Skip to main content

Τρία κρίσιμα συμπεράσματα για την αγορά από την κρίση του κορωνοϊού

Άρθρο στη Voria.gr του Εμαννουήλ Βλαχογιάννη, Α' αντιπρόεδρου του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης.

Του Εμμανουήλ Βλαχογιάννη*

«ʽΈν οἶδα, ὅτι οὐδὲν οἶδα». Με το γνωστό αυτό, αποδιδόμενο στον φιλόσοφο Σωκράτη, απόφθεγμα ξεκινά το άρθρο της στο συλλογικό τόμο «Mitigating the COVID Economic Crisis» η Πηνελόπη Κουγιανού – Goldberg, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Yale και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, που είδε τα φώτα της διαδικτυακής δημοσιότητας περί τα μέσα Μαρτίου. Αν και έχουν παρέλθει έκτοτε δύο μήνες και σίγουρα έχει διατυπωθεί πληθώρα απόψεων, που εδράζονται σε ευλογοφανείς θεωρητικές κατασκευές και μερικές υποστηρίζονται από εμπειρικές έρευνες, μικρή πρόοδος έχει σημειωθεί παγκοσμίως ως προς την καταλληλότητα της εφαρμοστέας οικονομικής πολιτικής. Αυτό εξ άλλου προδίδει η συνεχής και εναγώνια ενασχόληση στα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή στην Κομισιόν και στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, για την εξεύρεση πρόσφορων λύσεων, πολιτικά αποδεκτών για την αντιμετώπιση της διαφαινόμενης ύφεσης.

Ορθά ο καθηγητής Χαρίδημος Τσούκας κατέταξε το τρέχον πρόβλημα της οικονομικής πολιτικής στην κατηγορία των ατίθασων προβλημάτων, η γνώση για την αντιμετώπιση των οποίων βαίνει παράλληλα με την εξέλιξη τους στο χρόνο. Πρέπει να ομολογηθεί ευθαρσώς, ότι το πρόβλημα είναι εξαιρετικά σύνθετο, περίπλοκο με πολλές προεκτάσεις και εν πολλοίς άγνωστη δυναμική. Εν τούτοις μπορούν να συναχθούν ορισμένα πρώτα συμπεράσματα ως προς τις αρχές που οφείλουν να διέπουν την αντιμετώπιση της ύφεσης.

Πρώτον, θα πρέπει να αποκλεισθεί η απλοϊκή αντίληψη του ελατηρίου, που υπαινίσσεται ότι με την ανάσχεση του υγειονομικού προβλήματος και την απόφαση για την άρση των περιοριστικών μέτρων, η οικονομία επανέρχεται σχετικά σύντομα σε τροχιά ανάκαμψης. Ο κλονισμός είναι βαρύς και βαθύς. Εμπλέκεται η διατάραξη των παγκόσμιων εφοδιαστικών αλυσίδων με την σφοδρή υποχώρηση της καταναλωτικής εμπιστοσύνης, φαινόμενα που συνδέονται με ισχυρά αμφιτροφοδοτούμενες αναδράσεις. Δυναμικά συστήματα που υποβάλλονται σε τέτοιου είδους ισχυρές διαταράξεις, ολισθαίνουν σύμφωνα με τις μαθηματικές ιδιότητες που τους αποδίδονται σε ασταθείς δομές. Η ερευνητική προσομοίωση τέτοιων κατασκευών, προϊόν προσφάτων σχετικά μελετών που απαντώνται στη διεθνή βιβλιογραφία, καταδεικνύει τους σχετικούς κινδύνους.

Δεύτερον, η υγειονομική κρίση ακόμη και αν ανασχεθεί πλήρως, με την εμπέδωση αποτελεσματικών και καθολικών μέτρων πρόληψης (εμβόλια) και θεραπείας (φαρμακευτική αγωγή και πρωτόκολλα περιορισμού των δευτερογενών επιπτώσεων) είναι απίθανο να μην αφήσει το κοινωνικό της αποτύπωμα, επηρεάζοντας τη διαμόρφωση των καταναλωτικών συμπεριφορών. Ήδη, όμως συνεισφέρει στην εξεύρεση και διάχυση τεχνολογικών λύσεων και προσαρμογών στο εργασιακό περιβάλλον. Οι μακροχρόνιες συνέπειες για τη διαμόρφωση της ζήτησης και της προσφοράς αγαθών και υπηρεσιών μόλις αρχίζουν να διαφαίνονται στον ορίζοντα. Είναι βέβαιο όμως ότι θα επηρεάσουν ουσιαστικά τη διάπλαση νέων προτύπων που θα επιδράσουν στην οικονομία (ανεργία, πληθωρισμός, οικονομική μεγέθυνση, αειφορία).

Τρίτον, οι βραχυχρόνιες συνέπειες του κλονισμού επηρεάζουν αποφασιστικά μέσω του φαινομένου της υστέρησης (έτσι μπορεί να αποδοθεί στα ελληνικά ο αγγλικός όρος hysteresis, δάνειο από την αρχαία μας γλώσσα, που αποδίδει μνήμη και εξάρτηση των οικονομικών φαινομένων από την εξέλιξη του παρελθόντος) και την επιτυχία των μακροχρόνιων επιδιώξεων. Η εισήγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς το Συμβούλιο, όπως αποτυπώνεται στο επίσημο δελτίο τύπου της 27.05.2020, δίδει ορθά έμφαση σε ένα πλέγμα πολιτικών με στόχευση  την αναταξιμότητα (resilience) της ευρωπαϊκής οικονομίας. Το πλέγμα αυτών των μέτρων στοχεύει να βάλει την οικονομία σε μία τροχιά διαφορετική, προσανατολισμένη στην αντιμετώπιση κρίσιμων μελλοντικών προκλήσεων.

Αλλά, αν δεν δοθεί η απαραίτητη προσοχή στα βραχυπρόθεσμα μέτρα στήριξης, το έδαφος για την εφαρμογή του πακέτου αυτού, οικονομικά και πολιτικά θα υπονομευθεί.

Πρέπει, λοιπόν, με κάθε τρόπο να αποφευχθεί ένα γενικευμένο κύμα πτωχεύσεων, που θα εντοπίζεται στους άμεσα επηρεαζόμενους από την ύφεση τομείς, στο λιανικό εμπόριο, στις υπηρεσίες και στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Αυτό το νόημα έχει η έκκληση του γενικού γραμματέα του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου John Denton στους αρμόδιους υπουργούς που δημοσιεύτηκε πρόσφατα. Αυτό το νόημα έχει η δραματική προειδοποίηση του προσφάτως αποβιώσαντος κορυφαίου οικονομολόγου Alberto Alesina στο άρθρο του για τον προαναφερθέντα συλλογικό τόμο, ότι καμία πτώχευση δεν πρέπει να επέλθει εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού. Η τόνωση της ζήτησης και η ακώλυτη πρόσβαση των ΜΜΕ σε απλά και αποτελεσματικά χρηματοπιστωτικά εργαλεία οφείλει να τύχει της αυτής μέριμνας εκ μέρους των κυβερνήσεων. Ήδη η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει χαράξει την απαιτούμενη νομισματική πολιτική που ευνοεί, σε αντίθεση με θεσμικές αγκυλώσεις του εγχώριου χρηματοπιστωτικού συστήματος, την υιοθέτηση παρόμοιων πολιτικών σε εθνικό επίπεδο. Για τον λόγο αυτό δεν πρέπει επίσης να αποκλεισθεί δογματικά η εφαρμογή μέτρων, που χαρακτηρίζονται με τον τεχνικό όρο helicopter money, για να τονωθεί η καταναλωτική εμπιστοσύνη και να πάρει μπροστά ο τροχός της οικονομίας.

*Ο κ. Εμμανουήλ Βλαχογιάννης είναι Α΄ αντιπρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης