Skip to main content

Οι τρεις κήποι της Θεσσαλονίκης που γίνονται ιστορικοί

Οι κήποι Αλλατίνη, Δελασάλ και Ανατόλια αναγνωρίζονται από τον Πανελλήνιο Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Τοπίου ως ιστορικοί. Διαβάστε την ιστορία τους.

Τρεις πανέμορφοι κήποι της Θεσσαλονίκης, αυτοί της Βίλας Αλλατίνη, του Κολεγίου Δελασάλ και του Κολεγίου Ανατόλια αποτελούν ιστορικούς κήπους της πόλης σύμφωνα με την Έκδοση με θέμα τους Ιστορικούς Κήπους και Πάρκα στην Ελλάδα, που θα δημοσιεύσει ο Πανελλήνιος Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Τοπίου. Η έκδοση περιλαμβάνει 17 κήπους ανά την Ελλάδα που επιλέχθηκαν από την ομάδα εργασίας ως ιστορικοί με βάση συγκεκριμένα κριτήρια που υιοθετήθηκαν.

Τα πάρκα και οι κήποι αποτελούν μια ζωντανή πολιτιστική κληρονομιά, ζωντανές πράσινες υποδομές οι οποίες έχουν μεγάλη αξία και αποκαλύπτουν ιστορικά, οικονομικά και κοινωνικά στοιχεία της εποχής με την οποία συνδέονται, αναφέρει νιλώντας στη Voria.gr Λένα Αθανασιάδου, αντιπρόεδρος του Συλλόγου. Η ίδια υπογραμμίζει πως παρότι έχουν οικολογική, κοινωνική, αισθητική και οικονομική αξία καθώς μπορούν να προσελκύσουν συγκεκριμένες μορφές τουρισμού συμβάλλοντας στην ανάπτυξη ενός τόπου, στην Ελλάδα δεν χαίρουν της αντίστοιχης εκτίμησης και αναγνώρισης. «Πρόκειται για κρυφούς θησαυρούς της χώρας», σημειώνει η κ. Αθανασιάδου. Στόχος της έκδοσης αυτής είναι να αντιστρέψει αυτή την κατάσταση και να ευαισθητοποιήσει κοινό και αρμόδιους φορείς στο ζήτημα της αναγνώρισης, προστασίας και ανάδειξης των ιστορικών τοπίων, κήπων και πάρκων της χώρας.

Όπως περιγράφει, στη μελέτη για την έκδοση χρησιμοποιήθηκαν συγκεκριμένα κριτήρια τα οποία συνάδουν με αυτά που χρησιμοποιούνται στο εξωτερικό για την ανάδειξη ιστορικών πάρκων. Η ίδια επισημαίνει πως η Ελλάδα βρίσκεται σε πρωτόλειο ακόμα στάδιο στο ζήτημα αυτό την ώρα που στο εξωτερικό οι ιστορικοί κήποι και τα πάρκα αναγνωρίζονται αναδεικνύονται σε μεγάλο βαθμό. Αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στα open garden days που πραγματοποιούνται σε διάφορες περιοχές, όπως η Β. Ιταλία, στη διάρκεια των οποίων ο κόσμος συρρέει για να θαυμάσει τους κήπους. Οι κήπου εξάλλου συμπληρώνουν την αρχιτεκτονική του κτηρίου που τα περιβάλει και η Ευρώπη διαθέτει πολλά τέτοια παραδείγματα.

Η κ. Αθανασιάδου σημειώνει πως η αλληλεπίδραση του κοινού με τα πάρκα ώστε να καταλάβει την ομορφιά και την ιστορική τους αξία είναι πολύ σημαντική. «Τα πάρκα και οι κήποι είναι και αυτοί κληρονομιά όλων μας. Ο κόσμος πρέπει να τα ζήσει για να καταλάβει». 

Στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης, η ομάδα του Πανελληνίου Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Τοπίου ξεχώρισε τους παρακάτω τρεις κήπους με σκοπό να τους συμπεριλάβει στη λίστα της και να ζητήσει την επίσημη αναγνώρισή τους από το κράτος ως ιστορικούς.

Κήποι Ανατόλια


Οι εγκαταστάσεις του Κολλεγίου Ανατόλια στο περιαστικό τοπίο της Θεσσαλονίκης, αριθμούν 90 έτη ιστορίας και αποτελούν από τα πρώτα σύνολα που εμφανίστηκαν στον περιαστικό χώρο από την εποχή του μεσοπολέμου και έπειτα. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις συνδυάζονται με σύγχρονες και στο μεγαλύτερο ποσοστό του υπαίθριου χώρου δεσπόζει ένας ιστορικός κήπος, ένα μνημείο ζωντανής τοπιακής κληρονομιάς (landscape heritage). Oι Κήποι του Κολλεγίου Ανατόλια αποτελούν μία ευχάριστη και ιδιαίτερης αξίας 'χωρο-χρονική' καψούλα αρχιτεκτονικής τοπίου χάρη στη διορατικότητα των υπευθύνων και συνεχή ορθολογική διαχείρισή τους από την περίοδο δημιουργίας τους, αρχές της δεκαετίας του 1930'.

Σημειώνεται πως μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, το Κολλέγιο Ανατόλια που αρχικά λειτουργούσε στη Μερζιφούντα του Πόντου ήρθε στη Θεσσαλονίκη και με τη βοήθεια του Ελευθέριου Βενιζέλου κανάνοιξε το 1924 τις πύλες του σε νοικιασμένες εγκαταστάσεις στην περιοχή Χαριλάου με 13 μαθητές, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν πρόσφυγες. Το 1936 μετακόμισε σε νεόκτιστες εγκαταστάσεις έξω από την πόλη κοντά στο χωριό της Πυλαίας, στους πρόποδες του όρους Χορτιάτη, όπου στεγάζεται μέχρι σήμερα.

Κήποι της Βίλας Αλλατίνη


Η Βίλα Αλλατίνη η οποία στεγάζει σήμερα την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, διατήρησε τον ευρύ της κήπο, κατάλοιπο των πολλών άλλοτε κήπων της συνοικίας των «Εξοχών». Οι εκλεκτικιστικές επαύλεις της συνοικίας αυτής διέθεταν επί το πλείστον κατάφυτους, φροντισμένους κήπους με επιρροές από τις ευρωπαϊκές κηποτεχνικές τάσεις της εποχής. Ο κυρίαρχος διαχρονικά πευκώνας του κήπου της Βίλλας Αλλατίνι περιλαμβάνει αιωνόβια δένδρα, ενώ το γεγονός ότι σώζεται κάτοψη του 1920 τον καθιστά σπάνιο παράδειγμα κήπου ο οποίος θα μπορούσε να υποστεί υποδειγματική ανακατασκευή σύμφωνα με τις Διεθνείς Συμβάσεις και Χάρτες για τους Ιστορικούς κήπους.

Άλσος Δελασάλ

Το αλσύλλιο ανατολικά των εκπαιδευτηρίων Δελασάλ στο Ρετζίκι, αποτελεί σπάνιο παράδειγμα ιστορικού κήπου εξοχικής κατοικίας ο οποίος παρά την υποβαθμισμένη σήμερα κατάστασή του αποτελεί αδιαμφισβήτητα έναν Ιστορικό Κήπο. Ο κήπος περιέβαλλε την έπαυλη (που δεν υπάρχει πιά) του πλούσιου εμπόρου Djeck (Τζέκη) Abott, της οικογένειας των Abott που διέπρεψε στο εμπορικό προσκήνιο της Θεσσαλονίκης τον 18ο–19ο αιώνα. Ο Abott δαπάνησε υπέρογκα ποσά για έναν μοναδικής πολυτέλειας ιδιωτικό κήπο με εκατοντάδες είδη δένδρων και θάμνων, πολλά εισαχθέντα από το εξωτερικό, εντυπωσιακά στοιχεία νερού, περίτεχνα φυτοδοχεία, καθιστικά, βοτσαλομωσαϊκά και αγάλματα. Ο κήπος υπήρξε τόπος καλοκαιρινών κοινωνικών εκδηλώσεων ανεπανάληπτης λαμπρότητας, για τη Θεσσαλονίκη. Μετά τον θάνατο του Djeck Abott (μέσα 19ου αιώνα), η έπαυλη και ο κήπος έπεσαν σε παρακμή και αφού άλλαξαν διάφορους ιδιοκτήτες, όπως τους Γάλλους Frères, του Μοναχικού Τάγματος ‘De La Salle’ και ιδρυτές του ομώνυμου σχολείου, τμήμα της αρχικής έκτασης του κήπου έχει περιέλθει στην δικαιοδοσία της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Παρά την υποβαθμισμένη σήμερα κατάστασή του, διατηρεί τον χαρακτήρα του αδόμητου χώρου πρασίνου με ελάχιστα κτίσματα, με υπέρ-αιωνόβια δένδρα ηλικίας έως και άνω των 200 ετών. Μέσα στο αλσύλλιο, ανάμεσα στα σπάνια ξενικά αλλά και ενδημικά είδη φυτών διακρίνει κανείς κατάλοιπα των παλαιοτέρων φάσεων του κήπου όπως προσκυνητάρια, κτιστά τοιχία και στοιχεία νερού.

Στην περιοχή της Μακεδονίας ξεχωρίζει ακόμα το παράδειγμα του δημοτικού πάρκου της Νάουσας, το οποίο αναφέρεται σε ιστορικά κείμενα από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, στέκεται στο φυσικό «φρύδι» της πόλης με θέα τον κάμπο της Νάουσας. Τη δεκαετία του 1930 διαμορφώνεται το ¼ της έκτασής του κατά τα πρότυπα του Γαλλικού ρυθμού κηποτεχνίας και το 1959 από τον κο Βασίλειο Παλλάσκα κατά τα πρότυπα της αγγλικής νατουραλιστική σχολής. Ο ίδιος υπογράφει στη μελέτη αρχιτεκτονικής τοπίου ως αρχιτέκτων κήπων, διπλωματούχος μηχανικός γεωπόνος– paysagiste. Σημαντική είναι η τεκμηρίωση της αξίας του σχεδιασμού μέσω του σχεδίου ηλεκτροφωτισμού που διασώζεται στα αρχεία της Διεύθυνσης Πρασίνου του Δήμου Νάουσας και το οποίο αποτελεί ιστορικό κειμήλιο αρχιτεκτονικής τοπίου. Αξίζει να σημειωθεί οτι καλώντας την ιστορική αξία του πάρκου, η Δ/νση πρασίνου του Δήμου Νάουσας προχωράει σε διαχειριστική μελέτη που σέβεται απολύτως την ιστορική αξία και ιδιαίτερη ταυτότητα του πάρκου.

Η κ. Αθανασιάδου υπογραμμίζει πως η έρευνα και η έκδοση του πανελλήνιου συλλόγου έχουν στόχο την άσκηση πίεσης ώστε να δημιουργηθεί ένα νομικό πλαίσιο για τους χώρους αυούς ώστε να γίνουν επιτέλους ορατοί. «Στον ελλαδικό χώρο, οι έννοιες του ιστορικού τοπίου, ιστορικού πάρκου ή ιστορικού κήπου είναι μη θεσμοθετημένες. Νομοθετικά εργαλεία όπως η σύμβαση της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς της UNESCO (1975), της Γρανάδας για την Προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομίας της Ευρώπης (1985), το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών (ΙCOMOS) και ο νόμος 4067/2012, θέτουν το πλαίσιο εργασίας για την αναγνώριση, προστασία και ανάδειξη τοπίων, πάρκων και κήπων ως πολιτισμικά μνημεία. Tα ελληνικά παραδείγματα προστασίας ιστορικών δειγμάτων αρχιτεκτονικής τοπίου σπανίζουν», σημείωσε η ίδια. 

Η ομάδα εργασίας του συλλόγου εργάστηκε επί δύο χρόνια εθελοντικά για τη σύνταξη της ειδικής έκδοσης η οποία αναφέρεται αναλυτικά στα πάρκα που επιλέχθηκαν, στα κριτήρια και τη μεθοδολογία αλλά και τα βήματα αναγνώρισης και διαχείρισης ιστορικών κήπων, πάρκων και τοπίων στην Ελλάδα (νομοθεσία – Σύλλογοι – δράσεις). 

Ακολουθούν συνολικά τα 17 ιστορικά πάρκα που περιλαμβάνονται στην Έκδοση

1. Εθνικός Κήπος (Αθήνα)
2. Μεσογειακός Κήπος Σπαρόζα (Αθήνα)
3. Πάρκο Τρίτση (Αθήνα)
4. Κήπος του Προεδρικού Μεγάρου (Αθήνα)
5. Πρώην Βασιλικά Κτήματα Τατοίου (Αθήνα)
6. Παιδικός Κήπος Πικιώνη, (Αθήνα)
7. Κήπος της Βίλα Αλλατίνι (Θεσσαλονίκη)
8. Οι Κήποι του Κολλεγίου Ανατόλια (Θεσσαλονίκη)
9. Οι πηγές της Αγίας Βαρβάρας (Δράμα)
10. Κήπος του Κολλεγίου Δελασάλ (Θεσσαλονίκη)
11. Δημοτικό Πάρκο ‘Κιόσκι’ Νάουσας (Νάουσα)
12. Πάρκο Ροδίνι (Ρόδος)
13. Οι κήποι στις κατοικίες στον Κάμπο της Χίου
14. Κήπος της Βίλα Αριάδνης (Κρήτη)
15. Οι Κήποι του Ανακτόρου του Μον Ρεπό, (Κέρκυρα)
16. Ο Κήπος του Μουσείου Βορρέ (Αθήνα)
17. Το πάρκο Κολοκοτρώνη (Ναύπλιο)