Της Σοφίας Ασλανίδου*
To 1961 η γερμανοεβραία φιλόσοφος Hannah Arendt ξεσήκωσε με τις απόψεις της για την βία θύελλα αντιδράσεων κατά την εποχή που δικαζόταν στο Ισραηλ ο Άντολφ Άιχμαν, ένα στέλεχος των SS, επιφορτισμένο με τη μεταφορά των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Για να διαπραχθούν τερατωδίες, έλεγε δεν χρειάζονται τέρατα. Ο Αιχμαν δεν ήταν ούτε τέρας με δύο κεφάλια, αλλά σύμφωνα με τους ψυχολόγους ένας «τρομακτικά φυσιολογικός άνθρωπος».
Ο Άιχμαν μάλιστα διεκήρυσσε ότι «δεν είχε τίποτε με τους εβραίους», αλλά ως τέλειος γραφειοκράτης λάμβανε τις αποφάσεις για την εξόντωσή τους με απόλυτη ψυχρότητα γιατί ήταν πιστός εκτελεστής άνωθεν εντολών.
Η Άρεντ υποστηρίζει ότι το μεγαλύτερο κακό σ' αυτόν τον κόσμο δεν προέρχεται από ανθρώπους που επιλέγουν να είναι κακοί, αλλά από ανθρώπους που δεν σκέπτονται καθαρά, από ανθρώπους που απλώς βλέποντας τα πράγματα μονομερώς μέσα από παραμορφωτικούς φακούς κάνουν αδιανόητα πράγματα, θεωρώντας τα προφανή και κανονικά.
Ποια η σύνδεση με τη σημερινή πραγματικότητα των βιασμών και κακοποιητικών πράξεων; Ο ελληνικός κινηματογράφος με τον οποίο μεγαλώσαμε, βρίθει από περιγραφές που περιγράφουν την κοινωνία της δεκαετίας του '50, του '60 του '70 κ.λπ. στην ελληνική επαρχία και στην πρωτεύουσα. Οι ερωτικές παράνομες σχέσεις, τόσο στην ελληνική επαρχία όσο και στην πρωτεύουσα προκαλούν, άλλοτε το κλάμα και άλλοτε καταλήγουν σε φαρσοκωμωδία. Άλλωστε το metoo δεν υπήρχε ακόμη. Πατεράδες που κακοποιούσαν τις κόρες τους, σύζυγοι που έδερναν τις γυναίκες τους, κόρες από την ελληνική επαρχία που αναζητούσαν εργασία στο σπίτι ενός εύπορου στην Αθήνα όπου συχνά ο εύπορος “βίαζε” με τον τρόπο του τη φτωχιά υπηρέτρια η όποια κυοφορούσε και το παράνομο καρπό του.
Όλοι αυτοί οι κακοί δεν ήταν τέρατα, απλώς κατά την Αρεντ έβλεπαν μέσα από παραμορφωτικούς φακούς. Είναι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας απόλυα φυσιολογικοί. Είναι συχνά ωραίοι και ευπαρουσίαστοι. Δεν έχουν ταξικό πρόσημο, όπως υποστήριξε η νεολαία ενός πολιτικού κόμματος. Βιάζουν και οι φτωχοί και οι πλούσιοι. Και οι δύο κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες μπορούν να μετατρέψουν τους ανθρώπους, όπως η Κίρκη τους συντρόφους του Οδυσσέα, σε γουρούνια.
*Η Σοφία Αποστολίδου είναι καθηγήτρια ΑΣΠΑΙΤΕ