενικά ψυχρή δικηγόρος άκουσε την ιστορία του και έπειτα στάθηκε δίπλα του, του έπιασε το χέρι και του είπε: «είσαι ο πιο ηρωϊκός άνθρωπος που έχω γνωρίσει στη ζωή μου. Θα αναλάβω την υπόθεση». Η δικαστική μάχη στην οποία αγωνίστηκαν μαζί κράτησε επτά χρόνια και σε αυτήν τελικά δικαιώθηκαν.
Εν τω μεταξύ, ο ίδιος κατάφερε το 2008 να δημοσιεύσει τη δική του εκδοχή της ιστορίας η οποία έγινε πρωτοσέλιδο στη Wall Street Journal. «Αυτή ήταν η πρώτη ανάσα που πήρα σε επίπεδο δημοσιότητας», τόνισε. Από τότε ο Τύπος άρχισε να αλλάζει στάση απέναντι του και η ιστορία απασχόλησε πολλά μεγάλα ΜΜΕ στην Ευρώπη και την Αμερική.
Παρότι το κλίμα άλλαζε, ο ίδιος είχε καταρρακωθεί ψυχολογικά. Ήταν άνεργος και ανασφάλιστος για αρκετά καιρό και έπρεπε να υποστηρίξει την οικογένειά του. Έτσι αποφάσισε να διαβεί τους διαδρόμους του Καπιτωλίου και να ζητήσει εργασία στο νέο πρόγραμμα που ξεκινούσε ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, στο Αφγανιστάν. Μετά από μια ενδελεχή έρευνα της πορείας του που έγινε εξαιτίας της υπόθεσης με τον ΟΗΕ, ο διπλωμάτης κατέλαβε τη θέση. Ο ίδιος ανακαλεί τι ακριβώς του είπαν ανακοινώνοντας του ότι είχαν ξεπεραστεί οι δυσκολίες για την πρόσληψη του: «Ξεκάθαρα επιδείξατε ακεραιότητα και θα θέλαμε να έχουμε περισσότερους ανθρώπους σαν και εσάς».
Ο ίδιος συνεχίζοντας τη δράση του κατάφερε δύο πολύ σημαντικά πράγματα: ακύρωσε τη μίζα των 500 εκατ. ευρώ και βοήθησε στο να περάσει ένας νόμος στην Αμερική ο οποίος αναφέρει ρητά ότι οι ΗΠΑ θα κόβουν το 15% της χρηματοδότησής τους σε διεθνείς οργανισμούς που δεν κάνουν το ανθρωπίνως δυνατό για να προστατεύσουν έναν μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος.
Ο Τζέιμς Βάσερστρομ είναι σήμερα ανώτερος σύμβουλος του διεθνούς οργανισμού Διαφάνειας στο πρόγραμμα Άμυνας και Ασφάλειας,
Έχοντας αφήσει πίσω του πλέον τη μεγάλη και δύσκολη περιπέτεια που πέρασε, λέει πως δεν αποφάσισε ποτέ να γίνει μάρτυρας δημόσιου συμφέροντος, απλά έκανε αυτό που ένιωσε ότι ήταν το σωστό. «Μερικές φορές το δημόσιο όφελος απαιτεί εσένα». Ο ίδιος ωστόσο δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στα στελέχη του ΟΗΕ που εμπλέκονταν στο σκάνδαλο λέγοντας ότι όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν αλλά συνέχισαν κανονικά την καριέρα τους. «O OHE δεν σώζεται πια», υποστήριξε. Ευτυχώς, ανοδική πορεία είχε και ο φίλος του Ρούσβελτ που του συμπαραστάθηκε σε όλη αυτή την πορεία και ο οποίος μετά από τρία χρόνια ανεργίας, πλέον είναι πρέσβης στο Βατικανό.
Όπως λέει ο ίδιος, οι μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος αλλάζουν τον ρου της ιστορίας και την πορεία κυβερνήσεων και χωρών και για αυτό πρέπει να προστατεύονται.
Το νομικό πλαίσιο για τους whistleblowers στην Ελλάδα
Στην εκδήλωση παρευρέθηκε και μίλησε και η Dr. Άννα Δαμάσκου, Πρόεδρος της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος, η οποία αναφέρθηκε στο τι ισχύει στην Ελλάδα αναφορικά με την προστασία των whistleblowers.
Όπως είπε η ίδια, το 2014 πέρασε ένα πρώτο νομικό πλαίσιο για την προστασία των ατόμων αυτών το οποίο ωστόσο παραμένει ημιτελές. Η πρόεδρος της οργάνωσης υπογράμμισε ότι η προστασία του μάρτυρα αποτελεί εχέγγυο ώστε να αποκαλύψει περιπτώσεις κακοδιαχείρισης προσθέτοντας πως η χώρα έχει δύο χρόνια προκειμένου να υιοθετήσει την ευρωπαϊκή οδηγία για την κάλυψη των μαρτύρων.
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης, τοποθετήθηκε και ο Νέλσον Γκρέιβς, ιδρυτής του οργανισμού News Decoder που επιχειρεί να καλλιεργήσει στους νέους ανθρώπους τις δεξιότητες εκείνες - μεταξύ αυτών και δημοσιογραφικές -, ώστε να εξελιχθούν σε υπεύθυνους πολίτες.Όπως τόνισε ο ίδιος αναφερόμενος στον ρόλο της δημοσιογραφίας στον δημόσιο διάλογο και τη δημοκρατία, οι δημοσιογράφοι δεν αποτελούν πλέον τους θεματοφύλακες της αλήθειας καθώς πλέον δεν υπάρχει αλήθεια. «Πλέον υπάρχουν πολλές αλήθειες», σημείωσε.